Catholic Church

Catholic Church

Christian denomination, historic church, Christian Church, church congregation

Part of	Catholicism
Facet of	Western culture
Native label	Ecclesia Catholica Romana
Short name	röm.-kath.
Religion or worldview	Christianity
Founded by	Jesus
Position held by head of the organization	pope
Chairperson	Pope Francis
Country	Bǝrni Vatican yǝ
Basic form of government	episcopal polity
Executive body	Roman Curia
Authority	Sancta Sedes
Member of	Association of Christian Churches in Germany
Location of formation	Jerusalem
Headquarters location	Bǝrni Vatican yǝ
Significant event	Nicene Creed
Award received	'Verschlossene Auster' award
Studied by	Catholic ecclesiology
Official website	https://www.vatican.va/content/vatican/it.html
Has characteristic	full communion, catholicity
History of topic	history of the Catholic Church
Uses	Catholic Bible
Has works in the collection	National Museum of World Cultures

Coci Catholic bǝ (Latin: Ecclesia Catholica), kuru sha Coci Roman Catholic ben notənadə, shima coci kərista be kurawo, am Catholic be biliyon 1.28 səta 1.39ro saadəna dunya sammason saa 2024lan. Shidə suro cidaramma dinaye shiro kureyewo kuru kurawo kuru zauro faida'a nasha gargam-a fuwutə kəla furum zaman bǝ-ayen.[10][11][12][13] Cocidə cociwa sui iuris be 24 mbeji, Coci Latin be-a Cociwa Eastern Catholic be 23-a mbeji, sandidə dioceses-a eparchies-a dunya sammason 3,500 karənga mbeji.[14] Pope də, shi do bishop Rome ye də, shima pastor kura coci ye wo.[15] Diocese Rome bedə, Holy See lan notənadə,shima hukuma coci be dawubewo. Shi hukuma Holy See ye də, shi Roman Curia də, ofis nzə kura kura də Vatican City lan mbeji, bərni gana, kəlanzəye kuru nasha suro bərni Rome yǝ lan, shi pope də shima kura lardəye kuru mai kartəye.

Imani Catholic be kuradə suro Nicene Creed ben təwandin. Coci Catholicbedə shima coci faldə, tahir, catholic be kuru apostolic be doni Jesus Christ ye cidanzə kuradən koksənadə,[16][17][note 1] bishopwanzə sandima apostolwa Christbe waratatəwuwo, kuru popedə shima waratatəma Saint Peterbewo, shidoni Jesus Christye nəm kuranza co. Shiye wono shidə adin kəristabe buro salakbe apostlesoye gulzanadəga faidatin,imanidəga kalkalro kitawuwa-a ada-amen gənatə futu magisterium cocibedən fasartənadə.[21] Roman Rite-a kuru Coci Latinbe gadeso-a, Eastern Catholic liturgies-a, kuru cidaramma alamanna mendicant orders-a, monastic orders-a kuru orders kən yakkəme-adə awowa adinbe-a ruhaniyabe-a suro cociben fəlezayin.[22][23]

Suro sacramentsnzǝ tulurben, Eucharistdǝ shima kurawo, suro Massben kǝleletin.[24] Cocidəye gulzəna kəla shi maləm adinbedəye burodi-a mbol-adə tiyi-a bu-a Christbero waljin. Shi Virgin Marydǝ shiga Perpetual Virginro bowotin, Ya Alabe, kuru Maira Samibe; shiga dogmas-a ibada-a lan darajazana.[25]Kəra naptəram jamabe Catholicbedə bana kəlanzəkkobe kəla am dondibe-a, talaawa-a, kuru am kəlanza kəlzana-aro cidawa kanjimalibe tiyibe-a ruhaniyabe-aro duno cin. Coci Catholicbedə mowontiya Catholicbe duwu mewu-a, jami'a-a, mowontiya-a, liita-a, fatowa yatimabe-a dunya sammason cidajin, kuru shima ilmu-a nəlewa-a gomnatiye gənyi dunyalan sədinma kurawo.[26] Suro cidawanzə naptəram jamabe gadesodən karafkawa banaye-a kuru am banaye-a mbeji.

