Kanembu
| Subclass of | Təlam Kanuri bǝ  |
|---|---|
| Country | Chad |
| Indigenous to | Bahr el Gazel, Hadjer-Lamis, Kanem Region, Lac Region |
| Writing system | Latin script |
| Ethnologue language status | 3 Wider Communication |
Kanembu
Kanembu də sandima kaduwu Chad yewo, kambowoso sandiya duli zamanne Mairi Kanem-Bornu yero gowotə.[2] Kanembu də amma 1,815,270 ro somtəna,[3] nguwuso suro Chad ye Lacyen amma kuru suro Chari-Baguirmi-a Kanem-ayen kara. Sandidə təlamma Kanembuye manazan, shidoni təlamma Kanuri yedəa karəngənmadə, nguwuso təlamma Arabic ye manazan kuru yimlan kərmadəro təlamma Faransa yedə təlamma kən indimi.
Gargam
[yasa | usullu yasa]Saa duwu ma kozənaro Mairi Kanem-Bornu yedə shima duno do dawu yala Africa ye lan duno'a wo. Nasha kərmaizəyedə gədi Nigeria-a Niger'wa, reta yala Chad'wa, Cameroon'wa, Libya'wa zamzəna. Am nadən dasawuna sodə Egypt'a kasuwu sadin kuru mowontiya Islam bə har Alexandria ro saadənadə banazayin. Caravanzə karimo bedə bərniwa musulumma bə tahir Makkah'wa Madina'waro nazəna. Kawu badiyaram saa 1900s ye ro kuru Faransa ye nasha adə'a kəriwuzənaro, Mairi Kanem-Bornu ye də shima duno kura dau yala Africa ye wo.
Dareram karnu kən mewun indinmidən, Kanembu də na kuro Kanem Prefecturero lezana. Hangal-hangallin napsana kuru bərni kura lardəye Njimi lan kokkada; loktu fallan, sandiye askərranza faraktə gozaa kowada kuru Mairi Kanem bə koksana. Samno mairi buro yedə shima kərmai Mai (King) Dunama Dabbalemi kərmai Sayfawa ye, shidoni saa 1221lan səta 1259ro saadənama. Shima buro salakkin Kanembu yǝ Islamro walzənadə, shiye jihad kəla jiliwa dərizə kəlzanayen warmajiwo kuru loktu kuruwuro kəriwu badizəna. Ngawo kalangainza nasha kəmaduwu Chad ben sabsanayen yala Fezzan-a fəte cidi Hausa bǝwaro buwozana.
Dareram karnu kən mewun diyaumin, attəson, yektə suroyedə zauro mairi Kanem yǝ dəwa dunozəgəna, mairi Sayfawa yedə'wa Borno ro ci kəmaduwu Chadye fətezənadəro naptəro dunozəgəna. Kanem-a amma nadəye-a nyazanadə kaduwu bəlin sutuluwuna, Kanuri; Kanembudə nəmkam fatobe karəngəa Kanuri'a har kuro sətana.[2]
Kudə amma Kanembu yedə sandima kufu faldo duli mairi zauro kənasartəna dəye, kuru sultansnza-a maiwanza adayedə-adə kuwami yaye hukuma gomnatiyedəa kozana. Rokko təlamma Kanuriyedəa, sandima juwudo kate yala ci kəmaduwu Chadyeya Sahara Desertyedəa. Adanza fatowa-a kazəmu-adə zaman kərmaiyedən ngəlaro faltənyi.