Suro fita

cause of death
Subclass of	medical procedure type, pregnancy with abortive outcome, feticide, renunciation
Health specialty	obstetrics
Connects with	right to life
Main regulatory text	Strafgesetzbuch, Criminal Code of Russia, Legge 22 maggio 1978, n. 194, Criminal Code of Belarus
Has characteristic	controversy
Practiced by	abortion provider
Related category	Category:Songs about abortion
ICPC 2 ID	W83

Abortion dә shima kәnәngatә dәga datәgәn awo kәnәngatә dәga koltәye au kәnәngatә dәga koltәye. Abortion donyi kǝla lamar shimadǝyen wajin dǝ sha miscarriage au "abortion kǝlanzǝye" lan nowotǝ; sandima adǝye 30% -a 40% -a lan wajin. Loktu awoa kәla-kәlabe gozәna dә, sha abortion kәla-kәlabe lan bowotin, au gana laa lan "kәla-kәla-kәlabe kәla-kәlabe" lan bowotin. Kalima abortion do ne faltənyi ma də shima fitə do ne suro lan tədin ma.[5][6] Dalilla do suro fitəye nguwuro tinadə sandima loktu tamboye-a nəm nguwu fatoye fulutə-a.[7][8][9] Dalilla gade do ne hawartəna də sandima nəlefa yaye, tada raktə ba, fitəna fatoye, bana ba, ganaro fantə, kəra tamotə au cida fuwutə sara, kuru tada suro lan gotə raktə au kasattə ba dalil nəm duno lan au nəmkam kəltəyen.[7][9][10] Sa sharaye suro bəla'a cidaram'a lan tədiya, suro fitəyedə shima duluwu do ne zauro nəlewa'a kurun lan. Attəson yayi, kurun lan fitə kəlanzəlaro cistadə zauro faidajin kuru kuru nǝlefa suro kǝntawu buro salakbe sammason.[14][15][16] Bayanna nəlewa jamaye fəlezana kəla fitə suroyedə sharaye kuru futu təbandinro diwodə kərmu yaye fulujin.[17][18] Duluwuwa zamanbedə kurun au tiyata faidatə suro fitəro.[19] Kurunna mifepristone (aka RU-486) də prostaglandin'a kəltənadə alamaram nəlewa'a kuru faida'a futu tiyata loktu kən tilomi-a kən indimi-a suroye lan.[19][20] Mundə tiyatabe zauro nowatadə shima cervixdəga katatə-a awo suctionbe faidatə-a.[21] Kambo kənzambiye, alamanna kurun au awo suro surolan dagənama, ngawo fitəyen faidatin.[20]Sa kamu do ne sha səraana dəro sharaye lan tədiya, suro fitəye də kaziyi hangalye au zahirye loktu kuruwuro sərayin ba.[22] Futu gadelan, suro fitəye nəlewa ba'adə am ilmu ba'aye sadində, karewa tajirwa'a, au na'a kadawu'a lan, kərmu kate 22,000-a 44,000-a suwudin kuru am miliyon 6.9 liyitariro gozayin saa woson.[23] Karapka nəlewa dunyabeye wono "cida fitəye sharaye, nəlefa'a kuru ngalwo'a, ngawo fitəye'a kunten, zauro faida'a nəlefa jima'iye-a kənzambiye-a fando nankaro".[24] Gargamlan, fitə kurunna kəskaben faidatə jarabtəna, karewa cidabe sharp-a, dunon massage-a,au duluwuwa adabe gadeso.[25]

Fitə miliyon 73 yeyi saa woson dunyalan tədin,[26] kashi 45% yeyi nəlewa ba lan tədin.[27] Adadu suro fitəyedə kate saa 2003-a 2008-ayen gana faltəna,[28] kawu gananzə yayi saa fiu indiro fulutinro sau fatowa kasatsana-a kuru kənzambi kaltəgə-a təranadən.[29] Saa 2018 lan, kashi 37% kamuwa dunyabedə suro fitəye sharaye mbeji dalil laa baro.[30] Lardəwa doni suro fitəye amariya sadənadə, datəgəramnza gade-gade kəla futu dareram suro fitəye amariya sadənaben.[31] Adadu fitəyedə samun kate lardəwa do fitə dapsana-a lardə do kasatsana-ayen, amma adəye dalilnzədə lardə do fitə dapsanadə nguwuro waljin. suro gotə nyiyatənyi nguwuro waljin.[32]

Dunya sammason, awo do ne suro fitəye sharaye lan faidatəye mbeji tən saa 1973 lan,[33] amma gashiptə mbeji kəla lamar nəm ngalwo-a, adin-a, nəm ngalwo-a, kuru shara-a yen.[34][35] Am donyi fitə watəma dəye kambiyi sadin kəla shi embryo au fetus də kam donyi hakkinzə kənəngatəye mbeji, kuru adəye səkə fitə dəga kam cejin ro gozayin.[36][37] Am do ne shara fitəye ngawo kəntayin də, nguwusoro hakku kamuye kənzambiye gulzayin.[38] Laaye fitə sharaye-a kuru mowonjin-adə katap nəlewa jamaye ro saragəna.[39] Walawa suro fitəye-a kuru raayiwa futu fitəye-adə dunyalan gade-gade. Lardəwa gadeson fitədə sharaye kuru kamuwadə hakkinza karno kəla fitəyen mbeji.[40]Nasha laa lan, suro fitəyedə sharaye shima lamarra laa alamanna nəmzalum, nəmzaye, nəmkasattə tadaye, nəmtalaa, kuru nəlewa kamuyero tajirwa.[41]

Jili

Sadǝna Fitə do ne induced abortion gultin də shima duluwu do ne suro dajin ma.[42] Nasara zaman kəmayedən, kalma fitəyedə, sha faidatə baro waljiya, shima fitə do səkənawo.[6]

Surodə raktə diwalwa kadalan nadiro fitin. Duluwu suro fitəyedə saa suroye embryo au fetus ye dəro kardaa, shi do ne suro də fuwujin lan nəm nguwu sərayin.[43][44] Walawa fitəye-a, nasha lan mbeji-a, kuru awo kamudəye saragəna-a kuru liitazə-aye raksa kamudəye futu fitəye karzayin.Fitədə kurun au karnoro bowotin. Sa fitə dalilla lətaribe nankaro tədiya, duluwu shiro therapeutic abortion gultin. Dalilla liyitabe suro fitəyedə suronzan rowa kamu suroyedə'a faitə-a, nəlefa zahir au hangal kamudəye'a daptə-a, tada tambo'a daptə-a shi doni kərmu au kwasuwa ngəwuro sədinma, kuru nəm nguwu tada'a fulutə-a fujiwo nəlewabe suro'a ngəwu'a fulutə-a. Fitədə shiro karno au kəlanzəlaro gultin sa kamudəye dalilla nəlewabe gənyiro məradənzəro tədiya.[46]Tuska loktu laan kəla kalma electiveben cijin dalildə shima "elective surgery" də shima surgery samma do tədinma, nasha kurunbe lan məradətəna au məradətənyi.[47]

Suro suro uwuyen fal dunya sammason suro fitəye lan dajin.[28] Fitə ngəwuso suro təmatəyilan wakajin.[7][48] Lardə United Kingdom lan, kashi 1 səta 2% ro saadəna suro fitəyedə dalil kazəyiya geneticbe suro tadaben tədin.[22]

sadən kalaktəgə

Miscarriage, shi do ne spontaneous abortion lan notəna də, shima embryo au tada do ne suro lan dajin dəga dutə kawu mawu kən 24th ye ro.[49] Suro do kawu mawu 37 suroye ro dajin ma kuru tada rowaro tambin də shima "tambo kawu" au "tambo kawu".[50] Sa tada suro surolan bajiya ngawo kənəngatəyen, au loktu tamboyen, shiro "stillborn" gultin.[51] Tambo donyi duwan tuwondin ba ma kuru tambo donyi kǝrmu lan tuwandin ma dǝ, shima miscarriage ro gotin bawo, amma kalma adǝ faidatǝ dǝ loktu laan faltin.[52]