Coci Catholicbedə falsafa Nasarabe-a, ada-a, ada-a, adab-a, kaiyya-a, shara-a,[27] kuru kimiya-a sammaso taasirzəna.[13] Catholicsdə dunya sammason napsayin futu missions-a, hijra-a, diaspora-a, kuru adin faltə-a men. Tun karnu kən 20th century lan, am nguwu sodə Global South lan napsana, dalil adinro kalaktə nankaro.Europe-a yala America-a lan. Coci Catholicbedə Coci Orthodox gədibedəa nəmkam kəlzana hatta gədi-fəte Schism suro saa 1054ben, kərmai popebedəro gashiptana. Kawu majalis Ephesus be suro saa 431ben, Coci gədibedəye kəla kəltə adəben cidazana, futu Cociwa Orthodox be gədibe kawu majalis Chalcedonbe suro saa 451ben; sammaso kəla nəmgade-gade Christology ben yekkata. Cociwa Catholicbe gədibedə, shidoni amnza kəllatadə ta'adir miliyon 18 yeyidə, karapka kəristabe gədibe wakilzayin sandi doni walta au nəmkamza pope'a kəlzanadə loktu au ngawo nəmgadegade anyiben dalilla gargamye gade-gaden. Suro karnu kən 16medən, yasadəye karapkawa Protestantbe gade-gade kokkada.Dareram karnu kən 20-milan, Coci Catholicbedə zorzana kəla kərawanzə kəla nəmjinsiben, kaidanzə kəla kamuwa adinbero diyoben, kuru futu malumma adinbega nəmzalumtəben.

Su

Catholic (Greek lan: καθολικός, romanized: katholikos, lit. 'dunya samma') buro salakkin coci dəga bayantəro faidatə badiyaram karnu kən indimiyen.[30] Mana buro salakbe faidatə nowatadə "coci catholicbe" (Greek: καθολκκὴ ἐκκλησία, romanized: katholikḕ ekklēsía) shidoni wasika saa 110 AD lan Saint Ignatiusro ruwotənadən wakawono. kəra: "Ndaram yaye bishopdə fəlejiya, nadən amsodə mbeji, na Jesusye mbeji yayi, Coci dunyabe [katholike] mbeji."[31]Suro darasəwa Catecheticalbe (c. 350) Saint Cyril Jerusalembedən, su "Coci Catholicbe" də faidatə shiga kufuwa gade kəlanza "coci" lan bowozayin dəga gayirtəro.[31][32] Raayi "Catholic" ye də waltə bayantəna suro hukuma De fide Catolica ye do Theodosius I ye saa 380 lan sədəna də, mai dareye do reta gədi'a fəte'a mairi Roman ye də'a sunotin ma, sa coci kəriye mairi Roman ye də'a koksəna dən.[33]

Tun loktu gədi-fəte Schism saa 1054 lan, Coci Orthodox gədibedə sifa Orthodoxbedə sunzə gadero gozəna; sunzə hukumabedə shima Coci Catholic Orthodoxbewo.[34] Coci Latinbedə Catholicro bayangatə, bayan adəye am doni Holy See'a kəltanadə'a ngawo Protestant Reformation karnu kən 16medən.sado amdo kǝla kǝlza kolzanadǝ Protestantro nozanadǝn.[35][36]

Coci Romanbedə sha faidatə Pope's Diocese Romebe bayantəro tən kərmai Romebe Fəteyedə sukurinan kuru saa daube badiyaram (karnu kən 6th-10th) ro saadənan, Coci Roman Catholicbedə coci sammaro təlam Nasaraben faidatəna tun Protestant Reformation karnu kən 67 lan. Kuruson, am laaye Coci Latinbedə Roman Catholicro bowozayin cociwa Catholic gədibedəga gadezənaro.[38] "Roman Catholic" də yimlan suro kakkadiya Holy See ye sadənan fəlejin, [note 3]kuru taidazə samnowa episcopalbe lardəbe-a dioceses fatobe-aye faidatayin.[note 4]

Su Coci Catholicbedə coci sammasoro faidatin suro Catechism Coci Catholicbe (1990) kuru Code Canon Lawbe (1983) lan. "Coci Catholic" də sha faidatin suro kakkadi majalis Vatican ye kən indimi (1962-1965), [39] majalis Vatican ye kən tilomi (1869-1870), [40] majalis Trent ye (1545-1563), [41] kuru kakkadi gade kada.

