William Tubman

William Tubman

kam

Sex or gender	male
Country of citizenship	Liberia
Su suro tǝlam usulu yǝ	William Vacanarat Shadrach Tubman
Given name	William
Family name	Tubman
Date of birth	29 Jumada auwal 1895
Place of birth	Harper
Date of death	23 Maraam 1971
Place of death	London
Spouse	Antoinette Tubman
Child	William V.S. Tubman, Jr.
Relative	William Richard Tolbert
Languages spoken, written or signed	English
Occupation	politician, lawyer, judge
Position held	President of Liberia, Member of the Senate of Liberia
Member of political party	True Whig Party
Religion or worldview	Methodism
Award received	Grand Cross of the Order of Isabella the Catholic, Grand Cross Special Class of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany, Knight Grand Cross with Collar of the Order of Merit of the Italian Republic, Royal Order of the Seraphim, Order of the Sun of Peru
Nominated for	Nobel Peace Prize, Nobel Peace Prize

William Vacanarat Shadrach Tubman (kəntawu Nuwambaye kawunzə 29 saa 1895-kəntawu Juliye kawunzə 23 saa 1971) siyasama Liberia ye. Shima kura lardǝ Liberia ye kǝn 19 mewo kuru shima kura lardǝ dǝye zauro kuruwuro cidazǝnawo suro gargam lardǝdǝben,[1] karnonzǝ suro saa 1944 lan sǝta har suro saa 1971 lan bawono

Tubman də sha "awa Liberia zamanye" ro gozana, dalildə shima loktu kərmaizəyen lardə diyaye zar yiwoye səkkə arziyi lardəye'a awo'a lardəye'a zamanyero kalaktəro. Loktu kərmaizəyen, Liberia də loktu fuwutəye səbandəna. Shiye kuru letəramma lardə kəltaye fuwumazəna nəm gadegade naptəram jamabe-a siyasabe-a kate amanzə Americo-Liberia be-a amma asal Liberia be-a fulutəro.

Kǝnǝnga buroye

Nasha adəlan awowa mauduwu ruwodəbe'a lezənyi mbeji. Martəgəne banazə nasha adəga ngalwozəyin au lamar adəga warak zandeben zandejin. (February 2018) (Futu kuru loktu kawuli adəga tutuluyinno notə)

Yalla Tubmanbe suro saa 1917ben

William Tubman də sha kəntawu Nuwambaye kawunzə 29 saa 1895 lan katambo, suro Harper yen, shidoni anəmgədi Liberiayen karadə. Shidə suro nduli 5 yen fal, talaa lan wurazana. Shidə kuru kusuni am doni buron U.S. lan kararo sadənaye.[2] Kakanzə Tubmanbe, Alexander Tubmandə, shidə cida kawuye,[3] jeneral askərra Liberiabe, kuru shidə kazadala majalis wakilla Liberia be kureye, kuru shidə wa'azitəma Methodistbe.[4] Baba Tubmanbedə kam zauro tarbiya sədinma. Shiye dulinzə uwudəga sala fatobe sambisoro lezayinro məradəzəna, kuru cidin bozayin dalildə shiye təmanzədən dezəldə zauro təlala kuru "hal fuwutəro bannajin".[3] Yanzə Tubmanbedə, Elizabeth Rebecca (Barnes katambo) Tubman də, Atlanta, Georgia lan. Am kura'a Alexander ye, Sylvia-a William Shadrach Tubman-a də, sandima am kəlanza'a tuwondənama, sandiye suro karapka kala'a 69 ye do letəramza Liberia ro saa 1844 lan, kamunza kureye Emily Harvie Thomas Tubman ye biyazəna, kam kwazəna kuru banama Augusta, Georgia ye lan.Emily Tubman də zauro banazəgəna kəla am African Americanye kararo gozanadən kuru lenəmarenza Liberiaro "waltəgə" nankaro biyazəna.[5] Buro salakkin, shiye zauro zauro kalawanzə'a koltəro suro ante-bellum Georgiayen sətana. Majilas kəriye Georgia ye dəro appeal sədəna yaye kuru bana kungənaye Jamiya Georgia yero sədəna dəman, kasadənzə kalawa kada gotəye də kasattənyi. Ngawo Nat Turner's Rebellion 1831 lan, majalisku kəriyedəye zauro awo'a koltəye'a dapsana, shara majaliskuye məradəzəna, kuru kəmanzəye bond zauro zau'a gənazəyin kəla am sələmye kəriyedə'a loktu ganalan kolzayinro.

