Equatorial Guinea

Equatorial Guinea

sovereign state

Part of	Dawu Africa yǝ, European colonies in Africa, Portuguese Empire, Spanish Empire, Portuguese-speaking African countries
Inception	12 Lailahar 1968
Official name	Guinée équatoriale, la République de Guinée équatoriale, República de Guinea Ecuatorial, República de Guinea Equatorial
Native label	República de Guinea Ecuatorial, République de Guinée équatoriale, República da Guiné Equatorial
Short name	赤几, 赤幾
IPA transcription	ɛkʋɑtuˈɾɪɑːlɡɪneːɑ
Named after	Gulf of Guinea, equator, Earth's equator
Official language	Spanish, French, Portuguese
Anthem	Caminemos pisando las sendas de nuestra inmensa felicidad
Culture	culture of Equatorial Guinea
Motto	Unity, Peace, Justice
Motto text	Unidad, Paz, Justicia
Continent	Africa
Country	Equatorial Guinea
Capital	Malabo
Located in time zone	UTC+01:00
Located in or next to body of water	Kǝmaduwu Atlantic yǝ
Located in/on physical feature	Dawu Africa yǝ
Coordinate location	1°30′0″N 10°0′0″E
Coordinates of easternmost point	1°35′22″N 11°30′0″E
Coordinates of northernmost point	3°46′48″N 8°43′12″E
Coordinates of southernmost point	1°28′25″S 5°38′32″E
Coordinates of westernmost point	1°24′49″S 5°37′0″E
Highest point	Pico Basilé
Lowest point	Kǝmaduwu Atlantic yǝ
Office held by head of state	President of Equatorial Guinea
Head of state	Teodoro Obiang
Office held by head of government	Prime Minister of Equatorial Guinea
Head of government	Manuel Osa Nsue Nsua
Has cabinet	Equatorial Guinea Council of Ministers
Executive body	Government of Equatorial Guinea
Legislative body	Parliament of Equatorial Guinea
Central bank	Bank of Central African States
Currency	Central African CFA franc
Shares border with	Cameroon, Gabon
Driving side	right
Electrical plug type	Europlug, Type E
Replaces	Spanish Guinea
Official website	https://www.guineaecuatorialpress.com/
Hashtag	EquatorialGuinea
Top-level Internet domain	.gq
Flag	flag of Equatorial Guinea
Coat of arms	coat of arms of Equatorial Guinea
Geography of topic	geography of Equatorial Guinea
Has characteristic	not-free country
History of topic	history of Equatorial Guinea
Economy of topic	economy of Equatorial Guinea
Demographics of topic	demographics of Equatorial Guinea
Mobile country code	627
Country calling code	+240
Emergency phone number	112, 115, 113, 114
Maritime identification digits	631
Unicode character	🇬🇶
Category for maps or plans	Category:Maps of Equatorial Guinea

Equatorial Guinea

Equatorial Guinea də shima lardə do fəte ci kəmaduwu Africa yǝ lan kara. Nəm faraknzədə kilomita square 28,000 (mi square 11,000). Buron kərmai Spanish Guinea ye də, sunzə ngawo kərmai kəlabǝ də nashanzə karəngə Equator ye-a nasha Africa yǝ Guinea ye-a lan. Saa 2024 lan, lardədə nəm nguwu amma 1,795,834, kashi 85% ma kozəna sandima amma Fangye, kaduwu lardədən zauro nguwudə. Amma Bubi ye də, asal Bioko ye də, sandima kufu kura kən indimiwo alammaanna 6.5% juwu ammayedən.

Equatorial Guinea də nasha indiro kara, nasha cidibe-a nasha cidi be-a. Nasha kərtayedə kərtawa Biokobe (kuren Fernando Pó) suro Gulf Guinea-a Annobón-ayen mbeji. Bioko Island də shima nasha yala Equatorial Guinea ye wo kuru shima bərni kura lardə dəye, Malabo. Lardə kərye təlamma Portuguese ye manajinma Sao Tomé-a Principe-adə kate Bioko-a Annobon-ayen kara. Nasha cidi kuradə, Río Muni, yalanzən Cameroon-a anəm-a gədi-an Gabon-a kalangaizəna. Shima na do Bata, Equatorial Guinea ye bərni kura kura də, kuru Ciudad de la Paz, bərni kura lardəye do fuwuro tətandəna də. Río Muni ye kərtawa sənana ci kəmaduwuyedə suronzan Corisco-a, Elobey Grande-a, Elobey Chico-a mbeji.