Zaman apostolicbe-a kuru papacy-a

Kitawu New Testamentbedə, taganasmaro Injildə, cidawa Jesusbe-a kərazə-a ruwozəna, shiye Apostles mewun indin-a kuru cidanzə kura apostlesbe-a, sandiro cidanzə gozaa kozayinro shawari cina.[44][45] Kitawu Acts of Apostles də, kəla coci kəristabe koktə-a kuru kawulinzə Mairi Romanbero tartəgə-ayen bayanzəna.[46] Coci Catholicbedəye cidanzə jamayedə yim Pentecostben badiwono, kawu fiwu ngawo yim Christbe cizənaro kasattənaben wakajin.[47] Pentecost lan, manzowadə Ruhu Qudusi sowandanaro kasattəna, sandiya cidanza cocidəga fuwutəro dawarzəna.[48][49]Coci Catholic ye dəye gulzəna, jami’a bishops ye də, bishop Rome ye fuwumanzə, sandima Apostles so dəga waratazayin.[50]

Suro hawar kəla Confession Peterben suro Injil Matthewben təbandənadən, Christbe Peterga "kawu" kəlanzən coci Christbe gartinro suwudəna.[51][52] Coci Catholicbedə bishop Romebedə, popedə, shima Saint Peterbe waratatəmawo.[53] Malǝmma laaye Peter shima bishop Romebe buro salakbewo gulzana.[54] Laaye [ndu?] gulzana kəla cidaram papacybedə raayi Peterdə bishop Romebe au Romelan dəgayinro təngatəgənyi.[55] Maləmma kadaye gar cocibedə nəmngəwuro gozanapresbyters/bishops də Rome lan napsana hatta dawu karnu kən indimi ro, loktu gar bishop fal-a presbyters ngəwu-a gotənadən, [56] kuru ruwotəwu dareye kalma "bishop of Rome" də'a am kura'a maləmma adinbe zaman buroyedən faidatana. Kəla awo adəben Bart D. Ehrman-a, kuru maləmma protestantbe Oscar Cullmann-a Henry Chadwick-aye, kəltəram kate Peter-a nəmpapa zamanbe-a mbejiro koro sadəna. Raymond E. Brown ye waltə wono kəla Peterben manatədə zaman kurebe gənyi nasha bishop Romeben, amma kəristanna zaman shimadəbe Peterga shiga kamzənaro sorin."cida do banazəyin ma fuwutə cida papacy ye coci fuwuye lan". Cidawa anyi, Brown ye wono, "zauro banazəna bishop Rome ye dəga kururo, bishop bərni do Peter bazəna də kuru na do Paul ye jire Christ ye shaidazəna də, naptə Peter ye waratatəma coci dunyabe ro cistayen".[56]

Zaman kurebe-a kuru Daula Romebe-a

Kəndagəram Mairi Rombedəye raayiwa bəlin tartəgəro banazəgəna. Diwalwa njiye-a mairidəyedə bəlawuro'a banazəgəna, kuru Pax Romanadəye bəlawuro'a nəlefa'aro sədin. Mairidəye ada fal fərtə Greekbe-a tartəgəro ndəlamzəgəna, shi doni raayiwa kəskelan bayantə-a asutə-a kolzənadə.[60]

Adinna ngəwu suro Mairi Romanbedəa gənyi, attəson, adin kəristabedə ilawa gade samma kolza məradəzəna, adində adin Yehudiyaben gotəna (Idolatry wune). Kəristasodəye kəlelewa adin adinbero kəltaro waazadəye maananzə raksa kəndəga jamabe ngəwuro isayinba, daji kəristanna gəyi-huwumawa gumnatibe kunten-kəristasodə ilawadəga gərzayinro rizana kuru daji nəlefa-a fuwutə-a mairidəbega bannazayinro rizana.Zalumtəwa doni suwudənadə shima alamaram kəlanza asutə kəristabewo hatta adin kəristabedə karnu kən 4thmilan shararo kalakca.[61]