Tubman ye bana sawa’anzə-a kuru allamtəmanzə-a mazəna, Henry Clay Kentucky ye, kura kəlakəl Americaye kərmai notoye. Karapka adə, shidoni kaliwa baro diwomaso-a kaliwa rotəmaso-aye kəlzanadə, Africalan notodə sulhuro shawari cina, sandiro United Stateslan naptəro koltəro. Sandiye nəm mbejinzadə kala'a Anəmye'a nəm kəjiro gozana, kuru yala'a anəm'a indison, am bəl daraja cidiyayedə sandiya cidaro gaska diwodə wazəna. Clay ye shiro tawatsəgəna kəla kalawanzə kureye Liberia ro zutəgədə shima karno ngəla kuru ngəla wo.[5] Ngawo Liberiaro nazanayen, karapka am kəlanzabe adə "Tubman" də sunzaro goza kuru na fallan napsana. Sandiye sunza bəlanzaro Tubman Hill codo ngawo am banamanzəyen.[6]

Ilmu

William Tubman, tadanzə kən indimidə, maranta primaryye Harperlan lewono, ngawodən maranta Methodistbe Cape Palmasbe-a, kuru maranta kura Harper Countybe-a. Saa 1910 lan baditəna, sa shiye saa 15 lan, cidawa askərraye kadaro suro lardədəyen cidazəna har saa 1917 lan, shiga nəm kəlanzəlan cidaro kalakca.[4]

Wa'azitəma waltəro dawari sədin, saa 19 lan Tubman də sha wa'azitəma Methodistbero cado.[3] Ngawo shara kərazənayen cidiya allamtəwu kəlanzəye kadayen, jarawa barye dəga kozəna kuru lawyer ro wallono suro saa 1917 lan.[8]

Early career

Tubman də tinyi sha shararam Maryland County ye kəntawu-a Probate Court-a lan gotəma ro wallono. Shidə Freemason kuru shidə fatowa Prince Hall Freemasonrybe.

Ofis karnobe

Sa True Whig Party (TWP) ro kəllatadən, shidoni jamiyya siyasabe Liberia lan 1878 lan sətanadə, Tubman ye cidanzə siyasabe badiwono. Suro saa 1923 lan, sa'anzə 28 lan, shiga majalis kura Liberia yero karrada Maryland County lan, [4] shidə majalis kura Liberia ye shiro ganawo ba suro gargam Liberia yen. "Convivial Cannibal Downcoast Hinterlandslan" asutənadə, shiye hakku dokaye amma kaduwu asalyedəro kəriwuzəna, sandidoni amma Liberiaye nguwudə.[3]

Walta senatorro karrada suro saa 1929 lan, Tubman də banama kura lardəye Allen Yancy ro shawari kənjoma sharaye ro wallono.[8] Shiye majalis kura lan cida kolzəna suro saa 1931 lan Liberia faitəro kawu League of Nations ro kəla lardədə cida kaliwaye faidatinro zortənayen.[10] Tubman də waltə majalis lardəye ro karrada suro saa 1934 lan; Gargam hukumaye fəlezəna Barclay ye Tubman'a shararam kura Liberia yero sha kəla kərmai kura lardəye lan tutuluwu nankaro.

Kura lardǝ Liberiabe

Suro kəntawu December saa 1942 yen, Liberia ye kərmai kura lardəye Edwin Barclay ye karzəna. Am arakkə kərmairo gasayin; am indi do zauro saraana də sandima Tubman-a Waziri Lardəwa Diyabe Clarence L. Simpson-a. Tubman də sha kura lardəye ro karrada yim kawu kəntawube 4 kəntawu Maybe saa 1943 lan, sa'anzə 48 lan, kuru kəntawu Januarybe kawunzə 3 saa 1944 lan kərmairo karrada.[12]

Sa United States, kəlakəlmanzə, cida askərraye lardədən badizəna ngawo kəriwu dunyabe kən indimiro gagənayen, Liberiaye kəriwu Germany-a Japan-aro warmazənyi sai kəntawu Januarybe kawunzə 27 saa 1944lan.[13] Suro kəntagə Aprilye saa 1944 lan, Liberiadə kəlakəl kəlakəlbedəro kəllata, warmatəgə United Nationsbedəro musko səkkəna.

