Gabon
Part of | Dawu Africa yǝ ![]() |
---|---|
Inception | 1960 ![]() |
Official name | Repubblica Gabonese, Gabon, la République gabonaise ![]() |
Native label | République gabonaise ![]() |
Named after | pea coat ![]() |
Official language | French ![]() |
Anthem | La Concorde ![]() |
Culture | culture of Gabon ![]() |
Motto text | Union, Travail, Justice, Union, Work, Justice, Единство, труд и справедливост, Undeb, Gwaith, Cyfiawnder, Enotnost, delo, pravica ![]() |
Continent | Africa ![]() |
Country | Gabon ![]() |
Capital | Libreville ![]() |
Located in time zone | UTC+01:00, West Africa Time, Africa/Libreville ![]() |
Located in or next to body of water | Kǝmaduwu Atlantic yǝ ![]() |
Located in/on physical feature | Dawu Africa yǝ ![]() |
Coordinate location | 0°41′0″S 11°30′0″E ![]() |
Coordinates of easternmost point | 0°37′3″S 14°31′36″E ![]() |
Coordinates of northernmost point | 2°19′12″N 11°42′0″E ![]() |
Coordinates of southernmost point | 3°57′36″S 11°9′12″E ![]() |
Coordinates of westernmost point | 0°37′28″S 8°42′29″E ![]() |
Highest point | Mont Bengoué ![]() |
Lowest point | Kǝmaduwu Atlantic yǝ ![]() |
Basic form of government | Republic ![]() |
Office held by head of state | President of Gabon ![]() |
Head of state | Brice Clotaire Oligui Nguema ![]() |
Office held by head of government | Premier ministre du Gabon ![]() |
Head of government | Raymond Ndong Sima ![]() |
Legislative body | Parliament of Gabon ![]() |
Central bank | Bank of Central African States ![]() |
Currency | Central African CFA franc ![]() |
Twinned administrative body | Aisai ![]() |
Shares border with | Cameroon, Republic of the Congo, Equatorial Guinea, São Tomé and Príncipe, Angola ![]() |
Foundational text | Constitution of Gabon ![]() |
Driving side | right ![]() |
Electrical plug type | Europlug ![]() |
Replaces | Middle Congo ![]() |
Official website | https://gouvernement.ga ![]() |
Hashtag | Gabon ![]() |
Top-level Internet domain | .ga ![]() |
Flag | flag of Gabon ![]() |
Coat of arms | coat of arms of Gabon ![]() |
Geography of topic | geography of Gabon ![]() |
Has characteristic | not-free country ![]() |
History of topic | history of Gabon ![]() |
Economy of topic | economy of Gabon ![]() |
Demographics of topic | demographics of Gabon ![]() |
Mobile country code | 628 ![]() |
Country calling code | +241 ![]() |
Trunk prefix | 0 ![]() |
Emergency phone number | 1300, 1722, 18 ![]() |
Licence plate code | G ![]() |
Maritime identification digits | 626 ![]() |
Unicode character | 🇬🇦 ![]() |
Category for maps or plans | Category:Maps of Gabon ![]() |

Gabon (/ɡəˈbɒn/ gə-BON; Faransa lan bowotin: [ɡabɔ̃] R), hukumamen Republic Gabonese (Fransa: République gabonaise), shima lardə donyi ci kəmaduwu Atlantic bǝ dawu Africa yǝ be, kəla equator bǝn, kalangai Equatorial Guinea bǝ yalazənadən. gədi-a anəm-a, kuru Gulf of Guinea-a fəten. Nəm faraknzə kilomita square 270,000 (mi square 100,000) kuru nəm nguwu am miliyon 2.3. Fəla ci kəmaduwuye mbeji, kau'a (kawu Cristalbe-a Chaillu Massif-a dawudən), kuru gədilan savanna mbeji. Libreville shima bərni kura lardədəye kuru bərni kura lardədəye. Gabon lan amma asalyedə sandima Bambenga. Karnu kən 14medən, hijrawu Bantuye dəye nadən nabtə badiyada. Mairi Orungu yedə saa 1700 lan kokkada. Faransaye nashadə'a səmowona dareram karnu kən 19 yen. Tun kərmai kəlabǝ France lan sətana suro saa 1960 lan, Gabon də kura lardəye diyau sətana. Suro saa 1990s yen, nizam jamiyya kadaye-a kuru doka demokradiyaye-a yitagatsəgəna shi doni futu karnoye zahirro diwo-a kuru cidaramma gomnatiye laa-a yasa-a. Adəgaima, jamiyya Democratic Party Gabon bǝ (PDG) də shima jamiyya duno'a wo hatta kərmaidən tutuluwuna loktu kərmai Gabon bǝ 2023 lan sətanadən. Gabon də lardə fuwutə sədinma, suro fuwutə adammanaben kən 108 me. Shidə lardə do zauro arzinyi'a suro Africa yen nasha awo fandiye lan; sonyayi, nasha nguwu jamayedə zauro talaa. Omar Bongo də kərmairo 1967 lan isa kuru kərmai kura kokkono, shidoni kərmainzə'a tawatsəgənadə, Françafrique men.