Suro saa 313 yen, mai Constantine I ye sharanzə Milan ye dəye adin christianity ye dəga shararo kalakciwo, kuru suro saa 330 yen constantine ye bərni kura mairi ye də'a Constantinople ro kalakciwo zaman kərmaye Istanbul, Turkey ye lan. Suro saa 380 yen, Edict of Thessalonica ye adin kəristabe Nicene ye də coci kərmai Roman Empire ye ro cido, nasha do suro kalangai Byzantine Empire ye fulutin dəyen dəgayin hatta mairi də Constantinople ye suro saa 1453 yen sukuriyin ro dawono, amma na gaden coci də kəlanzəlaro kara. Nǝmgade. Loktu Majilisawa Ecumenicalbe Tulurben,Sees uwu fəlangzana, fasal do dau karnu kən 6th ye lan mai Justinian I ye kərmai Rome ye-a, Constantinople ye-a, Antioch ye-a, Jerusalem ye-a, Alexandria ye-a ro sədəna də. Suro saa 451 lan majalis Chalcedon ye də, suro canon do nəm tawadə'a yen,[64] Constantinople'a habsə daraja "kən indimi nəm kura'a nəm duno'a bishop Rome ye ro".[65] Tun c.Saa 350-lan.500, bishops, au popes, Romebedə, hangal-hangallin nəmkuranza tərayin futu sambisoro banazayin fuwuma orthodoxbe kəla gashiptəwa adinben, shi doni sandiro appeal diwodə ndəlamzəgənadə.[66] Emperor Justinian də, shi do ne nasha kərmaizəyen jili caesaropapism ye dəga koksəna də,[67] shi do ne "shiye hakkinzə-a cidanzə-a mbeji doka'anzə lan awo'a ibadaye'a kaltəgəye mbeji.tarbiya, kuru raayiwa ilmu adinbe Cocilan tədinma dəga fəletə", consecration, kuru nguwunzaso maidəye karzəna suro am təlam Greekben manazayinben,[69] adəye "melting pot" adawa kəristabe fəteye-a gədiye-a suro kisandi-a ibada-ayen suwudəna.[70]

Kammabo təlamma Germanicyedo karni fuwuyen mairi Romanyedəro bətərəm sadənadə adin kəristayedə gozana futu Arianyen, shidoni majalis Nicaeayedə hereticalro warmajiwo.[71]Nəm gade adinbe kate maiya Germanicbe-a amma Catholicbe-adə təkatə, suro saa 497yen, Clovis I, mai Frankishbedə, adin Catholicbe orthodoxbero walzənadən, kəlanzəa papacy-a fatowa ibadabe-a kəllatə.[73] Visigoths Spain ye də fuwumanzə'a za'a suro saa 589 yen, [74] kuru Lombards Italy ye də suro karnu kən 7th ye lan.

Adin kəristabe fəteyedə, taganasmaro fatowa ibadaye men, shima awo kura kəla furum zaman kureye'a gənatəyewo, nzundunzə'a (ruyi ruwo muskoye Illuminated ruwo'a) kuru ilmu kəratə'a.[76] Suro kərmaizəyen, Benedict of Nursia (c. 480–543), fal suro am sufi Nasarabe badizanadə, ada Europebero taasir kura sədəna futu coci Catholicbe buroyedəa ada Benedictinebe tartəgəmen. ada kureye gənatə-a tartəgə-a men. Loktu adəlan, fato ibadaye Irelandyedə dawudi kərayero wallono kuru missionaries Irishye buroye alamanna Columbanus-a Columba-a ye adin kəristabe tarza kuru fatowa ibadaye suro Europeben koksana.[76]

