Sub-saharan Africa

Sub-saharan Africa

region

Part of	Africa, territory
Continent	Africa
Located in time zone	Central Africa Time, West Africa Time, East Africa Time
Coordinate location	10°0′0″S 23°0′0″E
Shares border with	North Africa

Sub-Saharan Africa bedə shima nashawa kuru nashawa cidi Africa be doni anəm Saharaben karadə. Suronzan Africa dau be-a, Africa gədi be-a, Anəm Africa be-a, Fəte Africa be-a mbeji. Geopolitically lan, lardə'a Africa ye'a kalangai'a doni nasha shimadən dasa'ana də'a nzəralan, kalmadəye siyasa'a doni nasha laa kalangainzaye bas nasha shimadən dasa'ana də'a suronzən mbeji, futu United Nations (UN) ye bayanzəna yeyi.

Adə nasha geographicalye kalkal gənyiro gotəna, adadu lardəwa doni surodən mbejidə 46 lan səta 48 ro saadəna, karapka doni nadə'a bayanjin dəro wutəgəmen (misallo UN, WHO, World Bank, etc.). Shi African Union (AU) də nasha gade-gade faidatə, lardəwa 55 samma asuzəna suro continent dəyen-sandiya nasha gade-gade uwuro yakcin.

Kalmadə kamanza yala Africa ye'a kəltaye, shidoni ma'ana MENA 'a (ma'ana Middle East 'a Yala Africaye'a) kəllatadə, sau shidə nasha laa dunya Arab bero kara, kuru lardəa yala Africaye ngəwunzaso sandima wakilla Arab League yewo. Amma, sandidə lardəwa kəlakəl Arab be yaye, Comoros-a, Djibouti-a, Mauritania-a, Somalia-a (kuru loktu laan Sudan-a) sammaso nasha cidiben nasha Africa be cidiya Saharabero gotəna. Sammason, faraskəram fuwutəbe UN bedə lardəwa Africa be 46 suro lardəwa 55ben yaktə "sub-Saharan" faidatə, Djibouti-a, SADR-a, Somalia-a, Sudan-a dawunbaro. Tafardə maləmma nasha indi Sahara beye gar nəmkadiyibero zorzana.

Tun saa 3900 BCE lan, nashawa Saharabe-a sub-Saharabe-a Africa bedə sandiya yanawu Sahara be zauro zaudəye sandiya yeksəna, kuru awo laa duno'a sədin shidoni Nile Sudan bedə bas shiga tarzəyinma, amma kəla Nileben letədə river Sudd'a Sudd-aye dabsana. Tiwori fomfi Saharabedəye futu flora-a fauna-a (Homo sapiens kunten ro) Afrika kolza Eurasia-a ngawonzəa-aro gaanadə bayanzəna. Loktu nji Africabedə "Wet Sahara" phase'a leyata, loktudən kəmoduwuwa kura-a kəmoduwuwa kada-a mbeji.

Nomenclature

Taswira kaduwuye Africa ye, Meyers Blitz-Lexikon lan (1932)

Ilmuwu cidiye gargammamen nashadə nasha kaduwuye kadaro yeksana futu am nasha woson nabsanayen. Raayi "Africa cidiya Sahara be" də sha zorzana kəla nəm gadetə launube nankaro shido yala Africabe au "Europe/Africa bəl" kuru "Africa sələm" au "Africa noire" yektəro nyatənadə.

Bastəwu lardəwa gade-gadeye kəla kəltəram continental Africa yedə banazayin, kəltəram gargamma-a ada-a, kuru kasuwu kate yala-a, fəte-a, gədi Africaye-a fəlezayin.

Sharhiwu təlam Arabic ben zaman daubedən kalma bilâd as-sûdân ("Cidi am sələmbe") nasha Sudan be kuradəro faidatana (bayan doni Central-a Fəte Africabe-a fəlejin), au loktu laan ci kəmaduwu Fəte Africa ben səta Fəte Sudan ro saadəna. Anəmgədi Africayen sha tilodə shima Zanj ("Lardə Sələmye"), shidoni buro salakkin ci kəmaduwu Swahiliyedəro maananzə.