Təlammado manatin Gabon yedə shima Faransa, kuru kaduwu Bantu yedə alamanna 95% juwu nadəyeyi. Adin kərista bedə shima adindo lardədən zauro nowatadə, alamanna 80% jami jamibe sadin. Fetər kəndawu feturbe-a lardə diyabe-a lan zar yikodə, shima HDI kən diyaumewo (ngawo Mauritius-a, Seychelles-a, South Africa-a) kuru kən uwumi GDP kəla jamaye-a (ngawo Seychelles-a, Mauritius-a, Equatorial Guinea-a, Botswana-a) lardəwa Africa bǝ sammason. Gabon ye GDP nzə kəlanzəye də $10,149 suro saa 2023 yen futu OPEC ye bayanzəna yeyi.
Gargam
[yasa | usullu yasa]Siyasa
[yasa | usullu yasa]Gumnati kura lardə yedə cidiya doka 1961 yen gultəna (1975 lan waltə waltəgəna, 1991 lan waltə ruwotəna, kuru 2003 lan waltə waltəgəna). Shi kura lardǝ bedǝ karno jamaye sha karzayin kǝla saa tulurro; 2003 lan doka faltəye kərmai kura lardə ye dəga sutuluwuna. Shi kura lardǝ bedǝ raksǝ Prime Minister-a, majalisku-a, kuru hakim-a shararam kura kǝlanzǝbe-a walzǝ kuru dujin. Kura lardəyedə duno'a gade mbeji, alamanna kərmai majalis lardəye'a wurtə'a, kəriye'a bətərəmtə'a, shara'a ləbtə'a, kuru referendum'a diwo'a.[1] Gabon də majalisa indi mbeji kuru majalisa lardəye'a Senate'a mbeji. Majilas lardəyedə wakilla 120 mbeji shidoni jamaye karzayinma saa uwuro. Senate də wakilla 102 mbeji sandi do majalis bəlaye'a majalisa nashaye'a karzayin kuru saa arakkəro cidazayin. Senate də suro saa 1990-1991 lan doka waltəm yasayen kokkada kuru sha ngawo karno fatoye saa 1997 yen badizana. Shi kura majaliskuye də shima fuwuma kura lardəye dəga waratajin.[2]


Suro saa 1990 lan, gumnatidəye nizam siyasa Gabonbedə falzəna. Dustur faltəye suro kəntawu Mayye saa 1990 lan ruwotəna kəla samno siyasa lardəye suro kəntawu March-April yen kuru darelan komiti dusturye waltə wuzəna. Suro awowa shiye fəlezənayen, doka hakkuwa lardəwa Nasarabe-a, majalis demokradiyabe lardəbe koktə-a, hakkuwa anyiro wutə-a, hukuma shawaribe gomnatiye kəla lamar razəgəbe-a naptəram jamabe-ayen, kuru shara kəlanzəbe-a. Ngawo majalis lardəye kasatsanayen, PDG Central Committee-a, kuru kura lardəye-a, majalisdəye kasatsana dokadə'a kasatsana suro kəntawu March saa 1991 yen. Karno majalisaye jamiyya kadaye suro saa 1990-1991 lan tədən loktu jamiyya adawayedə shararo gozanyidən. Suro kəntawu Januaryben saa 1991lan, majaliskuye karno ndusoyelan doka kəla jamiwa adawaye shararo kalaktəye kasatsana.
Ngawo kura lardəye Omar Bongo waltə kartənayen suro saa 1993 yen, karno do kambiwuwa lan na do kashi 51% karnoye bas karzana lan, fitəna naptəram jamaye-a siyasaye-a ye səkə samno Paris ye saa 1994 ye dəga suwudəna. Anyiye fasal karno fuwube nankaro suwudəna. Karno fatobe-a majaliskube-adə saa 1996-1997 ro letəgəna. Suro saa 1997 yen, doka'a faltə'a do saa buroye lan gozana də, Senate'a banama kura lardəye'a kuru kərmai kura lardəye də'a saa tulur ro gənatəro gozana.[3]
Suro kəntagə Octoba saa 2009-yen, kura lardəye Ali Bongo Ondimba ye kasadə gumnatidəga kalkaltəgəye badiwono. Riswa kəmbu-a, gomnatiye fulutə-a fulutə nankaro, nashawa ministaye 17 baro sədəna, banama kura lardəye baro sədəna kuru cidaram ministriya laaye-a, cidaram-a, directorates-a waltə fasalzəna. Suro kəntagə Nuwambaye saa 2009 yen, kura lardəye Bongo Ondimba ye awo bəlin Gabon'a zamaniyaro diwoye warmajiwo, shiro "Gabon Emergent" gultin. Faraskəram adə suronzən awowa yakkə mbeji: Gabon kəli-a, Gabon cidabe-a, kuru Gabon sanyaramye-a. Awo do ne Gabon Emergent lan bowotin də shima razəwu lardəye'a fafaltə, sau Gabon də kəndawu feturye lan təngatəyin ba ro walzə, riswa kəmbu baro diwo, kuru cidawu zamanyero kalaktə. Cidiya faraskəram adəyen, kəska kəli lardə diyabero sutuluwuna, kom-komi gumnati sammasoye tədən, yim cidayedə faltə naptə dawu kawusuye kuruwu baro diwo nankaro, kuru kamfani kəndawu fetebe lardəye koktəna.