Equatorial Guinea də kərmai kəlabe Spain lan səwandəna suro saa 1968 yen, cidiya kərmai nəm zalum kura lardəye Francisco Macías Nguema yen. Shiye kǝlanzǝ kura lardǝbe ro suro saa 1972 yen warmajiwo, amma suro saa 1979 yen tadanzǝ, Teodoro Obiang Nguema Mbasogo ye shiga kǝrmaiya sǝtuluwuna, shido tǝn buron kura lardǝbe ro walzǝnama. Kərmai Obiangbedə am lardə diyabeye shiga kərmai nəmkərmaibero gozana. Dawu saa 1990s yen, Equatorial Guinea də shima lardə do kəndawu fetebe suro Sahara Africa ye lan sətandinma kurawo. Daren shima lardə do ne zauro galiwu ma suro Africa ye lan, kuru awo do ne fato lan tuwondin ma (GDP) də sha purchasing power parity (PPP) ro kalaktəna, shi do ne kən 43 me dinalan; Lardədə kən 144 me suro 2019 Human Development Index yen kara, nəm nguwu jamaye reta'a sətənyi nji kəmbuye kada'a səbandin kuru kashi 7.9% nduliye kawu saa uwuro bazayin. Equatorial Guinea ye GDP nzə kəlanzəye də $10,982 suro saa 2021 yen futu OPEC ye bayanzəna yeyi. Equatorial Guineadə shima təlamma Spain ye sandiya tunotin daa, təlamma Spanish yedə shima təlamma hukumaye kurawo. Faransa ye-a (2010lan) Portuguese-adə sandiya hukumayero codo. Shima lardədo suro cidi Africa yedən təlamma Spanishyedə təlamma hukumaye (Spanishdə nashawa Africaye Spainyedən manatin: Canary Islands-a, Ceuta-a Melilla-a). Kuru shima təlam do zauro manatin ma; futu cidaram Cervantes ye fəlezənadə, kashi 87.7% ammadəye təlamma Spanish ye nozana. Gomnati Equatorial Guinea yedə kərmai kəla kəltəma kuru sultanist kuru shidə shima hakki adammanabe zauro battiwo dunyalan, sambisoro suro "battiwo" suro kulashi Freedom Housebe saa-saaye kəla hakkuwa siyasabe-a jamabe-ayen. Hawarwu kalangai baro Obiang dəga suro "am nəmkambe hawarwuye zamtəmaso" ro sakkəna. Safar adammanabedə kaziyi kura, U.S.be hawar kəla safar adammanabedən Equatorial Guineadə shima lardə doni cida dunon-a safar jima'ibe-a sədinno asuzəna. Hawardəye waltə fəlezəna kəla Equatorial Guinea də "kaida'a kasuwu baro diwoye dəga kalkalzənyi amma kasadə nguwu sədin." Lardədə wakil United Nations ye'a, African Union ye'a, Francophonie ye'a, OPEC ye'a, CPLP ye'a.

Gargam

Pygmiesdə waneye loktu laan nasha cidi kərma Equatorial Guineayen napsana, amma kərmadə nasha ruwunzənalan bas anəm Río Muniyen tuwandin. Hijra Bantuyedə waneye 2,000 BCyedai kate anəm-gədi Nigeriayeya yala-fəte Cameroonyeya (Grassfields)dən badiwono.[24] Sandiye suro Equatorial Guineayen saa 500 BC lan napsana.[25][26] Nabtəramma buro salakbe kəla Bioko Islandyedə saa 530 AD lan gozana.[27] Nəm nguwu Annobónyedə, asalnza Angolayedə, sandiya Portugueseye jazira São Toméyemen sha suwudə.

Kərmai Europebe buro salakbe-a kərmai Portuguesebe-a (1472-1778)

Kulashiwu Portuguese bǝ Fernando Pó, diwal Indiabe majinmadə, shima kam Europe bǝ buro salakye jazira Biokobe surunawo, suro saa 1472. Shiye Formosa ("Shawa") lan bowono, amma tinyi su kam Europe bǝ kudomadəbe gowono. Fernando Pó-a Annobón-adə Portugal ye sandiya sunotə suro saa 1474. Sanyaram buro salak bedə kəla jaziradəyen saa 1500 lan kokkada sau Portuguese ye nəm ngəla jaziradəyedə asuzanadə surodən katti konnuye-a kuru cidi kwasuwaye-a mbeji. Faidawa alagəlaye dəman, kasadə Portugueseye buroye suro saa 1507 yen kəska rekeye koktə-a bəla-a karəngə na kərma Concepción kəla Fernando Póyen də terəna dalil nəmkəlado Bubiye-a kawudo-aye səkkə.

