Yoruba
Yorubadə (US: /jjːrəbə/,[2] UK: /ˈjoj˒rʊbə/;[3] Yor. Yorbá [jōrùbá]) shima təlamma Niger-Congoye shidoni Fəte Africayen manatinma, usammanno Anəmfəte-a Dawu Nigeriaye-a, Benin-a, kuru nasha laa Toye-alan. Amma Yorubaye sha manazayin. Am təlamma Yorubaye manazandə alamanna miliyon 47 yeyi, surodən am təlamma kən indimi manazandə miliyon 2 yeyi mbeji.[1] Nasha təlamma kadayedən manatin, nasha təlamma Nigeriayeya, Beninya, Togoya amma sənana hijrawu Côte d'Ivoireya, Sierra Leoneya Gambiayalan manatin.[1]
Kalimawa Yorubayedə adin amma Africayedən faidatin alammaanna adin Afro-Brazilye Candombléyedai, adin Caribbeanye Santeríaye alammaanna təlamma Lucumíye adinyedən, kuru adin Afro-Americaye yala Americayeya. Kammabo adin adəa zamanne Americayedə təlamma Yorubaye nozanyi, amma kuwami yaye kalimawa Yorubaye faidatayin kaiyyaro au chantsro—ada adayedən fərtənza. Cidawu jili anyiro, kalma Yorubayedə zauro nowata dalilla adayero, kuru futu zamannedəye futu bəlin gozəna shidoni təlamma bəlayedəro təngatəyima.[4][5][6][7]
Təlamma Yoruboidye kuradə, Yorubadə təlamma Itsekiri (Niger Deltalan manatin) Igala (Nigeria dawulan manatin) adə'a karəngən.
Gargam
[yasa | usullu yasa]Bayan gade: təlamma Volta-Nigerye-a təlamma Benue-Congoye-a.
Yorubadə suro təlamma Edekiriyedən yekkata, shidoni Itsekiri'a Igala'a yakkatadə kufu təlamma Yoruboidyedə suro dalami Volta-Nigerye fato Niger-Congoyedən. Kəltə təlammabe fato Niger-Congobedə kawu gargammabedən badiwono, somtənadə saa 11,000 kozənalan (datəgəram Upper Paleolithicbe).[8] Nigeria kərmayedən, təlamma Yorubaye manazandə miliyon 50 yeyi mbejiro somtəna, kuru amma miliyon kadaye diya Nigeriayen manazandə, adəye sha təlamma Africaye diya continentdəyen zauro manatinro sədin. Adab kada təlamma Yorubayen mbeji, suronzan kitawuwa, jaridawa, kuru pamphlets.[9] Yorubadə radiolan faidatin kuru telebijinlan faidatin kuru martawa buroye-a, secondary-a, tertiary-a lan kəratin.[9]
Jili gade-gade
[yasa | usullu yasa]Təlamma Yorubayedə təlamma kada mbeji. Təlamma Yorubaye kada suro Yorubalandyedə nasha təlamma kura uwuro yaktin: yalafəte, yalagədi, dawu, anəmfəte, kuru anəmgədi.[10] Kalangaiyya fetero kurtinba, amma nashaa cidiya təlammadəyedə təlamma batawunzayedə'a samun.
Yala-Fəte Yorubabe (NWY)