Zaman daube-a kuru zaman bəlin-a

Coci Catholicbedə shima kəla furum zamanbe Nasarabedən zauro duno'a sədin zaman kureben səta zaman kərmabero saadənan.[13] Shima banama kura Romanesque-a, Gothic-a, Renaissance-a, Mannerist-a, Baroque-a ye suro kisandi-a, fasal garbe-a, kaiya-a yen.[77] Am zaman bəlinso alamanna Raphael-a, Michelangelo-a, Leonardo da Vinci-a, Botticelli-a, Fra Angelico-a, Tintoretto-a, Titian-a, Bernini-a, Caravaggio-a də sandima misalla awo kurube cociye banazəyinmawo.[78] Gargamma Paul Legutko jami'a Stanford ye dəye wono Coci Catholic ye də "dawu fuwutə daraja'a, raayi'a, ilmu kimiyabe'a, doka'a, kuru cidaramma do awo kəla furum fəteye lan bowotin də".[79]Fəte kəristabe lan, jami'a buro salakbe Europebedə rahibwa sandima koksana.[80][81][82] Karnu kən 11 lan baditəna, mowontiya cathedralbe kureye kada jamiyaro walgada, alamanna Jamiya Oxfordbe-a, Jamiya Parisbe-a, Jamiya Bolognabe-a. Ilmu kura ilmuye kawu shima dəro shima mowonti cathedral kiristabe au mowonti monasticbewo, sufi-a nuns-a sandima fuwumanza. Shaida mowontiya jili anyibedə karnu kən 6th CE lan badiwono.[83] Jamiyawa bəlin anyiye fasal kərabedəga faraksana kuru suronzan faraskəramma kərabe maləmma adinbe-a, lawyers-a, cidawu gomnatiye-a, kuru liyita-a mbeji.[84] Jamiyadə sha mowonti doni fərtənzə zaman kəristabe zaman daubedən gozana.[85][86][87]Bətərəm kərmai islambe dau karnu kən 7th yedəye kəriwu kuruwu kate adin kəristabe-a islambe-a Mediterranean Basin sammason badiwono. Mairi byzantine ye də karəngəman cidinzə gədi am kura'a Jerusalem'a, Alexandria'a Antioch'a so'a fatsəgəna kuru sha Constantinople ro kalakkatə bərni mairi dəye. Dalil kərmai Islamye Mediterranean lan, kəriye Frankish ye də, dawu kuluwu dəyen cintəzəna də, raksə duno kura do fəte Europe ye zaman dauye dəga fasalzəna ro wallono.[88]Kəriwuwa Toulouse-a Tours-a yedə fuwutə Islamye fəteyedə dawono kuru Constantinople'a bətərəmtə terənadəye gədilan dawono. Ngawo saa fiu indi au yakkəyen, suro saa 751 yen, Mairi Byzantine yedə bərni Ravenna ye də Lombards ro cezəna, shi done bəla'a sənana Italy ye də'a sunotin ma, Rome'a ​​kunten, kərmai nza kasatsəna də. Ravenna ye sukurinzə də ma'ananzə tawattəgə exarch ye kərma dəro tədənyi loktu karno 752 Pope Stephen II ye lan kuru shi papacy də na gaden kərmai jamaye sha nzəliwo nankaro məradəzənyi.[89] Suro saa 754 yen, Pope Stephen ye məradənzə kəskelan, mai Frankish ye Pepin the Short də Lombards'a kəriwuzəna. Daji cidiya exarchate kureyedə pope ro co, adəye səkə Papal States badiwono.Rome-a Byzantine East-adə kəriwu gadero gasayin loktu Photian schism saa 860s yedən, loktu Photius ye Latin west dəga zorzənadən kəla filioque clause dəga yirayen ngawo Nicholas I ye sandiya duzənayen.Karnu kən 11th ye lan, kasadə Hildebrand Sovana ye dəye səkə College of Cardinals ye Pope bəlin karzayin, Pope Alexander II lan baditin suro karno papaye saa 1061 yen. Nizam karnoye College of Cardinals ye do Gregory VII ye banazə koksəna də, karnu kən 21st ro faidajin. Pope Gregory VII ye waltə Gregorian Reforms dəga badizəna kəla nəm kəlanza kərmai adinbe lan. Adəye kambiyi kate coci-a mairi Romanbe-ayen suwudəna, shidoni kərmai bishops-a pope-a waltəye mbejidə.[91][92]

Suro saa 1095-ben,Mai Byzantine ye Alexius I ye Pope Urban II ro bana kəla bətərəm musləmmaye kəriwu Byzantine-Seljuk ye dəro mazəna,[93] shi do ne Urban ye kəriwu Crusade buro salak ye badizəna də, nyiyanzə mairi Byzantine ye banatə-a, cidi kura də'a kərmai kəristaye ro kalaktə-a nankaro.[94] Suro karnu kən 11medən, nəmkam ndikate coci Greekbe-a Coci Latinbe-adə sandiya gədi-fəte Schismlan yeksəna, dalil gana laa kəla kərmai papalben. Kərigə Crusadebe kən diyaumedə-a kuru Constantinople'a kəriwuwu kəriwubedəye dutə-adə shima namtə dareyewo.[95]Zaman allan cathedral kura gothic ye lardə France ye də shima bayan do adin kəristaye nowata wo.