Kulashi kəla kamuwa suro'a lardə US-a China-a ye fəlezəna kate kashi 40%-a 60%-a lan embryo də tamboro fuwujin ba.[53][54][55] Kambowo suro gotəyedə kawu kamudəye suro ro nojinro wakajin,[46]kuru suro kada suro lan suluyin kawu liyita soye embryo asuzayinro.[56] Kate 15%-a 30%-a yen suro nowata də, suro suroye lan dajin, nəm nguwu-a nəlefa-a kamu suroye dəro wutəyin.[57] Kashi 80% suro fitəyedə suro trimester buroyedən wakajin.[58]

Dalil donyi suro fitəye suro trimester buroye lan də shima chromosomal abnormalities donyi embryo au fetus ye də, [46] [59] shi donyi gananzə yayi 50% samfur donyi suro fitəye buroye lan.[60] Awowa gade donyi kasuwa vascularbe (alama lupus yeyi), kasuwa shuwurbe, kazǝyi hormonalbe gadeso, kasuwa, kuru awowa suro uterusbe kalkalgǝnyi.[59]Saa yaye fuwutə-a kuru gargam kamuye suro fitəye buroye-adə sandima awowa indi do suro fitəye tajirwaro sədinmawo.[60] Fitə kəlanzəlaro wakajinmadə notənyiye shiga suwudin; trauma au stress do suro fitəye suwudin də shima fitə au feticide ro gotin.[61]

Diwalwa

Fitə do ne kurun lan faidatin ma də shima awo do ne kurun lan faidatin ma. Fitə do ne liyita lan tədin də shima duluwu fitəye gade wo, awo do ne prostaglandin lan bowotin ma də suro saa 1970s yen mbeji kuru awo do ne antiprogestogen mifepristone lan bowotin də (RU-486 lan notəna) suro saa 1980s yen.

Kambosoro awo do ne buro salak lan suro fitəye lan faidatin ma də, mifepristone faidatin, misoprostol (au loktu laan prostaglandin gade, gemeprost) hatta mawu 10 (kawu 70) ro saadin, analog bas.[19]Mifepristone-misoprostol kəltəram də duwaro cidajin kuru dareram lan faidajin methotrexate-misoprostol kəltəram də’a kozənaro, kuru kəltəram də misoprostol tilonzə’a kozənaro faidajin, musamman maro suro trimester kən indimi yen. Nzunduwa suro fitəye do mifepristone'a misoprostol'a kəla cheek yen kate awa 24-a 48-a yen faidajin kawu kawu 70 suro gotəyero tədin ma.[65][64]Fitə buroye lan, mawu 7 ro saadənan, fitə lətaribe mifepristone-misoprostol kəltəlan faidatədə shima fitə surgerybe kozənaro gotin (vacuum aspiration), musammanno loktu cida lətaribedə tissue aspiratedbedəga kulastə ba.[67] Buro salak lan suro fitəye mifepristone lan faidatin, ngawo awa 24-48 yen buccal au vaginal misoprostol lan faidatin də kashi 98% lan faidajin hatta mawu 9 ro saadin; mawu 9 lan səta 10 ro saadənan faidanzə gana laa fulutə 94% ro saadəna.[64][68] Fitə liyitabe faidajinbaro waljiya, fitə surgerybe faidatə awodə tamotin.[69]Fitə buroyedə shima fitə ngəwuwo kawu mawu 9ro suro gotəyen lardə Britainbe-a, France-a, Switzerland-a, United States-a, lardəwa Nordicbe-a lan.

Nzundu fitəye do ne mifepristone lan faidatə prostaglandin analog ye də shima duluwu do ne zauro faidatin ma suro fitəye lan Canada lan, Europe lan, China lan, India lan, [63] United States ye gadezəna, na do ne 96% suro fitəye suro lan tədin ma də, tiyata lan tədin.

Cochrane Systematic Review saa 2020 ye dəye tamozəna kəla kamuwa ro kurun kənjo fatoro gotəye katap kən indimi do suro fitəye datəgəram lan tamotəye də shima fitə ngəlaro suwudin.[76]Kulashi gade məradəzəna kəla fitə kəlanzəlaro tədənadə nəlewa'a futu kam done suro fitəye tədənayeyi, na done cidama nəlewaye mbeji banazə fitəye dəga kaltəro.[76] Kamuwaro kurun fitəye kəlanzaro koltədə raksə fitəye ngalwozəyin.[76] Kulashidəye waltə kulashi kəla futu kamuwa do kurun fatolan gozayin kəlanzaro fitəro banatəyen asuzəna.[76]

Tiyata

Mau 15 ro saadənan, suction-aspiration au vacuum aspiration sandima duluwuwa suro fitəye nowatawo.[77] Vacuum aspiration (MVA) də suronzən tada suroye au embryo-a, placenta-a, kuru membranes-a dəga sutuluyin futu syringe muskolan faidatəlan, amma awo lantarkiye (EVA) də pump lantarkiye faidatin. Nzunduwa indisodə raktə faidatin loktu surolan. MVA də magə 14 ro faidatin amma nguwusoro buron faidatin U.S. lan EVA də dare faidatin.[75]

MVA, shi do ne "mini-suction" lan notəna ma kuru "menstrual extraction" lan bowotin ma, au EVA lan faidatin loktu do ne cervical dilation tədin ba ma. Dilation-a curettage-a (D&C) də shima cervix katəwo (dilation)kuru tissue dəga tutuluyin (curettage) suction au karewa sharp men. D&C də shima awo do ne gynaecological gultin ma dalilla kada nankaro tədin ma, surodən awo do ne uterine lining lan bowotin dəga kulastə, kulashi kəla awo do ne bu fəlejin ba ma, kuru suro fitə. Karapka nəlewa dunyabedəye shawariya cina kəla shi suction aspirationdə mbejiro waljiya bas.[78]

Dilation-a evacuation-a (D&E), ngawo mawu 12 səta 16 ro saadənan faidatin, cervix katə-a uterus dəga detə-a karewa surgerybe-a suction-a faidatəlan. D&E də vaginal lan tədin kuru incision məradəzənyi. Dilatǝ-a kuru tuluwo-a (D&X)D&E jili gadero faidatin loktu laan ngawo mawu 18 səta 20 ro saadənan loktu tada surolan dagənadə tutuluyya nəlewa surgerybe au dalilla gade nankaro.[79]

Fitədə raktə tiyatalan tədin hysterotomy au gravid hysterectomy lan. Hysterotomy lan fitədə duluwu do caesarean section ye samunnam kuru shiga anesthesia lan tədin. Shidə kamtə gana məradəzəna caesarean section'a kozənaro kuru loktu suroye darelan faidatin. Gravid hysterectomy də shima uterus samma so tutuluyin kuru suro dəga surodən mbeji. Hysterotomy-a hysterectomy-adə sandiya nəm nguwu kwasuwa-a kərmu-a yaye'a kəllata D&E au suro fitəye'a kozənaro.[80]Duluwuwa trimester buroyedə raktə anesthesia fatobe lan tədin, amma duluwuwa trimester kən indimidə raktə anesthesia zauro məradəzəna.[81][82][83]

Cida suro fitəye

Na do ne ilmu lətariye do ne dilation-a extraction-a ye ba ma, au loktu do ne cidawu ye sara’ana lan, fitə baditin buro lan cida baditin kuru tada’a də’a cejin məradətəna ma.[84] Adə loktu laan "suro fitə suwudəna" lan bowotin. Duluwu adə raktə mawu 13 lan səta trimester kən yakkəme ro saadin. Lardə America lan zauro notənyi yaye, kashi 80% ma kozəna suro fitəye suro trimester kən indimiyen suro fitəye cidaye suro Sweden-a lardəwa gade karəngə-a lan.[85]

Bayanna gana bas mbeji kəla fitə cidabe-a kuru duluwu dilation-a kuru extraction-aben.[85] D&E yedei gənyi, fitə do cida lan tədin ma ngawo mawu 18 yen də zauro zauro waljin dalil ganaro kənəngatə tadaye lan.shi donyi shara lan kǝnzambi kǝnǝngabe gultin ma. Dalil adə nankaro, cida lan fitədə sharaye tajirwa'a lardə United States yen.[85][86]

Duluwuwa gade

Gargamlan, kəskawa kada awowa suro fitəye mbejiro gotənadə kurun kaduwube lan faidatin. Kajimwa jili anyiye suronzan tansy-a, pennyroyal-a, cohosh sǝlǝm-a, kuru silphium-a kǝrma dǝro baro walzana-a mbeji.