Kərmai Spainye buroye-a Britainro hayatə-a (1778-1844)

Suro saa 1778 yǝn, mai kamuye Maria I Portugal ye'a mai Charles III Spain ye'a ndəbka El Pardoyedəro mukko sakkəna shidoni Bioko'a, kərtawa shitinzəye'a kuru hakku kasuwuye kəriwu Biafra ye kate kəmoduwuwa Niger'a Ogoue'a Spain ro cedo na'a kura anəm americaye shidoni kərmadə fəte Brazil yedə faltəro. Brigadier Felipe José, Count Arjelejos yedə Bioko'a Portugal lan səmowona yim kawu kəntawu bǝ 21 kəntawu October yǝ saa 1778 lan. Ngawo Annobónro bəlauro lezənayen, Count də kwasuwa Bioko'a sətanaye shiga cezəna kuru am cidaram dəye kazəyiya sətanadəye fitəna. Cidama də São Tomé lan zəfkada susu na done hukuma Portuguese ye sandiya fursanaro cedo ngawo amnza 80% ma kozəna dondiye fatsəgənayen. Dalil tajirwa adəye səkə, Spain ye awo bəlin dəro zar nguwu yiko ro wazəna. Sonyayi, ngawotədən yayi am Spaniayedə jaziradə'a faidatə badizana nasha kasuwu kaliwaye cidi karəngəyedən. Kate saa 1778-a 1810-a yen, kalangai do Equatorial Guinea ro walzəna də, mairi Rio de la Plata ye sha sunotin, shidoni Buenos Aires lan karadə. Fuwutə Fernando Pó yero kungəna nguwu yiko saraanyi, saa 1827 lan səta 1843 ro saadənan, Spanish yǝ na Malabo kəla Bioko yen United Kingdom ro hayazana shidoni kasadənza kasuwu kaliwaye transatlantic ye dəga dabtəro mazənadə. Izin Spain ye baro, British ye headquarter do Mixed Commission do kəla kasuwu kaliwaye dabtəye də Fernando Pó ro saa 1827 lan kalakca, kawu Sierra Leone ro waltəyinro cidiya tawadə Spain ye saa 1843 lan. hukuma'a kuru naval bases'a hayatədə shima kungəna ngəwu səbandin awo gade riwanzə ba'a lan. Kasadə do Spain ye lardənzə Africaye British ro səladin də suro saa 1841 yen dawarzana dalil raayi jamaye bəla kuraye-a kuru majalisku Spain ye-a nankaro.

Gomnati'wa Siyasa'wa

Kǝrma dǝro kura lardǝ Equatorial Guinea ye dǝ shima Teodoro Obiang. Dustur Equatorial Guinea ye saa 1982 ye də shiro duno kada cina, surodən am majaliskuye'a su'a kuru dutə'a, doka'a kəla majalis wakillaye'a wurtə'a, shawari'a kuru tawadə'a kasattə'a kuru komanda kura askərra yero waltə'a. Obiang ye kəndawu fetebe faidatə kəlanzə'a ngəlaro sədin kəla am lardəye'a. Tun kəntawu August saa 1979 lan, am 12 kərmai kərmaiye kənasartənyi jarabtəna. Futu hawar BBC ye kəntawu Marchye saa 2004 yedən fəlezənadə, siyasa suro lardə yedə hangalza tada Obiang ye, Teodoro Nguema Obiang Mangue'a. Suro saa 2004, maara samibe kəla askərra cidabe təmatənaben təbandəna suro Zimbabweben loktu shiga zawal Obiang bǝ kərmai dən sətuluwindən. Hawar kəntawu November saa 2004 ye lan Mark Thatcher də shima banama kungənaye kərmai Equatorial Guinea ye saa 2004 ye dəwo Simon Mann ye dawarzəna də. Accounts kadaye su United Kingdom ye MI6-a, United States ye CIA-a, Spain-a də banama kərmai dəga təmzayin ro. Attəson yayi, hawar do Amnesty International ye suro kəntawu June ye saa 2005 lan sadədəna də kəla shara do am do sha suro shara dəyen sadəna dəye fəlezəna kəla shara do shaida kəla kərmai dəga təmzayin dəyen. Simon Mann dəga fato fursanayen salamzana yim kawu kəntawube 3 kəntawu Jimada Auwal bǝ saa 2009 lan dalilla nəmkam yǝ nankaro.