Badiyaram karnu kən 13th yedən, Francis Assisi-a Dominic de Guzman-a sandima am manazayinma sodə kokkada. Kəra conventualia-a kuru kəra generalia-a də, am do ne coci ye banazayin ma, moranti’a cathedral ye-a, moranti’a mairiye-a, alamanna Charlemagne Aachen ye də, jami’a Europe ye ro kalaktəro banaza’ana.[96] Malǝmma ilmu adinbe-a kuru falsafawu-a alama malǝm adinbe Dominicanbe Thomas Aquinas soye suro ilmuwa adǝben kǝrazana kuru gultǝwuna. Aquinasbe Summa Theologicanzədə shima ilmu kurawo suro falsafawu Greekbe kurebe alama Plato-a Aristotle-aye awowa wahyi Kiristabe-a kəlzənadən.[97]Kərigə coci-kəriyebedə karnu kən 14medə badiwono. Rome lan nəm rashidi ba'a lan təmowo nankaro, Clement V suro saa 1309 yen shima Pope'a tulur buro salak ye do bərni Avignon ye suro anəm France ye dən napsana ma loktu do Avignon Papacy lan notəna də lan. Papacy Avignon ye də suro saa 1376 lan dawono sa pope də Rome ro waltənadən, amma suro saa 1378 yen nəm gade-gade fəteye saa 38-ro jasha'a, am do nəm papacy də Rome'a, Avignon'a (ngawo saa 1409) Pisa lan gozana də.[99] Lamardə zauro sulhutəna suro saa 1414-1418 lan majalis Constance yen, am Rome-a Pisa-a yedə kasatsana kəla cida kolza kuru am kən yakkəmedə cardinal soye duzana, sandiye karno bəlin Martin V pope ro sadəna.[100]Suro saa 1438 lan, majalis Florencebe samnozana, shidoni zande dunowa kəla nəmgadegade ilmu adinbe ndikate gədi-a fəte-a asutəben, təma cociwa Catholicbe-a Orthodoxbe-a waltəm kəltəbe mbeji.[101] Cociwa gədibe kada walta kəltana, Cociwa Catholicbe gədibe ngəwuso cedo.[102]

Saa Kulashibe-a kuru Yasa-Kamtə-a

Shi Zaman Kulashibedə suro karnu kən 15ben badiyatə suro lamarra siyasabea adawabea Fəte Europebea dunya sammasoro tartəgəna. Dalil duno lardə diyaye Catholic duno'a Spain'a Portugal'a (Fransa'a) yedəye səkə, adin Catholicyedə America'a, Asia'a Oceania'aro tarratə bəladiya bəladiyaye'a, mowontəmaso'a, missionariesso'a, kuru adəgaima ammado nabtərammadən nabsanadə adin Catholicro kalaktaye. Pope Alexander VI ye hakku kərmai kəla cidi bəlin təbandəna dəyen Spain-a Portugal-a ro cina (daren cida Tordesillas ye tawatsəgəna)[103]kuru nizam patronatoyedəye hukuma kəriyebe'a kolzəna, Vatican gənyi, maləmma adinbe samma kərmai bəlinlan nozayin.[104] Suro saa 1521 lan, kulashima Portugalbe Ferdinand Magellan də shima am buro salakkin adin Catholicbe Philippineslan falzanadə. Na gaden, wa'atəwu Portugueseye cidiya Jesuit Spainye Francis Xavieryedən India-a, China-a, Japan-a lan injil sadəna.[106] Faransaye Americaya notodə karnu kən 16medən badiyetə amma Catholicye Francophoneye kokkono kuru Catholic gənyima Quebeclan nabtə dabkono.[107]Suro saa 1415 lan, Jan Hus dəga kəla nəmzalumyen warzana, amma kasadənzə yasayedə Martin Lutherro ndəlamzəgəna, shi Augustinian friar suro Germany zamanbedən, shi doni kitawunzə fiwun lagar-uwudə bishops kadaro suro saa 1517ben zuzənadə.[108] Nazaruwanzədəye awowa faida'a kaidawa Catholicbe-a kuru indulgences lado-adəga zangazəna, kuru rokko gashiptə Leipzigben adəye səkə shiga suro saa 1521ben cotto duzana.[108][109] Lardə Switzerlandbelan, Huldrych Zwingli-a, John Calvin-a Protestant yasawu gade-adə walta ilmuwa Catholicbedəga zorzana. Kaziyiwa anyiye faltəro wallono, shidoni diwalla Protestantbe ngəwu səsangənadə [110] kuru suro Coci Catholicben crypto-Protestantismdə.[111]Kuruson, Henry VIII ye Pope Clement VII ro kəla nyiyanzə Catherine Aragon ye dəga battiro warmatəgəro wono. Sa adəga kasattənyidən, shiye Acts of Supremacy dəga kozəna kəlanzəga ​​kura Coci Englandbero kalaktəro, adəye səkə Nasaradəga faltə-a Anglicanism-a fuwuzəna.[112]