Ilmuwu cidiyedəye nəm gadegade kaduwuye kate nasha Sudanye-a Zanj samunnammaa kurzana, nashadən səta gədinza datəgəram kuluwu Red Seayedən suro Horn of Africa yedən. Ethiopia-a Eritrea-a zaman kəmayedən Al-Habash au Abyssinia, shidoni Habash au Abyssinians napsanadə, sandima kakanza Habeshayewo. Yala Somalia yen Barbara au Bilad al-Barbar ("Cidi Berbersye"), shidoni gədi Baribahye au Barbaroiye napsanadə, sau kakaa Somali yedə sandiya ilmuwu cidiye Arabye zaman dauye'a Greek ye kureye'aye bowozanadə.

Karnu kən 19me-a kən 20me-adən, juwudo anəm Saharayedə sandiya kufuwa jiliye yakkəro yaksana amma Europe ye: Hamites-a Semites-a suro Horn of Africa ye-a Sahel-adə amma yala Africayedəa lezana, sandidoni təlamma fato Afroasiatic yedə manazandə; Negroes suro lardəwa gadeyedən (adə nankaro, sudo Black Africayedə Africa anəm Saharayedən), sandidoni təlammado yalla Niger-Congo yeya Nilo-Sahara yeya manazandə; kuru Khoisan suro Anəm Africa yedən, sandidoni təlamma fato Khoisanye manazandə.

Nashawa yanawube-a kuru nashawa kənəngabe-a

Cidi Sahara be Africa bedə nashaa yanawube au biomes kada mbeji. South Africa'a Democratic Republic Congo'a də sandima lardə'a kura kura ro gotəna. Shidə zaman binəmye harzəna kuru zaman kəndawuye kəliye mbeji.

• Sahel də Africa sammason tartəna latitude 10° səta 15° N ro saadənan. Lardəwa doni nasha laa Sahara Desert be suro kalangainza yalabedən kuru nasha laa Sahelbe nashanza anəmyedə suronzan Mauritania-a, Mali-a, Niger-a, Chad-a, Sudan-a mbeji. Sahel də yanawunzə kawudo-a cidi-a.
• Anəm Sahelbedən, belt savannabe (fəte-a gədi-a Sudanbedə) kəmaduwu Atlanticben səta cidi Ethiopia bero saadəna. Karaa Guinea-a yala Congolia-a yedə kate karaa savanna-a equatorial-ayen kara.
• Horn of Africa də suronzən yanawu saharaye zauro konnuwa mbeji nasha ci kəmaduwuyedən amma yanawu zauro konnuwa suro cidiyen təbandin, shidə savanna-a karaa lambo farak-a Ethiopian Highlands-a gadezəna.
• Tropical Africadə karaa nji samibe fəte Africabe-a kuru nasha Central Africa be-a (Congo) fəte kəmoduwuwa Africa be kura-a dəga suronzən mbeji.
• Karaa Afromontanebe gade-gadedə, cidi kajimbe-a, kuru cidi kəskabe-adə suro kau kura-a kuru kau-a gədi Africa ben təbandin, Ethiopian Highlandslan səta South Africa ro saadəna.
• Anəm karaa equatorial bedə, karaa fəteye-a anəmye-a Congolian be-savanna mosaicdə sandima nasha faltəbe kate karaa tropicalbe-a karaa miombobe-a doni continent də Angola lan səta Mozambique-a Tanzania-aro saadənadə.
• Sahara Namib-a Kalahari-adə suro Anəm Africaben kara, kuru saharawa gana-ganaye sandiya dəriza kəlzana nasha Karoo Anəm Africabe kunten. Cidi kajimye Bushveldyedə gədi saharayedən kara.
• Nasha Cape Floristic Region də suro Africaye anəmyedən kara, kuru shima fato karaa kadaye, cidi kəskaye, cidi kajimye, kuru cidi kəriye'a.