State (polity)

Subclass of	community, juridical person, political territorial entity, subject of international law, former or current state
Part of	nation state
Named after	orb
Owner of	public treasury, state property

Kəriyedə shima awo siyasabe doni naptəram jamabe-a nəm nguwu jamabe-a suro kalangai laayen sunotinma. Gumnatidə shima awo faida'a lardəwa zamanbe'a sədinno gotəna.

Lardədə ngusoro kəriye fal, nashawa kərmaiye kada'a. Kəriyedə waneye kəriye fal au kəlakəl federalbe laa; jili dareyedən, kalma "kəriye" də yimlan siyasa kəlakəlbe doni kəlakəldə'a sədin dəro faidatin, kuru sandidə alamaram kəriye kərmai kəlanzabe mbeji, cidiya kəlakəlnzayen dawunbaro kuru raktənza dunyalan cida diwoye tilo ba.(Kalimawa gade nizam federalbe jili anyilan faidatanadə suronzan "province", "region" au kalimawa gade mbeji.)

Kawu gargammaye dən, ammasodə nabtəramma kərye balan kasharu. Lardəwa na burobedə saa 5,500 kozənalan fəlangzana. Loktu laa sədiya nabtərammadə zauro yakkata kuru cidaramma fuwuzana shidoni gomnati dauye ro lezənadə. Adəye duno kəriye'a sowondin, nəm kura bərniye'a rokko kəltəgəmen, shidoni fuwutə yanawuye'a razəwu ye'aro tənga'ata ma, daudi naptə'a nzəliwo ba'a gaska kəla naiye'aye sha suwudə.Ngawo loktuben, kəriyewa jili kada təbandəna, sandi duwo dalilla kada faidata kəndaramnzaro (alamanna hakku ilahiyabeso, tiwori cida naptəram jamabeso, gadeso-a). Kudəro, lardədo zammaannedə shima lardədo kammabo sandiro təngatəyinmawo. Lardəwa kərmai kəlanzabedə kərmainza mbeji; kufu ndaso yayi kəriyenza mbejiro daawanzadə datəgəram zahirye mbeji futu kəriyewa gadeye sandiya adəgairo asuzanadən. Lardəwa satellitebedə sandima lardəwa doni kərmai kəlanzabe mbeji amma ngəwusoro lardə gadeye sandiya sunotin.

Ma'ana kəriyebedə kambiwuwa.Ilmuma naptəram jamaye Max Weber ye wono, "kəriye" də shima letəramma do fitəna faidatə halalro sədin ma, ma'ana gadedə nguwu yaye.Kəriye badəye nəm mbeji nabtərammame dabcinba, alammaanna nabtərammame kəriye ba alammaanna Haudenosaunee Confederacyyeyi shidoni "cidaramma siyasaye au cidanza badə".[10] Daraja-a nəm farak-a kərmai kəriyebedə shima faidatə kəriyedə faidazənyi ra gənyiro notin.

Ilmu asalbǝ

Kalima kəriyedə'a təlamma gade Europeye'a (stato təlam Italian yen, estado təlam Spanish yen, Portuguese lan, état təlam Faransayen, Staat təlam Germanye lan, Dutch lan) dareramman kalima Latin status yedən gowotə, ma'ananzə "kəndaram, kəndaramma". Daraja Latinbedə starelan gowotə, "datə", au naptə au abadanro waltə, daji maana daraja au ajabba siyasabe cin. Su Nasarabedə suro maana genericben "kəndaram, kəndaramma" maana siyasabedəga kawuzəna. Shiga Nasara daubero yitagattəgə c.1200 indiso Faransa kureye-a daataro Latin-a lan.

