Jump to content

Gabon

Wikipedia lan
Gabon
country, sovereign state
Part ofDawu Africa yǝ Yasa
Inception1960 Yasa
Official nameRepubblica Gabonese, Gabon, la République gabonaise Yasa
Native labelRépublique gabonaise Yasa
Named afterpea coat Yasa
Official languageFrench Yasa
AnthemLa Concorde Yasa
Cultureculture of Gabon Yasa
Motto textUnion, Travail, Justice, Union, Work, Justice, Единство, труд и справедливост, Undeb, Gwaith, Cyfiawnder, Enotnost, delo, pravica Yasa
ContinentAfrica Yasa
CountryGabon Yasa
CapitalLibreville Yasa
Located in time zoneUTC+01:00, West Africa Time, Africa/Libreville Yasa
Located in or next to body of waterKǝmaduwu Atlantic yǝ Yasa
Located in/on physical featureDawu Africa yǝ Yasa
Coordinate location0°41′0″S 11°30′0″E Yasa
Coordinates of easternmost point0°37′3″S 14°31′36″E Yasa
Coordinates of northernmost point2°19′12″N 11°42′0″E Yasa
Coordinates of southernmost point3°57′36″S 11°9′12″E Yasa
Coordinates of westernmost point0°37′28″S 8°42′29″E Yasa
Highest pointMont Bengoué Yasa
Lowest pointKǝmaduwu Atlantic yǝ Yasa
Basic form of governmentRepublic Yasa
Office held by head of statePresident of Gabon Yasa
Head of stateBrice Clotaire Oligui Nguema Yasa
Office held by head of governmentPremier ministre du Gabon Yasa
Head of governmentRaymond Ndong Sima Yasa
Legislative bodyParliament of Gabon Yasa
Central bankBank of Central African States Yasa
CurrencyCentral African CFA franc Yasa
Twinned administrative bodyAisai Yasa
Shares border withCameroon, Republic of the Congo, Equatorial Guinea, São Tomé and Príncipe, Angola Yasa
Foundational textConstitution of Gabon Yasa
Driving sideright Yasa
Electrical plug typeEuroplug Yasa
ReplacesMiddle Congo Yasa
Official websitehttps://gouvernement.ga Yasa
HashtagGabon Yasa
Top-level Internet domain.ga Yasa
Flagflag of Gabon Yasa
Coat of armscoat of arms of Gabon Yasa
Geography of topicgeography of Gabon Yasa
Has characteristicnot-free country Yasa
History of topichistory of Gabon Yasa
Economy of topiceconomy of Gabon Yasa
Demographics of topicdemographics of Gabon Yasa
Mobile country code628 Yasa
Country calling code+241 Yasa
Trunk prefix0 Yasa
Emergency phone number1300, 1722, 18 Yasa
Licence plate codeG Yasa
Maritime identification digits626 Yasa
Unicode character🇬🇦 Yasa
Category for maps or plansCategory:Maps of Gabon Yasa
Map

Gabon (/ɡəˈbɒn/ gə-BON; Faransa lan bowotin: [ɡabɔ̃] R), hukumamen Republic Gabonese (Fransa: République gabonaise), shima lardə donyi ci kəmaduwu Atlantic bǝ dawu Africa yǝ be, kəla equator bǝn, kalangai Equatorial Guinea bǝ yalazənadən. gədi-a anəm-a, kuru Gulf of Guinea-a fəten. Nəm faraknzə kilomita square 270,000 (mi square 100,000) kuru nəm nguwu am miliyon 2.3. Fəla ci kəmaduwuye mbeji, kau'a (kawu Cristalbe-a Chaillu Massif-a dawudən), kuru gədilan savanna mbeji. Libreville shima bərni kura lardədəye kuru bərni kura lardədəye. Gabon lan amma asalyedə sandima Bambenga. Karnu kən 14medən, hijrawu Bantuye dəye nadən nabtə badiyada. Mairi Orungu yedə saa 1700 lan kokkada. Faransaye nashadə'a səmowona dareram karnu kən 19 yen. Tun kərmai kəlabǝ France lan sətana suro saa 1960 lan, Gabon də kura lardəye diyau sətana. Suro saa 1990s yen, nizam jamiyya kadaye-a kuru doka demokradiyaye-a yitagatsəgəna shi doni futu karnoye zahirro diwo-a kuru cidaramma gomnatiye laa-a yasa-a. Adəgaima, jamiyya Democratic Party Gabon bǝ (PDG) də shima jamiyya duno'a wo hatta kərmaidən tutuluwuna loktu kərmai Gabon bǝ 2023 lan sətanadən. Gabon də lardə fuwutə sədinma, suro fuwutə adammanaben kən 108 me. Shidə lardə do zauro arzinyi'a suro Africa yen nasha awo fandiye lan; sonyayi, nasha nguwu jamayedə zauro talaa. Omar Bongo də kərmairo 1967 lan isa kuru kərmai kura kokkono, shidoni kərmainzə'a tawatsəgənadə, Françafrique men.