Karno nəmkam diplomaticbe kate Germany-a kuru jama Germanye Liberia lan dutə-adə shawari zauro Tubmanro dalilla razəwube-a kuru naptəram jamabe-a nankaro: (1) Kasuwu Germanybedə zauro razəwu Liberiabero faida'a; (2) Germany də shima Liberia ye kasuwu nzə kurawo; kuru (3), liita Liberiabe ngəwunzaso am Jamusbe. Cidiya warmatəgə samindən, Tubman ye kasatsəna am Germanye samma dujin kuru kərmai Axisyedə'a kəriwujin.

Alaka lardəwa diyabe

Letəram Liberiayedə nizam kasuwuye nəmkambe-a, demokəradiya-a, kuru sulhu kaziyi lardəwa kadaye nankaro kulastə-aro hangalzə gənazəna. Andeye tǝmande kǝre-a fal-fal do kǝnǝnganza kǝnǝnganzaye rozana, amma kǝla kǝlza kǝla amso-a, kareya-a kuru raayi-a, kǝla nǝmzalǝm ba-a, lamarra suro lardǝwa gadeye ro cistǝgǝ ba-a, kuru nǝlefa abadabe-a.

- Wiliam Tubman [14] Suro letəgəram lardə diyabe lan, Tubman ye lardədə'a US'a kəlzəna, shidoni "Sawande duno'a, karəngə'a, kuru təngatəyinma'" lan bowono. Ngawo kəriwudəyen, shidoni letəramma kərmai notoye kəriwutəye suro Africayen suwudənadə, Tubmanye nəmkam ndikate amma Africayedə dunowaro sədin samno Asian-Africanye 1955yedən, kuru samno buro salakye lardəwa Africaye kəlanzaye Accralan, shidoni 1958lan Ghana Nkrumahye dawarzənadə. Suro saa 1959 lan, Tubman ye samno kən indimi lardəwa Africaye dawarzəna.[17][18]Suro saa 1951 lan United States-a Liberia-a ye tawadə kəlanza faitəye musko sakkəna.[19]Suro saa 1957 lan, United States ye fato kowo Americaye garzəna, fato fantəgəye U.S. ye kada do kəla cidi Liberia yen gənatəna də loktu kəriwu Cold War ye lan.[19]

Suro saa 1961 lan, ngawo samno Pan-African ye do Monrovia lan tədən yen, Tubman ye banazə kəlakəl Africaye kokkono. Karapka kura kura Africaye "moderate" də cidazəna kəla Africaye kəltəro, karapka "revolutionary" Casablancaye də yeyi gənyi.[20]

Andeye kəriwu kəla socialismben diyenba shidə suro kalangai-a kuru kate am shiro njilarzana-ayen gənatəyya, amma andeye kəriwu diyen hatta kərmuro awo andero təmtəgə-a duno-aro gotənadə.Faraskəram nəlefabe U.S.bedə Liberialan badiwono shidoni har saa 1990ro lejinma loktu kəriwu fatobe badizənadən.

Gomnati Tubman yedə communism'a zorzəna, kuru nəmkam ndikate lardə'a communistye'a kəltəro katsəna (Yugoslavia, shidoni gomnati Liberiaye zauro gozənadə, shima awo gadewo);

Fuwutə razəgəbe

Sokku Tubman'a shararam kuraro 1930s lan təkkənadən, Liberiadə zauro fuwutə ba, awowa faida'a diwalwaye'a, zawal maara cidiye'a, kuru nizam bəlaro faidatəye'a ba.[24] Tubman ye wono Liberia də ngaltema "faidawa kərmai notoye" səwandənyi, maananzədə shima duno kura galiwuye zar yiwo awowa lardəye gartəro.[25] Shiye letəgəram razəgəbe kokkono, shiga "porte ouverte" ("cinna kaata") lan notənadə, lardəwa diyabe zar yiko nankaro.[9] Kasuwa lardə diyabe Liberia lan naptəro banatə-a ndəlamtəgə-aro cidazə, fuwutəro ndəlamzəgəna. Kate saa 1944-a 1970-a yen, daraja kasuwu lardə diyaye, nguwusoro lardə United States ye lan, [24] kashi 200% ro tərana.[9] Saa 1950 lan səta 1960 ro saadənan, Liberiadə wuratə saa woson kashi 11.5% səwandəna.[9]