Suro saa 1978 lan, kamu fal Colorado lan bawono kuru gadeye tiyinzə bannata sa kəndawu pennyroyalye goza suronza datəro jarabsanadən.[88] Sau kəskawa faidatə abortifacientsro faidatədə raksə awowa zauro ngəwu suwudin—kəla kərmuben—alama awowa tiyiye kada faidatəba,[89] faidatə jili anyi liyitasoye shawarizanyi.

Fitədə yimlan suroro zau gənatə jarabtin.Futu dunodəye, zauro zauro waljiya, raksə zau suronzəye suwudin amma mburo walzənyi suro gotəlan.[90] Southeast Asia lan, ada kureye mbeji shi do ne suro fitəye dunon suro lan massage tədin ma.[91] Bas relief faldəwo fato ibadabe Angkor Watbe suro Cambodiabedə zayezənadə shima shetanne kamu doni dunya cidiyabero zutənadəro suro fitəye fəlejin.[91]

Duluwuwa nəlewa ba'a, kəlanzəlaro fitəyedə suronzan misoprostol faidatə ba'a kuru awowa tiyata gənyi'a misallo liwula kəltə-a karewa fəletə-a suro uterusbero yiko-a mbeji.Duluwuwa anyi-a gade-a suro datəyedə "induced miscarriage" lan bowotin. Duluwuwa jili anyi lardəwa doni suro fitəye sharaye kuru mbejilan faidatinba.[92]

Nzəliwo

Fujiwo nəlewabe suro fitəyedə futu, kuru kəndagəram ayilan, duluwudə diwolan kara. Karapka nəlewa dunyabe (WHO) ye bayanzəna kəla fitə nəlewa badə shima am ilmu ba'aye sadində, karewa tajirwa'a lan, au na'a kadawu'a lan.[93] Fitə do sharaye lardəwa fuwuzana lan tədin də shima awo do ne zauro nəlewa'a kurun lan.[11][94] Kulashi saa 2012 ye kəla Obstetrics & Gynecology yen fəlezəna, lardə America ye lan tajirwa kərmu yaye də ngawo fitəye lan kashi 14 ro ganazəna ngawo tada sambiyen.[95] CDC ye suro saa 2019 yen somzəna kərmu do US lan suro gotəye də 17.2.kərmu yaye suro tambo 100,000 yen,[96] amma US lan kərmu suro fitəyedə shima 0.43 kərmu yaye suro 100,000 yen.[12][97][98] Lardə UK ye lan, kashimo do Royal College of Obstetricians and Gynecologists ye gulzəna də "Kamuwa ro shawari tina kəla fitə də shima awo do suro gotə gotə kozənaro."[99] Dunya samma son, suro gotə gotə kozənaro. Kulashi saa 2007 ye fəlezəna "26% suro'a dunya sammason suro fitəye lan dajin," amma "kərmu do ne suro fitəye kalkal gənyi lan tədin də kashi 13% kərmu yaye dinalan."Suro miliyon kada gotəna, kuru kashi 14-16 kərmu yayedə suro fitəlan wakajin.[101]

Lardə US ye lan saa 2000 lan səta 2009 ro saadənan, fitəye nəm nguwu kərmuye də plastic surgery ye dəga gana, marathon ye dəga gana au samun, kuru alamanna mile 760 (1,220 km) moto lan bəlawurotəye tilo.[12] Saa uwu ngawo cidawa fitəye mazanayen, kamuwa do suro fitəye dabsanayen tada sambin də, nəlefa nza zauro batti kamuwa do suro fitəye trimester buroye au kən indimi ye dəga kozənaro.[102] Tajirwa kərmu fitəye-a lezənadə saa suro gotəyen tərayin,amma sambisoro tada sambinro cidiyazəna.[103] Fitə suroye diyalan tədin də kawu 64 səta 70 ro saadənan nəlewa mbeji futu kawu 63 ro saadəna yeyi.[104]

Nzəliwo duluwuwa fitəye

Nəm gade-gade gana mbeji nasha nəlewa-a faida-a yen kate fitə do ne lətari lan faidatin ma mifepristone-a misoprostol-a kuru suro fitə surgery lan (vacuum aspiration) suro fitə do ne trimester buroye lan səta mawu 10 ro saadənan.[67] Fitə do ne prostaglandin analog misoprostol lan faidatin də faidanzə gana kuru zauro zaujin fitə do ne mifepristone-a misoprostol-a kəltəna lan au fitə do ne surgery lan faidatin də’a kozəna.

Nǝlefa-a kuru saa suroye-a

Vacuum aspiration suro trimester buroyedə shima duluwu suro fitəye shiro nzəliwowo, kuru ofis suro fitəyelan, litarilan, au litarilan tədin. Tajirwa, sandi donyi duwan tuwondin ba ma, suronzan uterine perforation, pelvic infection, kuru awo donyi suro lan tuwondin ma, shi donyi duluwu kǝn indimi lan tuwandin ma.[107] Kasuwa kasuwayedə shima fal-yakkəlan kərmu fitəye lezənadə lardə United Statesben suwudin.[108] Nəm nguwu awo do ne vacuum aspiration abortion lan tuwandin ma də suro trimester buroye lan samun, awo do ne suro litari yen tədin ma, surgery center lan, au ofis lan tədin ma.[109] Kurunna antibioticsbe (misallo doxycycline au metronidazole) də kawu suro fitəyero tədin, [110] sau sandima tajirwa kasuwa uterineye fulujinro kasattəna;[81][111] son yaye, antibiotics də sambisoro kurun fitəye lan faidatin ba.[112] Nəm nguwu awo do ne failed procedures gultin də, alamaram gade-gadejin ba, futu do ne suro fitəye də liyita au cidama dauye sədin ma.[113] Tajirwa ngawo fitə trimester kən indimibedə samunnam ngawo fitə trimester burobedən, kuru awoa kartənadən kara.[114] Tajirwa kərmuye suro fitəyedə alamanna reta tajirwa kərmuye tada sambiyedəye karəngəzəna loktu kamuye surolan mbejiro waljiya; fal suro miliyonben kawu mawu 9 surolan səta duwu mewun falro saadəna mawu 21 au kozənaro (futu loktu menstruationbe dareyedən ngaltənadə).[115][116]Futu asutinna, buron surgery lan uterine evacuation tədən (sawu suro fitəye au miscarriage ro kurun dio nankaro) adəye tajirwa tamboye fuwulan tərayin. Kərawa do adəga banazayin dəye awowa do suro fitə au suro gotə'a lezənyi dəga kalzayin ba, kuru adə nankaro awowa do nəm kam adəye suwudin də asutənyi, amma awowa kada mowonjinma shawari tina.[117][118]

Mental health

Hujja kərmaye adəye nəmkam ndikate suro fitəye-a kazəyiya nəlewa hangalbe-ayen bawo[22][119] suro təraanyiro təmatənadə gənyi.[120] Hawar do American Psychological Association ye cina dəye wono, kamuye suro fitə buro salak ye də, nəlefa hangal ye ro tajirwa gənyi, loktu suro trimester buroye lan tədin ma, kamuwa jili anyi kaziyi nəlefa hangal ye sorin ba, kam do suro təraanyi gozana dəga kozənaro; nəlefa hangalbe kamuye suro fitəye kən indimi au kuradə tawadə ba.[120][121] Kulashi kureye laaye suro fitəyedə kaziyi hangalbe sərayinro tamozana;[122]attəson yayi, darelan kulashi kəla adab lətaribedəye kulashi buroyedə kufu kaltəgəbe kalkal faidatənyiro asuzana.[119] Sa kufu controlbe faidatiya, fitə fandodə awowa hangalbe batti suwudin ba.[119] Amma, kamuwa do suro fitəro mazana dəwo suro fitəro dabsana də, hangalza nza tərayin ngawo fitəro dabsanayen.[119]

Kulashi laaye fəlezana yayi, nəlewa hangalbe kəla kamuwa doni suro fitə karzanaben ngawo trimester burobedən dalil awowa surolan dagənaben, [123] kulashi zauro dunowa məradətəna adəga tawadəro fəletəro.[124]Lamarra laa kəla fitəyen awowa batti kəla fitəyen tədinmadə am fitəye kəriwutəmasoye sha awo gadero bowozana shiro "post-abortion syndrome" gultin, amma adəmadə maskuwa liyitabe au hangalbe lardə United Statesbeye asuzanyi.[125]