Howoka Rom ye bəlintəgəna dən karni 14th century Europe lan, kalimadə isə daraja shara kamma ye dəro isə badiwono (alamma "estates of the realm" - am daraja'a, gaiye'a malumma adin ye'a) kuru daraja mai ye shiro mai gultin dəa. Estates'a duno'a də, nguwuso zauro arzinyi'a daraja naptəram jamaye'a də, sandima kərmai rozanama wo.Kalimadə kuruson raayiwa Romanbe'a leyata (Ciceroro waltəgəna) kəla "status rei publicae", "kəndaram lamarra jamabe". Loktu laan, kalimadə kufuwa naptərammame taganasbero faidatə baro wallono kuru shara naptərammame sammabe-a awowa shiga mbutəye-aro kəllata.Badiyaram karnu kən 16th ye lan cida Machiavelli ye də (musamman maro The Prince) zauro faida'a nasha kalma "state" də'a faidatə'a awo zaman ye'a samunnam. Nəm gade-gade coci-a kəriye-a yedə kuwami yaye karnu kən 16 me lan kara. Lardəwa yala Americaye tunotənadə sandiya "kəriye" lan bowotin 1630s lan.

Definition

Kəla ma'ana kəriyedəyen kasada ilmuye bawo.Kalima "kəriye" də awo gade-gade, amma kəltana kuru ngəwusoro kəltana, nazariya kəla lamarra siyasabe kadayen.Gultə Walter Scheidel ye lan, ma'ana kəriye ye də awo'a isayin də'a samun: "cidaramma dawuye doka'a ikko'a, kuru sandiya dunon ngawo kənta'a, kəla nəm nguwu juwu do kalangai'a dapkata'a; nəm gade-gade kate mai'a kərmaitə'a; duno kura faidatǝ."

Ma'ana do zauro faidatin madə shima Max Weber shidoni kəriyedə'a karapka siyasabe mburo walzənama gomnati daube'a shidoni duno faidatə'a suro kalangai laayen sədinma. Weberye rowono kəriyedə "namtəram adammanaye doni (kənasartəna) duno zahirye halal faidatəye dayintəma suro kalangai laayen. Kəriye bayantəlan, lardə'a tuskatəyidə zauro faida'a; taltə do sambisoro zande nowatalan waajinma. Kəriyedə shima nasha siyasabe kəla kalangai laayen kərmai sədinmawo. Kəriyedə "siyasa-doka gotə" yaye, ma'ana lardəyedə siyasa asutəramma ada'a au lamar gargammame'a lezəna.Faida'a də, lardə'a sodə alamaram karapkaye alamanna kalangayya cidiye'a au nəm kura'a cidawu'a lardəye sodə'a nanzan ba.Kuruson, lardədə kəla nəm dunon faidatəyen daawanzə bawo, amma kəriyedə mbeji, futu Weberye fəlezənayedai. Misal nəm rashidi ba do lardə falye duno faidatəye kəlanzəlaro sədin ba də, lardəwa Africaye lan turin, dalil kəriwu ba nankaro lardəwa Europeye təngatəgəna dəro.Kəriye-a gumnati-adə tuskatəyi; gumnatidə shima karapka doni kərmai kəriyelan cidatəye tinama. Kuru kəriye-a jama-a tuskatədə wande; kəndarammadə shima kufuwa fasaltəna sammaso, letəramma, kuru amma doni kəriyedəro nəm kəlanzabe kuru nəm kəlanzalan naptə məradəzanadə.

Neubergerye ma'ana kəriyedəye gana gade cina kəla lardəyen: kəriyedə "shido buroye, faidaa, kuru bayan kəla nəm ilmu lardə laaye." Ma'ana kəriyebedə futu sandiya garzana-a abi nankaro garzana-aro kardaa. Raayi contractarian ye kəriye dəye fəlezəna kəriye sodə’a tədin dalildə shima am samma kəlakəl amma gade’a lan faidatayin. kuru kəriye baro waljiya hangal za’a tuwondin. Raayi do ne contractarian gultin də, hangalzə’a kəla nəm tilo’a kuru luwala kate amsoye suro kəriye lan. Foto faldən, raayi kəriyebedə kəla nəm tilotəba kate məradəwa jamabe-a məradəwa kəriyebe-aro hangal gənazəyin.Charles Tilly ye wono kəriye sodə "jili nəmzalumye fasaltəna'a samun kuru sandiya nəmzalumro gotə. Shiye kambiwuzəna kəla kəriyedə kəlanzəro nzətkawo səladin kuru korowa səsangəna kəla ayi nankaro amsoye kəriyedəga mbərsanzayin loktu kamanza mbərsanzayinbaro.Tillyye kəriyadə'a bayanzəna "karafka dunon faidatəye doni fatowa'a nəm kaduwu'a gade kuru nasha laan karafkawa gade samma so'a suro kalangai kurayen nozana.Tilly ye bərni-kəriye'a, theocracies'a mairi'a suro bayanzəyen rokko lardə-kəriye'a, amma təlamma, kaduwu'a, cidaram'a coci'a sodə'a surodən bawo. Futu Tilly ye wono, kəriyewadə suro gargam archaeologicalben turin saa 6000 BC lan; Europe lan sandidə saa 990 lan fəlangzana, amma ngawo saa 1490 yen zauro nowata ro wallada.[29] Tilly ye bayanzəna kəriyedə "cidawa gana faida'a" futu:

