Sani Abacha

Sani Abacha

human

Sex or gender	male
Country of citizenship	Nigeria
Name in native language	Sani Abacha
Family name	Abacha
Date of birth	20 Lailahir 1943
Place of birth	Kano
Date of death	8 Ajji 1998
Place of death	Nigerian Presidential Complex
Manner of death	unnatural death
Place of burial	Kano
Spouse	Maryam Abacha
Child	Mohammed Abacha
Native language	Hausa
Languages spoken, written or signed	English, Hausa, Nigerian Pidgin
Occupation	politician, military personnel
Position held	President of Nigeria, Chief of the Defence Staff, Chief of Army Staff, Minister of Defence of Nigeria
Educated at	Mons Officer Cadet School
Work period (start)	1963
Member of political party	independent politician
Religion or worldview	Islam
Military or police rank	lieutenant general
Conflict	Nigerian Civil War, First Liberian Civil War

Sani awacha

Sani Abacha GCFR ((kərtəgən); (20 September 1943-8 June 1998) shima kərmai askərraye Nigeria yǝ kuru kərmai kərmaiye shidoni Nigeria'a kərmai askərrayelan sədinma saa 1993 lan ngawo kərmai mairiyen səta har kərmunzəro saa 1998 lan.Abacha yǝ kərmaiya səmowodə shima kərmai cotto kənasartəna dareye suro gargam askərra Nigeria yen. Shiye kərmaidəga halla kəla kəltəyilan sətana kuru kərmainzədəye hakki adammanabega nəmzalumtə təmatənyi suwudəna kuru am siyasabe kada cezəna kuru kasarrataro am siyasabe-a am siyasabe watəmaso-a Nigerialan cezəna. Kərmaizəye lardədəro daraja suwudəna kuru Nigeriadə lardə pariahyero walzəna nasha nəmkam ndikate lardəwa dunyabeyen musammanno kəla kəla kəriwu korbe Ken Saro-Wiwaben.[][]

Sani Abacha də sha kam do ne zauro nəm zalumtəma karnu kən findiye lan gozana[5] kuru shi də kam do ne zalumtəma do ne dola biliyon 2-5 do US ye zamzəna dəro. Abacha-a yallanzə-a də, awo'a zamzana də'a lardə diyaye Switzerland lan gərazana, kuru lardə'a gade Liechtenstein'a, United Kingdom'a, United States'a. Kǝrmu Abacha ye kǝntawu yuni sagǝ 8 saa 1998 ye dǝye sǝkǝ lardǝ Nigeria ye kǝn diyaume dǝga suwudǝ ngawo saa falyen kuru shiga kura lardǝ Nigeria ye dǝro General Abdulsalami Abubakar ye waratazǝna.

Kǝnǝnga buroye

Abachadə Kanolan katambo kuru wurano fato Kanuriyen shidoni asalnzə kəriye Bornoye kərmayero.[][] Moranti ya askərraye Nigeria ye Kaduna lan kərawono, kuru suro saa 1963 lan sha cidaro cedo ngawo moranti Mons Officer Cadet ye Aldershot, England ye dəro kərazənayen.[]

Cida askərraye

Abacha də tawadəro suro coups askərraye Nigeria ye sammason suro kəntawu Julyye saa 1966 lan səta loktu cidanzə askərrayedən. Suro saa 1966 lan, sa shidə kwamison lieutenant kən indimi Battalion kən yakkəme Kaduna lan, shiye suro kəntawu Julyye saa 1966 lan Nigeria ye kərmai kəriwutəyen cidazəna.[] Shiye raksə Lagos au Abeokuta lan kəriwu January ngawoyedən sədin.[] Suro saa 1969-yen, loktu kərigə fatobe Nigeria yedən naptə komanda platoon-a batalion-ayen luwala sədəna. Daren shiye komanda Division Infantrybe kən indimibero wallono suro saa 1975ben.[] Suro saa 1983 lan, Abacha də shima cidama kura do Division Mechanized ye kən indimi ye wo, kuru sha wakil majalis askərraye kura ro wallono.[]

Suro saa faldəyen, Abachaye cida kura sədəna suro kərmai Nigeria ye saa 1983yen shi doni Jeneral Muhammadu Buhari kərmairo səkkənadən; kuru kərmai Nigeria ye saa 1985 lan Buhari'a tutuluwuna kuru Jeneral Ibrahim Babangida'a kərmairo suwudəna.[] Sokku General Ibrahim Babangida kura lardəye kuru Komanda-suro-Kura Askərra Nigeria ye suro saa 1985yen sha suwudənadən, Abachadə Kura Askərrayero sha suwudəna. Daren shiga Waziri Nzəliwobero 1990lan sha wallono.[][][]