Kulashi loktu kuruwube saa 2020be kate kamuwa USbeye fǝlezǝna kǝla kashi 99% kamuwabe shawari ngǝla gozanaro fanzayin ngawo saa uwu fizanaben. Relief də shima awo do kamuwa gana laa karəngə au jire fanzayin ma. Social stigma də shima awo do ne fantəgəram kuttu-a nadimtə-a ngawo saa kadayen fəlejin ma. Kulashiwudəye walta gulzana: "Jazawa anyiye hujjawa ilmu kimiyabe kəla fantəgəram kəla fitəyen kəla nəmkam-a kuru naptəram jamabe-a leyataben sərana.context, kuru sandima awo do suro fitəye kəlanzəma gənyi."[126]

Nəlefa suro gashiptə fitəyen

Tajirwa fitəye laadə karapka fitəye kəriwutəmasoye fuwuzayin,[127][128] amma bana ilmu kimiyabe ba.[127] Misallo, koro kəla kəltəram kate suro fitə-a kansa nonobe-adə zauro kulastəna. Karapkawa liitabe-a kimiyabe-a (surodən WHO-a, cidaram kansabe lardəbe-a, karapka kansabe Americabe-a, Royal College of OBGYN-a kuru majalis OBGYNbe-a) suro fitəye kansa nonobe suwudinbaro tamozana.[129]

Buro salak lan shara ba dəma suro fitəye də nzəliwo bawo gulzənyi. U.S. ro waltəgəlan, gargamma Linda Gordon ye wono: "Hayyaro, suro fitə sharaye suro lardə adəyen awo nəlewaye zauro ngəla mbeji."[130]:25

Futu Rickie Solingerbe gulzənadə,

Hawar gade, am kadaye kəla fitəye-a letəgəram jamaye-ayen hangalnza gənazanadə, kawu fitəyedə shararo kalaktəyinro am fitəyedə kadawu-a kuru tajirwa-a.... [T] shaida gargamyedə kəla awowa anyiyen banazəyin ba.[131]: 4

Liyita Americabe saa 1940sbedəye kəla suro fitə sharaye 13,844 kərmu baro sədənaye manazəna.[132] Suro saa 1870s yen bərni New York ye lan, kamuwa fitəye/cidaram Madame Restell (Anna Trow Lohman) də kamuwa gana laa fatsəgəna suro am dondi 100,000 ma kozənayen.nəm nguwu kərmuyedə nəm nguwu kərmu tadaye loktudən kozəna. Suro saa 1936 yen, shehu ilmube kəra kənzambiye-a kamuwaye-a Frederick J. Taussig ye ruwozəna, dalil kərmuye nguwutəye loktu saa sharaye lardə U.S. ye lan də shima.

Saa mewu woson suro saa fiwu kozənayen nəm nguwu tajirwa adəye [perforation of the uterus] tərana, dalil, buro salakkin, nəm nguwu suro fitəye awo faidatəye tərayin; kən indimi, nəm nguwu suro fitəye do liita soye gozana dəga kuru midwives soye gozana dəga; a,kən yakkəmedə, awo faidatəye susu ngulondoro uterus dəga detəro.[134]

Fitə nzəliwo ba

Kamuwa fitə məradəzanadə duluwuwa nəlewabe gənyi faidatayin, musammanno sa fitə sharaye dabsənalan. Sandiye kəlanzalan fitə jarabsayin au bana kam laaye məradəzayin shiro ilmu lətaribe ngəla au awowa faidatəye ngəla baro. Adəye awowa zauro zauro suwudin, misallo fitə tamotəyi, sepsis, bu fəletə, kuru awowa suroye bannatə.[135]

Fitə nzəliwo badə shima dalil zauro zau-a kərmu-aye kamuwa dunya sammason suwudin. Bayannadə kalkal gənyi yaye, somtəna kəla fitə miliyon 20 yeyi saa woson tədin, kashi 97% lardəwa fuwutə sədinlan tədin.[11] Fitə nzəliwo badə zau miliyon kadaro suwudinro təmazana.[11][136]Isawu kərmubedə futu kərmubedən gadejin, kuru 37,000 səta 70,000 ro saadəna suro saa mewun kozənaben; Karapka nəlewa dunyabedəye kasatsəna kərmudə suro saa 1990sben fulutəna.[140] Adadu fitəye nəlewa ba'a fulutə nankaro, karafkawa nəlewa jamayedəye suro fitəye shararo kalaktəro duno sadəna, cidawu nəlewaye'a allamtə'a, kuru cidawa nəlewa kənzambiye'a fando'a.[141]

Dalil kura do fitəye nəlefa lan tədin au tədin ba də shima sharaye fitəye.Lardəwa do ne shara fitəye dabsana də, nəm nguwu fitəye nzəliwo ba'a də nguwu kuru nəm nguwu fitəye də samun lardə'a do ne fitəye sharaye'a kuru mbeji'a dəro gəremiya.[137][28] Misallo, saa 1996 lan suro South Africa lan fitəye shararo kalaktənadəye səkə suro fitəye fulutəna,[142]kərmu fitəye-a lezənadə kashi 90% ma kozənaro fulutəna.[143] Futu kərmu yaye fulutəye samunnam asutəna ngawo lardəwa gadeye doka fitəye kəlanzaro sadənayen, alamanna Romania-a Nepal-a yeyi.[144] Kulashi saa 2011 ye lan bayanzəna kəla lardə United States ye lan, doka kəriyewa laa kəla fitəye kəriwutəye də, nəm gana suro fitəye kəriye shima də lan kəllata.[145] Kulashidə, attəson, kəriyewa gadero bəlawurotə doka jili anyi baro suro fitəyedə gozənyi.[146] Nzəralan, awowa suro fitəye ngəlaro fando badəye banazəgə suro fitəye ngəlaro sədin. Futu somtəna də, nəm nguwu suro fitəye də fulutin kashi 75% ro saadin (miliyon 20 lan səta miliyon 5 ro saadin) fatowa yasaye zamanye-a nəlewa yaye-a dunya sammason tuwondinro waljiya.[147]Adadu fitəye jili anyi ngaltəro zaujin dalildə shima suro fitəye, "suro fitəye səkə", "kəntawuye kaltəgə", "fitə gana", kuru "kəntawuye taktə/datə kaltəgə".[11][148]

Kashi fidiyawu kamuwa dunyabedə raksa suro fitə kurunbe-a karnobe-a sowondin suro datəgəram surolan,[31] amma kashi 35 gadedə raksa fitə sharabe sowondin shartəwa zahirye-a, hangalye-a au razəwu naptəram jamabe-a kalkalzaiya.[41] Kərmu yayedə suro fitə ngəlalan wakajin yayi, fitə ngəla gənyidə kərmu 70,000 suwudin kuru nəm maskin miliyon 5 saa woson suwudin.[137] Kazəyiya suro fitəye nəlewa bayedə shima misallo kərmu yaye dunya sammason kashi uskuye suwudin,[149]yaye adə nasha-nasha lan gadejin.[150] Fitə ba'a kən indimidə kamuwa miliyon 24 yeyiro lejin.[151] Adadu suro fitəye nəlewa ba'adə kate saa 1995-a 2008-ayen kashi 44% lan səta 49% ro saadəna.[28] Ilmu nəlewabe-a, fatowa kasatsana-a, kuru nəlewa ngalwotəgə-a loktu fitəye-a ngawo fitəye-adə awowa fitəye nəlewa ba'adəga kaltəro shawari tina.[152]

