Niger Delta
| Country | Nigeria, Guinea-Bissau, Benin, Mali, Niger  |
|---|---|
| Located in the administrative territorial entity | Tambakounda, Bamako, Timbuktu, Lokoja, Onitsha North |
| Coordinate location | 5°19′34″N 6°28′15″E, 4°50′0″N 6°0′0″E |
| Delta of | Niger River |
| Category for maps or plans | Category:Maps of Niger Delta |
də shima delta kəmoduwu Niger ye dəwo kəla Gulf Guinea yen kəla kəmaduwu Atlantic ye Nigeria lan napsəna də.[1][2] Shidə suro kəriyewa fəte Nigeria be lagarben kara, suronzan: kəriyewa arakkə sammaso nasha siyasabe South South bedən, kəriyewa fal (Ondo) nasha siyasa anəm Westbe-a kuru kəriyewa indi-a (Abia-a Imo-a) nasha siyasabe anəm Eastben.
Niger Delta də nasha am ngəwu'a loktu laan Oil Rivers lan bowotin dalildə shima loktu laan kəndawu palmye tandoma kura.[3] Nasha də shima kəmoduwu kəndawu fetebe British Oil Protectorate ye saa 1885 lan səta saa 1893 ro saadənadən, sa kuratə kuru Niger Coast Protectorate ro wallono.
Delta də nasha petroleum-rich ye kuru shima dawudi hangal gənatəye kəla awo banna suwudin yen shi do ne nguwusoro misallo ecocide ro faidatin ma.[4][5][6][7][7] Dalil kuradə shima kəndawu fetərre kura-kura kampania kura kura cidaram kəndawu feturyedəye təfandəyin.[8][9]
Geography
[yasa | usullu yasa]Niger Delta də, futu kərma dəro gomnati Nigeria ye bayanzəna yeyi, 70,000 km2 (27,000 sq mi) ro saadəna kuru kashi 7.5% cidi Nigeria ye dəga sədin. Gargamma-a kuru nasha gargamye-a, suronzan Bayelsa-a, Delta-a, kuru Rivers States-a mbeji. Suro saa 2000 lan, attəson, kərmai Obasanjo bedə suronzan Abia-a, Akwa-Ibom-a, kəriye kəmoduwube-a, Edo-a, Imo-a Ondo-a nashadən mbeji.[3]
Niger Delta-a anəm-Anəm-a Anəm-a (shidoni suronzən kəriyewa arakkə suro Niger Deltaben mbeji) sandima cidaram indi gade-gade. Niger Delta də Bight Benin-a Bight Bonny-a ye dəga yaksəna suro Gulf of Guinea yen.[10]
Ada
[yasa | usullu yasa]Futu:[8]
Am miliyon 31 yeyi [11] kaduwuwa 40 ma kozənaye suronzan Igbo-a, Ijaw-a, Ibibio-a, Urhobo-a, Annang-a, Oron-a, Efik-a, Ogon-a, Abua-a, Bini-a, Esan-a, Isoko-a, Kalabari-a, Okrika-a, Epie-Atisa-a Obolo-a, sandima am Oboloye, sandima suro am siyasaye Niger Deltta-a, sandima 250 gade-gade. dialects. Karapka təlammaye suro Niger Deltayen manazanadə suronzan təlamma Igboye mbeji,[12][12][12] təlamma Ijawye, təlamma Ibibio-Efik ye, təlamma Urhobo ye, təlamma Isokoye, təlamma Elodoye.[13]
Gargam
[yasa | usullu yasa]Loktu indi Nashadə shima kəmoduwu kəndawu fetebe Britishbe Protectorate saa 1885 lan səta saa 1893 ro saadənadə sa shiga təraiya kuru Niger Coast Protectoratero wallono. Shi core Niger Delta də dare nasha gədi Nigeriaye ro wallono, shi do suro saa 1951 yen isəna də (nasha yakkə dəye falnza, kuru dareram nasha diyau dəye fal). Am ngəwuso sandima am doni Calabar-a Ogoja-a yezoye, Ogoja-a, Annang-a, Ibibio-a, Oron-a, Efik-a, Ijaw-a Ogoni-a. Majilis lardəye Nigeria-a Cameroon-a (NCNC) də shima jamiyya siyasabe nashadəyewo. NCNC də darelan samno lardəye Nigeriaye ro wallono, ngawo fəte Cameroon ye Nigeria'a yaktəro shawari gozanayen. Jami do gədi Nigeria ye də, yaktə dəga dabtəro məradəzənyi kuru shiga ndəlamzayin ba. Nasha gədiyedə shima kaduwuwa asalye kən yakkəmiwo, kən diyaumewo kuru kən uwumiwo suro lardədəyen, sandima Igbo, Ibibio kuru Ijaw. Suro saa 1953 lan, nasha Easternbe Old Easternbedə kaziyi kura səbandəna loktu shi professor Eyo Itadə kərmai Igbobe nasha Old Easternbedən dutənadən. Ita, kam Efik ye Calabar ye də, shima kam do kərmai kəlabe Nigeriaye. Am gana suro nashadəyen, Ibibio-a, Annang-a, Efik-a, Ijaw-a Ogoja-adə, nasha ci kəmaduwu anəmgədi-a nasha delta-ayen kara kuru kəndaramnza məradəzana, kəriye Calabar-Ogoja-Rivers (COR) ye. Kərigə kəriye COR ye dəga koktəye də goza kowono kuru lamarra kura kəla daraja am ganaye Nigeria lan loktu gashiptə Europe ye kəla kərmai kəlabe Nigeria ye lan. Dalil masifa adəye səkkə, Professor Eyo Ita ye NCNC ro kolzə jamiyya siyasabe bəlin shiro National Irependence party gultin dəga koksə shidoni jamiyya siyasabe Nigeria ye uwu do samnowa kəla doka Nigeriaye-a kərmai kəlabe-ayen wakiltənadə.[13]
| Year | Federal | State* | Local | Special Projects | Derivation Formula** |
|---|---|---|---|---|---|
| 1958 | 40% | 60% | 0% | 0% | 50% |
| 1968 | 80% | 20% | 0% | 0% | 10% |
| 1977 | 75% | 22% | 3% | 0% | 10% |
| 1982 | 55% | 32.5% | 10% | 2.5% | 10% |
| 1989 | 50% | 24% | 15% | 11% | 10% |
| 1995 | 48.5% | 24% | 20% | 7.5% | 13% |
| 2001 | 48.5% | 24% | 20% | 7.5% | 13% |
Lamintǝ
[yasa | usullu yasa]Niger Delta-Archive of News, Interviews, Articles, Analysis from 1999 to Present
- Proceedings of the Ibibio Union 1928–1937. Edited by Monday Efiong Noah. Modern Business Press Ltd, Uyo.
- Urhobo Historical Society (4 August 2003). Urhobo Historical Society Responds to Itsekiri Claims on Warri City and Western Niger Delta.
- "Nigeria's agony dwarfs the Gulf oil spill. The US and Europe ignore it"