Abacha də shima kazadala askərraye 1985 lan səta 1990 ro saadənan, 1990 lan səta 1993 ro saadənan shima kazadala askərraye, kuru minista nzəliwoye. Abacha də sha nozana kəla shima cidama askərra Nigeriaye buro salakye daraja generalye səwandəna daraja falma kozənaro.[22]

Duno zamtə

Hawar kura: 1993 lan kərmai Nigeriaye gotə

Abacha də shima minista nzəliwoye kuru cidama kura suro daraja askərrayen loktu kəriwu Third Republic yedən. Shiye kərmai kərmaiye 1993 yedə dawarzəna shidoni gomnati lardəye loktu ganaye Ernest Shonekanyedə kərmaidən səsangənadə.[23] Suro warmatǝgǝnzǝ lardǝ sammason, Abachaye kǝrmai dǝga kǝrǝnnaro fǝlezǝna kǝla shido karno kura lardǝbe saa 1993 ye dǝye sǝkǝna dǝro.[24]

Fuwuma lardǝbe

Abacha də shima kura lardəye kuru komanda-in-chief askərraye Federal Republic of Nigeria ye saa 1993 lan səta 1998 ro saadənan. Suro kəntawu September saa 1994 yen, shiye hukuma gomnatinzə'a kəla sharayen gənazəna. Kaida gadeye shiro hakki kam ndaso yayi kəntawu yakkəro shara baro suro fatoyen datəye cina. Shiye waltə Decree 691 saa 1993 ye dəga dabkono.

Regime cistǝgǝ

Abacha ye askərra nəlefaye kəlanzəye am 3,000 North Korea lan allamtəna dəga sabkono. Cidama nzəliwobe kura Abachabe Hamza al-Mustaphadə shilan cida nzəliwo askərrabedə su mbeji. Askərra Nigeria bedə walta allamtə kura sadəna. Kəriyedəye am zaləmma-a am nəmgade-a kəriwuzana, National Democratic Coalition də shiro kəla bom kada lardədən fəletəyen zorzana, kuru jamiwanzə kada cita.[28] Sa Moshood Abiola ye kəlanzə kura lardəye ro warmajiya, sha furtəro cedo kəla nəmzalumyen kuru darelan suro furtəyen bawono.[29] Kuruson, mai askərraye kureye Olusegun Obasanjo dəga furtəro cedo kəla nəmzalumyen kuru shiga rokko General Oladipo Diya yen kərmai dəga təmzayinro zorzana.[30] Suro saa 1997 lan, Jeneral Shehu Yar'Adua shi done suro fato fursanayen dazana də suro fursanayen bawono. Kərmai Abacha ye də sha hakki adammanaye lan zorzana, musamman maro ngawo kəla kəltəma Ogoni ye Ken Saro-Wiwa ye fəlezanayen (kəla kəltəma Ogoni ye dəwo arziyi Nigeriaye'a kamfani kəndawu feturye lardə'a kadaye, Royal Dutch Shell ye kərmunzə'a cezəna də), shi do kərmunzə'a sətana də. Lardəwa.[31] Wole Soyinka dəga kəla nəmzalumyen zorzana.[20] Shi kǝrmai Abachabedǝ am kǝla kǝlzayinma soye shiga cetando.

Arzǝnyi lardǝbe

Gomnati Abacha ye dəye kungəna lardə diyaye dola miliyon 494 lan səta dola miliyon 1993 lan səta dola biliyon 9.6 ro saadəna dau saa 1997 yen, kuru kusuwu diyaye Nigeria ye dəga fuluzəna dola biliyon 36 dolaye suro saa 1993 yen səta dola biliyon 27 ro saadəna saa 1997 lan.[32][33] Abacha ye diwal bərniye kate kilomita 25-a 100-a ye garzəna bərni kura kura jili Kano-a, Gusau-a, Benin-a, Funtua-a, Zaria-a, Enugu-a, Kaduna-a, Aba-a, Lagos-a, Lokoja-a, Port Harcourt-a lan. Abacha ye faraskəram kasuwu ye gomnati Ibrahim Babangida ye də’a dawono, nəm nguwu kare’a ye də’a fuluzə kashi 54% Ernest Shonekan lan waratatəna də’a kashi 8.5% ro saadəna kate saa 1993-a 1998-a yen, amma kare’a lardəye do kəndawu fete ye də, barel fal lan $35. Fuwutə GDP ye də, kashi 2.2% suro saa 1995 ye də’a kozənaro somtəna yayi, nasha kəndawu feturye lan dazəna.[36]