Wajiwo

Duluwuwa indi ngəwuro faidatin nəmngəwu fitəye ngaltəbe mbeji: Abortion rate – adadu suro fitəye saa woson kamuwa 1,000 kate saa 15-a 44-a yen; [153] nasha laadə 15-49 faidatin. Num nguwu suro fitəye – adadu suro fitəye suro suro 100 notənayen; suroyedə suronzan tambo rowotə-a, suro fitə-a, kuru suro fitə-a mbeji. Nawa nguwu lan, na do ne fitəye sharaye haramzəgəna ma aubiya nəm zalum jamaye gozəna ma, hawar do ne liyitaye fitəye də tawadə ba.[154] Dalil adə nankaro, isawu kəla fitəyedə mburo walzəna tawadə kalkal gənyiro.[28] Adadu fitəye dunya sammason tədənadə badiyaram saa 2000s yen kalkalro asutəna, miliyon 41.6 suro saa 2003 yen tədəna kuru miliyon 43.8 suro saa 2008 yen tədəna.[28]Nəm nguwu suro fitəye dunya sammason kamuwa 1000 lan 28 saa woson, amma lardəwa fuwuzana lan kamuwa 1000 lan 24 kuru lardəwa fuwuzana lan kamuwa 1000 lan 29.[28] Kulashi saa 2012 ye dəye fəlezəna suro saa 2008 yen, nəm nguwu suro fitəye notəna də kashi 21% dunya samma son, kashi 26% lardə’a fuwuzana lan kuru kashi 20% lardə’a fuwuzayin lan.[28] Dajiram lan, nəm nguwu fitəyedə lardəwa doni shara fitəye dabsana-a kuru lardəwa doni suro fitəye zauro kəske'a də'a samun.[155] Walawa fitəye dabtəyedə nəm nguwu fitəye do nəlewa ba lan tədin dəga tərayin.[31][156][155]Walawa fitəye dabtəyedə nəm nguwu fitəye do nəlewa ba lan tədin dəga tərayin.[31][156][155] Lardəwa fuwutə sadinlan nəmngəwu fitəye nəlewa badə dalil awowa zamanye suro fitəye fando ba nankaro; futu Guttmacher Institute ye bayanzəna yeyi, awo do ne suro lan faidatəye də, suro fitəye miliyon 14.5 yeyi fulujin kuru am 38,000 kərmuye fulujin suro fitəye lan saa woson dunya samma son.[157] Adadu suro fitəye sharaye, səkənadə dunya sammason gade-gadejin. Futu hawar cidawu Guttmacher Institute ye gulzana də, kamuwa 1000 lan 7 lan səta saa falyin (Germany a Switzerland) kamuwa 1000 lan 30 ro saadəna (Estonia) lardə’a do isawu’a kamil’a suro saa 2008 yen.(Israel-a, Netherlands-a Switzerland-a) səta 30% ro saadəna (Estonia) suro kufu falyen, amma waneye 36% ro saadin Hungary-a Romania-a lan, amma isawunzadə tamotənyiro gotəna. Kulashi laa lardə America ye saa 2002 lan sədəna dəye fəlezəna, kamuwa do suro fizayin dəye retanza so, loktu suro gozayin lan, awo do suro gozayin lan faidatin. Faidatə kalkal gənyidə reta am condom faidatayindəye gulzana kuru yakkə-kwata am kurun kənzambi kaltəgəye faidatayindəye; 42% am do condom faidatayin ma soye bayanzana kəla faidatayin bawo.[160] Suro reta kamuwa gadebedən, sandi doni loktu suro gozayinlan awo suro gotəye faidatayinbadə,Guttmacher Institute ye asuzəna "suro fitəye nguwuso lardə United States ye lan kamuwa gana soye sadin" dalil də kamuwa gana so də "suro suroye təmatənyi lan zauro nguwu".[163] Kulashi 2022ye Kaiser Family Foundationye sədənadən, amma launuyedə kashi 44% nəm nguwu amma Mississippiyedə, kashi 59% nəm nguwu Texasyedə, kashi 42% nəm nguwu Louisianayedə, kuru kashi 35% nəm nguwu Alabamayedə, sandima 80%, 74% kuru 72,70% ammadəye. suro fitəye.[164]

Ndlamtəgə

Dalilla kamuwaye suro fizayin də kada kuru dunya sammason gadezana.[9][7][8] Dalilla laadə sandima tada'a raktə ba'a, fitəna fatoye'a, bana ba'a, ganaro fantə'a, kuru kəra tamotə'a au cida fuwutə'a.[10] Dalilla gadeye suronzan tada do suro lan tuwondəna dəga wuratəro raktə ba au kasattə ba.[7][171]

Kǝndaram

Fitə laadə dalil kazəyi naptəram jamabe nankaro tədin.[172] Suronzan duli jinsi laaye au kaduwu laaye məradənza mbeji, yaye ruwunzə au datəgəramro waltə kasattəba, amma nəm maskinnaro nəmzalumtə, yallaro bana kungənaye sətinba, duluwuwa kənzambiye fando ba au watə, au kasadə nəmnguwu jamaye kaltəgəye (alamanna Chinaye letəgəram tada falye). Dalilla anyi loktu laan fitə mburo waljin au fitə jima'i kartəye suwudin.[173]Adawa donyi duli konga'a sara'ana lan, kamuwa laadə jima'i lan suro fizayin, shi do ne buron kamuwa tada'a cejin dəga falzəna ma.[173]

Saa suroye-a kuru duluwu-a

Adadu suro fitəyedə loktu suroye-a futu shilan faidatəye-aro wutəyin. Saa 2003 lan, cidaram kwasuwa kaltəgə-a faitə-aye (CDC) hawar cina kəla kashi 26% do suro fitəye do sharaye lardə United States ye lan tuwandin də, dareram mawu 6 suroye lan tuwandin au cidiyanzəro, kashi 18% mawu 7 lan, kashi 15% mawu 8 lan, kashi 181% səta 2020 ro saadənan. mawu, 6% mawu 13 lan səta 15 ro saadənan, 4% mawu 16 lan səta 20 ro saadənan kuru 1% mawu 21 kozənalan.Kashi 91% suro awowa anyiben sandiya "curettage" lan tǝdǝnaro yakkata, kashi 8% dǝ "liita" lan (mifepristone), >1% dǝ "suro tadaram lan gǝnatǝ" (saline au prostaglandin), kuru kashi 1% dǝ "hysterecy1-a kuru gade-a). Futu CDC ye bayanzəna yeyi, dalil bayanna sabtəye zauro zau nankaro bayannadə mburo walzəna kuru kərmu tadaye laa mawu 20 kozənaro gultənadə kərmu alagəlaye kalkalro suro fitəyero gotin shi tada kərmudəga tutuluyya futu fitəyedəga tədinro waljiya.[9] Guttmacher Institute ye somzəna kəla awowa 2,200 suro US yen suro saa 2000 yen tədinma mbeji; adə shima <0.2% suro adadu fitəye tədənaye saa.[166] Adəgai lan, England-a Wales-a lan saa 2006 lan, kashi 89% cida koltəyedə mawu 12 lan au cidiyanzən, kashi 9% kate mawu 13-a 19-a lan, kuru kashi 2% mawu 20 lan au kozənalan. 64% am do ne gulzana də sandima vacuum aspiration lan, 6% D&E lan, kuru 30% sandima liyita ye.[167] Lardəwa fuwutə sadinma alamanna China, India, Vietnam lan suro fitəyedə lardəwa fuwuzana so'a kozəna.[168] Dalilla lətaribe-a lətaribe gənyi-a mbeji dareram suro fitəyen (ngawo mawu 20yen). Kulashi laa saa 2008 səta 2010 ro saadəna suro jami'a California San Francisco yen na do kamuwa 440 ma kozənaro kəla ayi nankaro suro fitəye lan taktə sorinro soworin.waneye mbejiro waljiya. Kulashi adəye fəlezəna reta am do suro fizana ngawo mawu 20 yen suro gozanaro təmazanyi sai dareram suro gozaiya.[169] Awowa gade do suro fitəye lan faidatəye suro kəra dəyen tuwondəna də sandima, bayan kəla na fitəye fandoye ba, lenəmare lan zauro zau, inshora ba, kuru raktə fitəye dəga biyatin ba.[169] Dalilla liyitabe donyi dareram suro lan fitəye matəye də suronzan awo donyi suro lan tuwondin ba ma kuru nəlewa kam suro lan tuwondin ma.[170] Jaraptəwa kawu kənzambiye mbeji shi doni Down Syndrome au cystic fibrosis asujin magə 10 surolan, amma awoa tadayedə surolan asutin.[169]Dalilla liyitabe donyi dareram suro lan fitəye matəye də suronzan awo donyi suro lan tuwondin ba ma kuru nəlewa kam suro lan tuwondin ma.[170] Jaraptəwa kawu kənzambiye mbeji shi doni Down Syndrome au cystic fibrosis asujin magə 10 surolan, amma awoa tadayedə surolan asutin.[169] Nasha laa structural fetal anomalies də lethal, ma'ananzə shi tada də tawadəro bajin kawu au ngawo tamboyen.[169] Kənəngaro tajirwa suwudinmadə dareram surolan wakajin, misallo preeclampsia zauro zau, kansa bəlin asutənadə kurun kəlaro məradəzəna, kuru kasuwa intrauterinebe (chorioamnionitis), shidəwo ngəwusoro waajinma.rokko duwan suro surolan (PPROM) ruptǝben.[169] Kasuwa nəlewabe zauro jili anyi cijiya kawu tadadə fəlangjinro waljiya, kam suro gozənadə raksə suro fijin nəlefanzəro.[169]