Təlammado manatin Gabon yedə shima Faransa, kuru kaduwu Bantu yedə alamanna 95% juwu nadəyeyi. Adin kərista bedə shima adindo lardədən zauro nowatadə, alamanna 80% jami jamibe sadin. Fetər kəndawu feturbe-a lardə diyabe-a lan zar yikodə, shima HDI kən diyaumewo (ngawo Mauritius-a, Seychelles-a, South Africa-a) kuru kən uwumi GDP kəla jamaye-a (ngawo Seychelles-a, Mauritius-a, Equatorial Guinea-a, Botswana-a) lardəwa Africa bǝ sammason. Gabon ye GDP nzə kəlanzəye də $10,149 suro saa 2023 yen futu OPEC ye bayanzəna yeyi.

Gargam

[yasa | usullu yasa]

Siyasa

[yasa | usullu yasa]

Gumnati kura lardə yedə cidiya doka 1961 yen gultəna (1975 lan waltə waltəgəna, 1991 lan waltə ruwotəna, kuru 2003 lan waltə waltəgəna). Shi kura lardǝ bedǝ karno jamaye sha karzayin kǝla saa tulurro; 2003 lan doka faltəye kərmai kura lardə ye dəga sutuluwuna. Shi kura lardǝ bedǝ raksǝ Prime Minister-a, majalisku-a, kuru hakim-a shararam kura kǝlanzǝbe-a walzǝ kuru dujin. Kura lardəyedə duno'a gade mbeji, alamanna kərmai majalis lardəye'a wurtə'a, kəriye'a bətərəmtə'a, shara'a ləbtə'a, kuru referendum'a diwo'a.[1] Gabon də majalisa indi mbeji kuru majalisa lardəye'a Senate'a mbeji. Majilas lardəyedə wakilla 120 mbeji shidoni jamaye karzayinma saa uwuro. Senate də wakilla 102 mbeji sandi do majalis bəlaye'a majalisa nashaye'a karzayin kuru saa arakkəro cidazayin. Senate də suro saa 1990-1991 lan doka waltəm yasayen kokkada kuru sha ngawo karno fatoye saa 1997 yen badizana. Shi kura majaliskuye də shima fuwuma kura lardəye dəga waratajin.[2]

Suro saa 1990 lan, gumnatidəye nizam siyasa Gabonbedə falzəna. Dustur faltəye suro kəntawu Mayye saa 1990 lan ruwotəna kəla samno siyasa lardəye suro kəntawu March-April yen kuru darelan komiti dusturye waltə wuzəna. Suro awowa shiye fəlezənayen, doka hakkuwa lardəwa Nasarabe-a, majalis demokradiyabe lardəbe koktə-a, hakkuwa anyiro wutə-a, hukuma shawaribe gomnatiye kəla lamar razəgəbe-a naptəram jamabe-ayen, kuru shara kəlanzəbe-a. Ngawo majalis lardəye kasatsanayen, PDG Central Committee-a, kuru kura lardəye-a, majalisdəye kasatsana dokadə'a kasatsana suro kəntawu March saa 1991 yen. Karno majalisaye jamiyya kadaye suro saa 1990-1991 lan tədən loktu jamiyya adawayedə shararo gozanyidən. Suro kəntawu Januaryben saa 1991lan, majaliskuye karno ndusoyelan doka kəla jamiwa adawaye shararo kalaktəye kasatsana.

Ngawo kura lardəye Omar Bongo waltə kartənayen suro saa 1993 yen, karno do kambiwuwa lan na do kashi 51% karnoye bas karzana lan, fitəna naptəram jamaye-a siyasaye-a ye səkə samno Paris ye saa 1994 ye dəga suwudəna. Anyiye fasal karno fuwube nankaro suwudəna. Karno fatobe-a majaliskube-adə saa 1996-1997 ro letəgəna. Suro saa 1997 yen, doka'a faltə'a do saa buroye lan gozana də, Senate'a banama kura lardəye'a kuru kərmai kura lardəye də'a saa tulur ro gənatəro gozana.[3]

Suro kəntagə Octoba saa 2009-yen, kura lardəye Ali Bongo Ondimba ye kasadə gumnatidəga kalkaltəgəye badiwono. Riswa kəmbu-a, gomnatiye fulutə-a fulutə nankaro, nashawa ministaye 17 baro sədəna, banama kura lardəye baro sədəna kuru cidaram ministriya laaye-a, cidaram-a, directorates-a waltə fasalzəna. Suro kəntagə Nuwambaye saa 2009 yen, kura lardəye Bongo Ondimba ye awo bəlin Gabon'a zamaniyaro diwoye warmajiwo, shiro "Gabon Emergent" gultin. Faraskəram adə suronzən awowa yakkə mbeji: Gabon kəli-a, Gabon cidabe-a, kuru Gabon sanyaramye-a. Awo do ne Gabon Emergent lan bowotin də shima razəwu lardəye'a fafaltə, sau Gabon də kəndawu feturye lan təngatəyin ba ro walzə, riswa kəmbu baro diwo, kuru cidawu zamanyero kalaktə. Cidiya faraskəram adəyen, kəska kəli lardə diyabero sutuluwuna, kom-komi gumnati sammasoye tədən, yim cidayedə faltə naptə dawu kawusuye kuruwu baro diwo nankaro, kuru kamfani kəndawu fetebe lardəye koktəna.

Lamintǝ

[yasa | usullu yasa]
  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Public_domain
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Public_domain
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Public_domain