Kǝrigǝ diwo-"gaskanza diyabe baro diwo au duno baro diwo"
Kǝreye sǝdin-"gaskawunza suro kalangainzayen baro diwo au duno baro diwo"
Nzǝliwo-"watǝma sawagǝnzabe-a baro diyo au duno baro diyo"
Tuluwu-"zawal cidawa yakkə buroyedə diwoye fando"
Howom-"kambiyiwa kate jamiwaben sulhu matədə"
Samtə-"Karewa samtəro njistəgə kate jamiben"
Tando-"karewa-a cidawa-a jamaye sətandində tando-a faltə-a kaltəgə"

Faida'a, Tilly ye kəriwu də nasha faida'a kəriye-kəltəyen wono; kəriwuwadə lardəwa sətandin kuru gafsənzəye. Ma'ana ilmube zamanbe kəla kəriyeben kambowo soro shartədo kəriyedə'a am dunyabeye shiro asuzaində mbeji.Tafakar nəmkambedə teleology kəriyebe gade mowonjinma suwudin. Futu John Lockeye wono, məradə kəriye au commonwealthdə shima "kaduwu nzəliwo" (Kakkadə kən indimi kəla gumnatiben), suro cida Lockeben 'kaduwu'də kaduwu kəlanzəbe bas gəyi amma kəndəga-a nəmkambe-a.Kəla adəyen, kəriyedə shima furtu kəltə naptəram jamabe-a awo faidatəye-a suwudin, kuru awo ləman gartəro banazəyin, garantiya kənəngə kamye-a, nəmkambe-a, ləman kəlanzəye-a cinlan.Kare’a jama mewu ye yiwo də, am la’a Adam Smith yeyi [34] cida do kəriye ye ro gozana, kare’a də’a yiwo də nguwuro yiwo bawo. Tilly ye hawar kəriyedəyedə dalil contract naptəram jamaye au cidawa kasuwu nəm kəlanzaye lan yiwoye kəlan kambiyizəna – shiye kəriyedə'a awo nzəliwoye suro nəmzalumyen sədinro bayanzəna. Falsafawu razəwu ye-a siyasa ye-a də, nəm kam falye lardəye də’a gashiptana yayi, [35] Robert Nozick ye wono, duno faidatə də, nəm kam falye ro waljin.[36]

Ma'ana kəriyebe gade noataye kasatkatadə shima Montevideo Convention kəla hakkuwa kəriyewabe 1933 lan tinadə.Shiye wono "[t] shi kəriyedə naptə kam shara dunyabedən awowa anyi nanzən mbejiro walzə: (a) nəm nguwu jamabe; (b) kalangai; (c) gomnati; kuru (d) raktə nəm kam kəriyewa gade'a kəltəye.Kuru shi "[t]shi federal statedə shima kam falwo suro shara dunyabedən."[38]

Kazǝyi bayanbedǝa tuskatǝdǝ shima "kǝriye" kuru "gomnati" sandiya mana falro faidatayin suro zande nowataben kuru mana ilmube laan yayi. Futu fasari adəyen, kəriyewadə am zahir gənyi shara dunyabe, kuru gomnatiwadə karapka jamaye.[39] Nəm kam ndikate gomnati-a kəriye-adə shima nəm wakiltə-a hukuma hukumaye-a. Types of states Charles Tilly ye kate mairi'a, nəm kərmai kərmaiye'a, bərni-kəriye'a, lardə-kəriye'a gayirzəna.[29] Futu Michael Mann ye bayanzəna yeyi, cidawa kəriyebe diyau də sandima:

.Tartip suroye noto