Nǝlefa yaye

Fitə laadə dalil nəlewa yaye nankaro tədin. Suro saa 1990s yen, kamuwa ye nəlefa yaye də shima awo do ne sandiya banazəyin ma suro lardə’a 27 do ne kulastəna yen. Lardəwa gade tulur lan, kashi 7% suro fitəyedə nəlewa yaye'a leyata.[9][7]

Lardə U.S. ye lan, shararam kura ye shawari do Roe v. Wade-a Doe v. Bolton-a ye: "huwom cina kəla məradə kəriye ye kəla kənənga tadaye lan dunowaro waljin nasha kənəngatəye lan, maananzədə shima loktu do tadaye raksə yanzəro kənəngatin ma. Ngawo kənəngatəyen yayi.kəriyedə raksə kənənga tadayedə kəla kənənga au nəlefa kamu suroyedən sədinba. Cidiya hakki nəm sirye lan, liita so də mburo walzəna "howom liitaye faidatə ro au nəlefa yaye gənatəro." Yim shimadǝn sharadǝye Roe-a shawari cina, kuru shawari Doe v. Bolton-a cina, shido sharadǝye nǝlefadǝga zauro farakro bayanzǝna: "Shi shara nǝlefabedǝ raktǝ awowa sammason faidatǝyin—zahirro, fantǝro, hangalro, fatobero, kuru saa kamudǝbe-a kuru nǝlefa kam dondibe sammasoro faidajin. liita ro lejin njim do shiye huwom liitabe ngǝla sǝdinno."[174]: 1200–1201

Tunu kura

Adadu kansa ye loktu suro lan də kashi 0.02-1%, kuru loktu nguwu lan, kansa yaye də shima suro fitəye ro suwudin, au banna do tadaro wajin ma loktu kurun dio yen. Adə taganasmaro kansa cervicalbero jire, jili shi doni suro 2,000-13,000 woson 1 lan wajinma, shi doni kurun dio baditə "kənənga tadaye'a kəljinba (neoadjuvant chemotherapy kartənyi maa)". Kansa cervicalbe buroyedə (I-a IIa-a) raktə shiro hysterectomy-a kuru pelvic lymph node-a kəlta-a, radiation-a, au indiso-a lan kurun tədin, amma dareyedə radiotherapy-a lan kurun tədin. Chemotherapy də loktu fal lan faidatin. Kansa nonobe loktu surolan kurun diodə surolan awo tadaye mbeji, dalildə lumpectomydə radical mastectomy faltəro təmowonyi sai loktu suroye dareyedə radiation therapy ngawo tamboben tədinro waljiya.[175] Kurunna chemotherapy falro faidatəye kashi 7.5-17% ro saadin fujiwo teratogenicbe kəla tadaben, kuru fujiwo kurun kadaro kurun diobedə zauro ngəwu. Radiation 40 Gy kozənaro kurun diodə ngəwusoro suro fitə suwudin. Doses ganaro fəletə loktu trimester buroyedən, musammanno mawu 8 səta 15ro saadənan, raksə hangalbe nakasu au microcephaly suwudin.kuru loktu adəlan au ngawodən fəletəye raksə wuratə intrauterinebe-a nəmkura tambobe-a fulujin. Futu 0.005-0.025 Gy saminro fəletəyedə IQ fulujin.[175] Mowonjin taidazə fulutə radiationbedəga surolan faidatəlan, nəmcintə nadəbe suro tadaben kara.[176][177] Diwal tambobedə kəlanzəma yadəga tajirwaro səkin. Futu Li et al. ye gulzana də, "[v] suro lan tambo də cells neoplastic ye dəga lymphovascular ro tartəyin, bu suluwin, cervical laceration a kuru cells batti dəga na episiotomy ye dəro təkkin, amma suro lan tambo də raksə surgery gənyi dəga dawarjin."

Nǝlefa tadaye

Kasuwa donyi suro lan tuwandin ma, shi donyi prenatal screening lan tuwandin ma dǝ, kamuwa laa so dǝga sǝkǝ suro fizayin.[7] Awo donyi nǝlefa lan tuwandin ma du, suro lan awo donyi loktu kuruwuro suro lan tuwondin ma kawu sa’a suroye mawu 29 ro waljin ma, kuru awo donyi sa’a suroye fulutin ma mbeji.[179] Lardə Americaben, raayi jamayedə faltəna ngawo kam telebijinbe Sherri Finkbine'sdə thalidomide, awo shiro teratogen gultində, kəntagənzə kən uwumilan sətanayen. Fitə sharaye lardə Americayen səwandənyi dəro, Finkbineye Swedenro lewono. Saa 1962 lan səta 1965 ro saadənan, kwasuwa measlesbe Germanbedəye tiwalla 15,000 kolzəna tiwalla do suronza lan awo laa zauro sǝtana. Saa 1967 lan, karapka liitaye America ye dəye kasatsəna doka suro fitəye dəga banazəna. Kulashi do National Opinion Research Center ye saa 1965 lan sədəna dəye fəlezəna, kashi 73% ye suro fitəye kasatsana loktu kənənga yaye tajirwaro waljiya, kashi 57% ye loktu tambo lan awo laa mbejiro waljiya kuru kashi 59% ye suro gotə do nəm duno lan au nəm zawal lan tuwandin ma.[180]