Kungəna kəriyebe zamtə

Kənasar razəwuye təmatənyi də, nəm zalumtə do kərma dəro suro gargam riswa kəmbuye Nigeria lan turunyi dəga kəllata[37] suro awo do "Abacha loot" lan notəna dəyen. Abacha ye shawarima nzəliwo lardəye, Alhaji Ismaila Gwarzo, sha gomnati kura lardəye Olusegun Obasanjo ye zorzəna kəla shiye zauro faida'a nasha kungəna'a lardə diyayero kalaktəyen.[39] Tada Abacha be, Mohammed Abacha-a kuru sawanzə kura Alhaji Mohammed M. Sada-a ye suro cidadəyen cida mbeji. Hawar buroye do gomnati Abdulsalam Abubakar ye suro kəntawu November saa 1998 lan baksəna dəye futu do awo dəga tədin dəga bayanzəna. Hawardəye fəlezəna Sani Abachaye Ismaila Gwarzoro wono kungəna nzəliwo lardəye kalkal gənyiro yiwo, shi Abachaye kasatsənadə. Kungənadə ngəwusoro kungəna au check bəlawurowube Bank Nigeria be Gwarzoro zuzəyin, shiye fato Abachabero gozəna. Mohammed Sada ye daji kungəna dəga account lardə diyayero yikoye dawarzəna. Ta'adir kungəna dola biliyon 1.4 yeyi futu allan cedo.[40]

Suro saa 2004 yen, som kazadala’a mewu do kəlanza’a galiwu’a sədin ma suro saa fiu indi kozənayen kwaltiyin; Suro saa 2002 yen, fantəramma tartəgəna kəla yalla Abacha ye kasatsana dola biliyon 1.2 kalaktəro. Am suro gomnati Obasanjoben dasawunadǝye bayanzana kǝla awo Abachaye sǝbandǝna sammaso gomnatidǝye siyasaro sǝdǝna kǝla waltǝm karnoben.[43] Yim kawu kəntawube 7 kəntawu Augustbe saa 2014, cidaram sharabe United States bedəye gomnati Nigeria be ro dola miliyon 480 dola US be, shidoni gargamzən shiro kurawo badə, warmajiwo.[44] Jersey ye kungəna dola miliyon 267 ma kozəna səbandəna shidoni nizam banki U.S. ye men zamtəna kuru account Jersey ye lan gənatəna (£210m pound British ye lan). Suro saa 2019 yen, saa 20 kozəna ngawo kərmunzəyen fasal sharaye U.S. ye-a, shararam Jersey ye-a kuru gomnati Nigeria ye-a ye kadari jamaye kəla kungəna dəyen gotə tamozana kuru kate lardəwa dəyen yaktin.[45]

Kənənga-a kərmu-a

Abacha də Maryam Abacha nya'ano kuru tada'a tulur ferowa yakkə'a. Saa 2018 lan, diwowa fiyakkə-yakkə mbeji.[59]

Barrawa fuskanzəyedə alamawa kaduwube.[60]

Yim kəntawu Monday be kaunzə 8 kəntawu June be saa 1998 lan, Abachadə fato kura lardəbe Aso Rockbe suro Abujaben bawono.[61] Yim shimadǝn shiga rǝbkada futu ada musulumma be lan kuru shiye kǝlanzǝn kulashi tǝdǝnyi, adǝye sǝkǝ shiga cezanaro manatǝna.[62][63] Gumnatidəye dalil kərmudəbedə karəgə baktə gana laa asuzəna.[64] Diplomats lardə diyabe soye kasatsana, surodən am hangal gənatəwu United Statesbe mbeji, shiro poison təkkəna loktu shiye kamfani nəmzaluwuben karadən.[65] Cidamanzə nzəliwobe kura, Hamza al-Mustapha, shiro sum cidawu Israelbe kamfani Yasser Arafatbedəye cedoro kasatsəna.[66] Sa kərmunzəyen, kərmaidə gomnati kəlafərəmye ro kalakcinro təmatəna suro kəntagə October saa 1998 yen, suro kəntagə October saa 1995 yen baditəna.[67] Ngawo Abacha ye kərmunzəyen, General Abdulsalami Abubakar də shima kura lardəye wo, shi do kərmaizə ganadən kərmai Nigeria ye kən diyaume dəga suwudə.[68]