Futu razəwuye faraktənadən, Tubman ye kungəna səwandəna gomnatiye awowa gartəye zamanye'a gartəro: zawal Monrovia yedə fəlezana, nizam bəlaro jamaye'a təkkəna,[25] liitarin gartəna,[8] kuru faraskəram kəra gultəye suro saa 1942 lan baditəna.[26] Loktu kərmai Tubmanben, diwalwa kilomita duwu kada gartəna, kuru diwal maara cidibe doni mine suye'a ci kəmaduwube'a kəljin karewa anyi'a lardə diyabero sutuluwu nankaro.[24] Loktu adəlan, shiye Port of Monrovia dəga ci njiye kəlanzəro kalaksəna kasuwu dunowaro sədinro.[24]

Badiyaram saa 1960 yen, Liberia ye zamanzə buro salak ye fuwutə badiwono, askəradə nasha laan Tubman ye letəramzə'a fuwutə'a kəndo'a ro.[9] Loktu adəlan Tubman də am fəteye-a, fəte Africaye'a nəm kəlafərəmro gozana, loktu lardəwa gadeye kərmai kəlabe sowandayindən-nguwusoro dau fitənayen. Suro saa 1960s yen, Tubman də siyasawu Nasaraye kadaye sha sharazana, masammanno kura lardə U.S. ye Lyndon B. Johnson.

Buro salak lan, awo Liberia lan tətandin də nguwuso roba lan təngatəgəna. Amma awowa kəriyedəye zamanyero kalaktənadə musko Tubmanyen, Liberiaye arziyinzə gade faidatə badiwono. Lardəwa Americo-Liberiaye kada, German-a, Swedish-a ye kamfaniwa suye lan cidazayin—Liberia də shima na suye buro salakye Africa lan, kuru kən diyaume dunya sammason. Tubman ye razəwu lardəye də’a gadero kalaktə səraa, kəla awo’a roba’a su’a yen gənyi, shi do ne kashi 90% awo’a lardə diyayero sutuluyin ma. Shiye fuwutə bare kofibe-a, kəndawu palmbe-a, reke-a, kuru musammanno bare shangawabe-a suro saa 1966ben (bana Taiwanben) səkəna.

Kənənganzə kəlanzəyedən, Tubman ye Amy Ashwood Garvey'a kərawono, kuru nəmkam kuruwu sha sətana.[28]

Faida suro kəriwu Cold Warben

Kərigə dunyabe kən indimidə kəriwu Cold Warbero zawal cinadən, United Statesbe Liberiadə na ngəlaro surin kəla tartəgə communismbe Africalan kəriwutə nankaro. Cidiya Tubman yen, Liberia ye U.S.'a karzayin kəla lamar kura kura United Nations yen, amma loktu laan lardəwa Africaye gade'a kəllata, musamman maro kəla lamar nəm gadetə'a nəmkadiyi gadetəye'a. Tubman ye gana-ganan nəmkam ndikate Soviet bloc ye dəga gərzəna, amma kəriwu Vietnam ye dəga banazəna, kuru waratatəmanzə William R. Tolbert ye banazəna.

Rizaptə

Kəlakəlmanzə kureye kuru darelan gawilmanzə siyasabe S. David Coleman-a tadanzə John-adə askərra Liberiaye barazana kuru cezana kəla shiga kərmaidən sətayinro. Shi funeral Colemanbedə am ngəwuro isayinba, sau amsodə sandiya Colemanro kanjimarinzəro turinro rizana. Saa shima dəlan doka də faltəna Tubman ro kərmainzə indi kozənaro naptəro.[19]Suro saa 1961 lan Tubman ye kəndaram kəla kəltəye warmajiwo ngawo fitəna-a cida koltə-a wakazənayen. Suro kəntawu Julyye saa 1965 lan, Raymond J. Horace-a am yakkə gade-a do suro saa 1955 yen Tubman'a cetə jarabsanadə fato fursanayen salamgada. Dalil nəmzalum cidawuye nankaro, Tubman ro majaliskuye kərmai azallataro kəntawu mewun indiro cedo.[29]

Sa Tubman bazənadən, Liberiadə mara kasuwube kura dunyalan mbeji.[30]

Kuru wune

• Am Amerika-Liberiabe
• Kura lardǝ Liberiabe
• Wiliam Tolbert
• Tubmanburg