Gargam-a adin-a

Zaman kureye lan, suro fitəye də duluwu kada lan tədin, kurun kəskaye suro fitəye lan faidatin, kareya cidaye sharp duno lan faidatə, au duluwuwa kurun adaye gadeson.[25] Fitə suro fitəyedə gargamzə kuruwu kuru kəla fərəm zaman kureye Chinaye dəro waltəyin (ilmu fitəyedə mai hawarbe Shennongro təngatəyin), [182] India kureyedə zaman Vedicben səta, [183] Egypt kureyedə Ebers Papyrusnzə (c. zaman Jumpivenbe), kuru loktu Empivenbe suro saa 1550ben. (saa 200 CE yeyi).[25] Suro awowa fitəye buro salakkin nowatadə shima awo done Angkor Wat (c. 1150) lan bowotin də.kuru Mairi Romebe zaman Juvenalben (c. 200 CE).[25] Suro awowa fitəye buro salakkin nowatadə shima awo done Angkor Wat (c. 1150) lan bowotin də. Suro friezes kadaben təbandin shidoni shara ngawo kərmuben ada Hindu-a Buddhist-aben, shidə nzundu suro fitəbe fəlejin.[91] Adin Yehudiyaben, tadadə ro adamganabe mbejiro gotinba sai shidə diya kamuben nəlefaaro waljiya, raksə yintə buro salakbe gojiya.[184][185][186] Tadadə awo faida'a kamuye ro gotəna kuru kənənga adammanabe gənyi loktu suro tadayen (Exodus 21:22-23). Adin Yehudiyabedə amsoga ndəlamzəgəna duli ngəwutə-a duli ngəwutə-aro.fitədə kasattəna kuru mburo walzəna sa kamu suroyedə tajirwaro waljiya.[187][188] Adinna kada, Judaism kunten, sandi do kənənga adammanabedə suro gotəlan badijinro kasatsanyidə, shara fitəye kəla nəmkambe adinben kasatsana.[189] Suro Islamben, fitədə adamen halal hatta loktu do musləmmaye rodə tadaro gayinro kasatsanaro, [25] ilmuwu adinbe kadaye suro gozayinro gozana, kawu 40 ngawo suro gotəyen, kawu 120 ngawo suro gotəyen, au duwaro.[190] Fitə zauro dabkatə au haramtəna nashawa adin Islambe jili Middle East-a North Africa-a lan.[191] Malumma liyitabe laa kuru fitə watəmasoye shawari sadəna kəla Hippocratic Oathdə liyita Greece kurebedəro fitə dapsəna;[25]maləmma gadeye fasari adəga kasatsanyi,[25] kuru bayanzana kəla kitawuwa lətaribe Hippocratic Corpusbedə suronzan bayanna kəla nzunduwa fitəye mbeji rokko Oathben.[192] Liyita Scribonius Largus ye suro saa 43 CE lan ruwozəna kəla Hippocratic Oath ye fitə dabcin, Soranus Ephesus ye sədəna yeyi, amma liita samma soye buwo dəga zauro kasatsanyi loktudən. Futu Soranusbe karnu kən tilomi au kən indimi CEbe cidanzə Gynaecologybe gulzənadə, karapka fal liyitabedə suro fitə samma duwazana futu Hippocratic Oathbe məradəzənaro; parti gade shiye surodən dagənadə nəlefa yaye bas nankaro suro fitəye ruwotəro kasatsəna.[193][194] Suro siyasaben (350 BCE),, Aristotle ye tada’a cetə’a zortədə shima diwal nəm nguwu jamaye kaltəgəye. Shiye fitə suro lamarra anyiben səraana,[195][196] shilan "kəlanzən tədin kawu awo fantə-a kənənga-a sədinro; sau lai kate fitə halal-a haram-adə awo fantə-a kənənga-a lan asutin."[197] Coci Catholic ye lan, raayi ye yakkata kəla futu fitə zauro zauro awo do ne suro lan faidatə-a, cilan au anal sex-a ro rataltəyin ma. Saa ~100 CE lan, Didache ye fitədə zunubi gulzəna.[199] Am gargamma kadaye kambiwuzana kəla kawu karnu kən 19th ye dəro, ləbtəwu Catholic ye nguwuso suro datə kawu suro fitəye ro gozanyi.[200][201][202] Rokko ruwowu anyi sandima Liyita Cocibewo, alama St. Augustine-a, St. Thomas Aquinas-a, St. Alphonsus Liguori-a. Suro saa 1588 yen, Pope Sixtus V (r. 1585-1590) shima Pope bas wo kawu Pope Pius IX ro (suro kitawunzə saa 1869 yen, Apostolicae Sedis) shi do ne Coci ye letəram fitə samma kam cejin kuru fitə zortədə martawa lan yayi. suro'a, Sixtus V ye bayanzəna də suro saa 1591 lan Pope Gregory XIV ye kalaksəna. Suro waltəm doka Canon Lawbe saa 1917bedən, Apostolicae Sedisdə dunowaro təkkəna, nasha laadən kəra mowonjinmadə tutuluwu nankaro shido ya'a fəletə badə.[205]Kawuliwa do Catechism Coci Catholic ye lan gulzana də, kasarrataro kəra Coci ye də, fitə suro gotəyen səta kam cetəro gozəna kuru fitə sharaye dəga datəro bowono.[206] Diwalla do hakku suro fitəye banazayin də suronzan Coci United Methodist ye-a, Coci Episcopal ye-a, Coci Evangelical Lutheran ye America ye-a, Coci Presbyterian USA ye-a mbeji. Kulashi Guttmacher ye saa 2014 ye kəla am do suro fitəye lardə America ye lan sədəna dəye fəlezəna, am nguwu adin nza kəlzana: kashi 24% də Catholic, kashi 30% də Protestant.[208] Kulashi saa 1995 ye lan kamuwa Catholic ye də suro gozayin futu am samma so yeyi.protestantsodə sandima awo adə diwodə gana, kuru kəristanna evangelicaldə sandima awo adə diwodə gana.[9][7] Kulashi do Pew Research Center ye saa 2019 lan sədəna dəye fəlezəna, diwalla kəristabe nguwuso Roe v. Wade dəga kəriwutəro kasatsanyi, shi do ne United States lan suro fitəye shararo səkkəna də, kashi 70% yeyi, White Evangelicals kashi 35% dawun baro.[209]suro gotə, au kate kəntawu kən diyaume-a kən arakkəmi-ayen),[216][217][218] kuru kamuwaye kəlanzan;[189] suro fitəyedə ngawo duwaro tədənayen shima nəmzalumro asutin.[215] Lardə Europe-a North America-a lan, nzunduwa fitəyedə karnu kən 17th lan fuwuzəna; conservatism do ne nguwuso suro cida liita ye lan lamarra jima'iye lan, shima nzundu fitəye faraktəro dabcin.[25][219][220] Cidawu liitabe gadeso kuru liitawa laaye cidanza sodəga tallazana, kuru sandiya zauro kaltəgənyi sai karnu kən 19th loktu cidadə, loktu laan restellism lan bowotindən,[221]lardǝ Americabe-a kuru lardǝ United Kingdombe-a indison dapsana.[25][nb 2] Liita laa karnu kən 19th ye, falnza zauro nowata kuru faida'a də shima American Horatio Storer,[222] kəla doka fitəye kəriwutəye kəla nəm gade-gade nəm launuye-a nəm kamuwa-a kuru nəm ngalwo-ayen gashiptana. Karapkawa cocibedə zauro faida'a nasha fitəye kəriwutəyen, [25] [213] [223] kuru karapkawa adinbedə karnu kən 20th lan zauro faida'a.[222] Walawa fitəye kəriwutəye buroyedə liita au fitəma basro azazayin, [189] kuru kamuwadə kəlanzaro fitə nankaro sharazayin yayi,[215] sandiro sharadə nguwuro tədinba.[213]Lardə United States lan, am laaye fitədə tada sambinro tajirwa'a kozənaro kambiwuzana hatta saa 1930 lan loktu do fitə suro fitəyedə ngalwotəgəye səkkə fitədə nzəliwo'aro wallono. nəlefa. Malumma kadaye kambiwuzana kəla, duluwuwa lətaribe ngalwotəgəna yayi, loktu saa 1930lan səta saa 1970ro saadənan, doka fitəye kəriwutəye zauro mbutəgəna, kuru am fitə diwomasodəga nəmzalumye tərana.Suro saa 1920 lan, Soviet Russia də shima lardə do suro fitəye shararo səkkəna wo ngawo Lenin ye kamu ndaso ma suro fitəye mburo walzənyiro mazənayen.[229][230] Iceland-a (1935)-a Sweden-a (1938)-a ye suro fitəye jili laa au samma shararo kalaksayin.[231] Lardə Nazi Germany ye lan (1935), doka ye suro fitəye amariya cina kəla am do ne "dondi waratatəye" ro gozana dəro, amma kamuwa do ne Germany lan gozana dəro suro fitəye dabsana.[232] Raita karnu kən 20th ye lan baditəna lan, lardəwa nguwu lan fitə sharaye təkkəna.[25] Japan lan, fitə fitəye buro salaklan shara 1948 lan "Eugenics Protection Law" lan cedo, maananzə tambo am ganaye dabtə nankaro. Saa 2022 lan, dalil ada Japanye dunowa patriarchalye-a kuru raayi adaye kəla cidawa kamuwaye naptəram jamaye-a nankaro, kamuwa do suro fitə saraanadə mburo walzəna izni ruwoata na kamnzayen sowondin.[233][234]

Gashiptə kəla fitəyen

"Kəndaram do məradə yaye-a məradə tadanzə surolan dagəna-a kəlzənadəye hangalza suwudin kuru korowa səsangin kəla surodə notəlan datə au datə bayen."[236] Gashiptə kəla fitəyen, musammanno kəla doka fitəyen, ngəwusoro kufu indidəye fuwuma ro gozayin. Karapka do ne sharaye kəla fitəye dabtəro saraana də, surodən dabtə cotto mbeji, nguwusoro kəlanza "pro-life" ro gozayin amma karapka do ne sharaye dabtə adə'a kasatsanyi də kəlanza'a "pro-choice" ro gozayin.[237]

Wala fitəye zamanbe

Walawa kərmaye kəla fitəyedə kada. Lamarra adinbe-a, halbe-a, adabe-adə doka fitəye dunya sammason falzayin. Hakku kənəngabe-a, hakku nəmkambe-a, hakku nəlefa kamye-a, kuru hakku nəlefa kənzambiye-a sandima lamarra hakkuwa adammanabe kurawo kuru loktu laan shima dalil doka fitəye mbeji au bawo. Nasha sharaye lan fitə sharaye lan, awo laa məradətəna dəga tədin kawu kamuye suro fitə sharaye sədinro (fitə kamuye kasattə baro tədin madə tada cejinro gotin kuru sharaye haramzəgəna). Məradəwa anyi ngəwusoro saa tadaye lan kara, ngəwusoro nizam trimester-based faidatə window legalityye kaltəro, au futu U.S. lan.kəla kulashi liitabe kəla nəmngəla tadabedən. Hukumawa laa sodə loktu jetəye məradəzana kawu awodə baditinno, bayan kəla wuratə tadaye samtəye ruwozana, au yaso awaso'a kəltəro məradəzana feronza ganadəye suro fitə majinro waljiya.[238] Howomma gadeye kamuye kasada bawanzə suro fitəye məradəzəna kawu tada fitəyero, am fitəmasoye kamuwaro fujiwowa nəlewabe- loktu laan "fujiwowa" kitawuwa liyitabe ngawo ndəbsənyi-kuru huwumawa liyitabe kadaye fitədə mburo walzənaro tawatsəgəna. Dabtəwa ngəwu loktu azallataro koltəna. China, shi do ne letəram tada falye dazəna də, kuru kərma dəro letəram tada yakkəye mbeji, loktu laan fitə mburo walzəna dəga kəlzəna nəm nguwu jamaye ro.Hukumawa gadeye fitə cotto dapsana. Kambo, amma samma gənyi, suro awowa kadayen suro fitəye sharaye kolzəna. Kəndaramma anyi sharaye lan gadejin, amma waneye suro də dalil nəm duno lan au nəmkam kəltəyen, wuratə tadaye də bannatəna, nəlefa zahirye au hangalye kamuye də tajirwaro waljin, au lamarra arziyi naptəram jamaye lan tada sambidə zauro zauro waljin.[41] Lardəwa doni fitə cotto dapsanadə, alamanna Nicaragua yeyi, hukuma liyitabeye kərmu yaye dalil suroye-a kuru kərmu dalil liitasoye shararo ritənza-a ruwozana. [242] [243] Lardəwa laa, alamanna Bangladesh yeyi, sandi do ne suro fitəye dabsana də, kuruson banazayin nasha kurun do ne suro fitəye sadin ma cidiya nəlewa menstruation yen.[244] Adə shiye kalma suro kurun adaben faidatinmawo.[245] Nawa do suro fitəye sharaye haramzəna au nəm zalum jamaye gozəna lan, kamuwa suro'a də raksa bəla'a lətariye'a lezayin kuru lardə'a do suro'a dazayin ro lezayin.[246] Kamuwa do ne awo bəlawuroye ba də raksa am do ne suro fitəye sharaye ro faidatayin au kəlanza lan fitə jarabsayin.[247]Karapka Women on Waves də ilmu kəla fitəye lətariyen sədin tən saa 1999 lan. NGO dəye suro container mara njiye lan liyita liyitaye mowonjinma cotulowo, shi do ne mara njiye lan bəlawurojin lardəwa do shara fitəye dabcin ma. Sau mara njiye də Netherlands lan rajista tədənaye dəro, shara Dutch ye də shima zauro faida'a wo sa mara njiye də suro njiye dunyabe lan kara. Loktu suro ci njiyen, cidaramdəye cidawa-a ilmu-a kəlanzən cin; amma suro njiwa dunyabe lan, cidawu liyitabedə sharaye raksa kurunna suro fitəye-a shawari-a ruwozayin.[248][249][250]

Jinsi-kartəlan fitə

Sonography-a amniocentesis-adə yaso awasoye jinsi nozayin kawu tada sambinro. Fuwutə nzundu adəye səkə jima'i kartəlan fitə badiwono, au jima'inzəro wutəgə tada'a daptə. Kartə tada kamuye baro diwodə zauro nowata. Fitə jima'i kartəyedə shima nəm gade-gade kate nəm nguwu duli konga-a kamuwa-aye lardəwa laan suwudin. Duli konga'a ye məradənza nasha Asia ye lan bayantəna, kuru fitə do kamuwa tamboye dabtəro faidatəna də Taiwan, South Korea, India, China lan bayantəna.[251] Adǝye nǝmngǝwu kǝnzambi kongawabe-a kuru kamuwa sodə wajin ngawo lardə do ne suro lan fitə jima'i kartəye au jima'i ngaltəye dabsəna dəman.[252][253][254][255] Lardə China lan, gargamlan tada konga'a məradətənadə zauro təraana dalil letəgəram tada falye, shi doni saa 1979 lan koktənadə.[256]

Lardəwa kadaye kataffa sharabe gozana kəla fitə jima'i kartəye fulutəro. Samno kəla nəm nguwu jamaye-a fuwutəye-a yen suro saa 1994 yen kəriyewa 180 ma kozənaye kasatsana "nəm gade-gade tada feroye samma baro diwo-a kuru awo do ne tada kərawoye suwudin də-a",[257] shartəwa dəwo PACE ye suro saa 2011 yen zortədə.[258]

Fitəna kəriwutəye

David gunn (1993), john britton (1994), barnett slepian (1998), kuru joorge tiller (2009). Canada lan, liyita kamuwaye Garson Romalis də suro saa 1994-a 2000-a lan kəriwutə jarabtəlan kəngatə. Liyita so dəga kozənaro, kəriwudə cidawu lətariye gadeso'a nganzazəna, alamanna John Salvi ye 1994 lan am mowomaso indi suro lətari Massachusetts yen cezəna də-a kuru Peter Knight ye 2001 lan lətari Mecurbo ye dəga cezəna də-a. Am do ne fitəna kəla fitəye kəriwuzana də sandima Eric Rudolph-a, Scott Roeder-a, Shelley Shannon-a, Paul Hill-a, kam do ne buro salak yin suro fitəye cezəna də.

Lardəwa laadə doka fitəye mbeji. Walawa jili anyiye am fitə watəmasoye cidawa fitəye sharaye fandoro dabcin. Misallo, doka nəmkambe lardəro gawoye Americabedə Zangatəwu laadə kamuwa kəlinikro gayinmadə cameralan gozana.[266]

Misalwa adamganabe gənyi

Fitə kəlanzəlaro dabbawa kadalan wajin. Misallo, dimi lan, kazəyi au cida zahirye sha suwudin, misallo cinna lan zamtə au kəriye sha dujin.[267] Fe lan, fitədə kwasuwa kosuwaye suwudin, misallo brucellosis au Campylobacter, amma ngəwusoro kalimi lan kaltəyin.[268] Liwula pinebe buwodə raksə felan fitə suwudin.[269][270] Kǝska kada, suronzan broomweed, skunk cabbage, poison hemlock, kuru kǝska tafaye, sandiya nowata kǝla tadaye suro lan batti suwudin kuru suro feye lan fijin [271]: 45-46 kuru dimi-a kanyi-a lan. kwasuwa bəl. Foal embryos donyi homozygous donyi gene bǝl (WW) lan tuwandin ma du, sha suro lan tuwandin aubiya walta tǝrayin kawu tambo ro.[272]Jili shark-a rays-a kada lan, suro fitəye kazəyiya-a sədinmadə ngəwusoro wakajin loktu sandiya sətanalan.[273]

Kasuwa virusbedə raksə kərilan suro fijin.[274] Ngamsodə dalilla kada nankaro suro fizayin, surodən hormone balance ba mbeji. Fitə-a fəletə-adə ngambe suro'a lan tədin, musamman maro trap-neuter-return programs lan, ngambe təraanyi tambo nankaro.[275][276][277] Kamuwa rodentsbedə raksa suronza dajin sa sandiro kazəyi kongabe doni surodəga sədinbaro waljiya, shidəwo Bruce effectlan notənadə.[278] Fitədə dabbawaro tədin, nasha dabba rotəben. Misalro,Fitədə dabbawaro tədin, nasha dabba rotəben. Misallo, suro fitəyedə raktə fero doni kalkalro kəltənyiro tədin, au kəmanzəsoye ferodə suro'a asuzanyiro casuwu, au fero kawuwaro suro'a.[279] Feticide də fər-a zebra-a lan wajin dalil konga'aye fero suro'a dəro zortə au dunon kəltəro, [280] [281] [282] amma nəm nguwu karaan də koro tədin.[283] Dali langur kongabedə kamuwaro bətərəm sadin ngawo kongadəbe gozənayen, kuru suro gotə suwudin.[284]