Yasadəye banazəgə luwala kate Protestant Schmalkaldic League-a Mai Catholicbe Charles V-a kəlakəlnzə-ayero wallono. Kərigə saa ləgarye buro salakbedə suro saa 1555 lan daano nəlefa Augsburgbe lan amma hangalza gozaa kozanadə kərigə zauro kura suwudəna-kərigə saa fiyakkəbe-shidoni suro saa 1618 lan badizənadə.[113]Lardə Faransayen, kəriwuwa adinbe Faransabedə saa 1562lan səta 1598ro saadənan kate Huguenots-a (French Calvinists)-a askərra Catholic League Faransabe-ayen, sandidə Pope kadaye ngawo kənta-a kungəna-a sadəna.[114] Adə cidiya Pope Clement VIII yen daano, shi do ne King Henry IV ye 1598 lan Nantes lan kasattə adin'a Protestant Faransaye ro cina də'a kasatsəna də.

Majilis Trentbe (1545-1563)də shima duno ngawo Yasabe-a letəgəram Protestantbero jawawu yiwo nankaro. Nasha kaidaben, shiye waltə tawatsəgəna kəra Catholicbe dawubedə alama transubstantiation-a kuru kərawo-a təma-a kuru imani-a məradəga shafa fando nankaro.[115]Karnuwa fuwuyedən, Catholicismdə dunya sammason tartəgəna, nasha laadən missionaries-a imperialism-a men, amma nəm nguwu jama Europebedə fulutəna dalil shegə adinbe loktu-a ngawo kəlafərəm-ayen.[116]

Loktu kəlafərəm-a zaman-a

Karnu kən 17th lan səta fuwuro saadənan, kəlafərəmdəye duno-a nəmkam-a Coci Catholicbe kəla jama Nasaraben korozəna.[117] Suro karnu kən 18medən, ruwowu jili Voltaire-a Encyclopédistes-adə adin-a Coci Catholic-a indiso zorzana. Awo do ne sandiya zorzana də shima saa 1685 lan Edict of Nantes do King Louis XIV France ye dəga dabtə, shi do ne letəgəram adinbe karnu kadaro dazəna də.kasattə Huguenots Protestantbe. Papacydə Gallicanismro kattuwu sədindən, kərmai Faransabe saa 1789bedə kərmaidə kəriyedəro kalaksəna, cociwa bannatə-a, Cult of Reason koktə-a, kuru nunsbe shahidtə-a loktu kərmai Terrorben.[119] Suro saa 1798 yen, Jeneral Napoleon Bonaparte ye Louis-Alexandre Berthier ye kərye Italy ye dəro bətərəm cina, Pope Pius VI dəga furtəro ciko, shi do ne suro njiyen bazəna də. Napoleon ye dare Coci Catholic ye France lan waltə kokkono, Concordat 1801 ye men. Dareram kəriwuwa Napoleonbedəye waltəm Catholicbe-a kuru waltəm kəriyewa Papalbe-a suwudəna.[121]Suro saa 1854 lan, Pope Pius IX, bana bishopwa Catholicbe ngəwuye, shidoni saa 1851lan səta 1853ro saadənan, Immaculate Conceptiondə Coci Catholicbedən awo kəlanzən gənyiro warmajiwo.[122] Suro saa 1870 lan, majalis Vaticanbe buro salakbedəye kaida papalbedə tawatsəgəna loktu bayanna taganasbe lan faidatiya,[123][124] nasha conciliarismbedəga zauro gərzəgəna. Kambiwu kəla lamarra adə-a lamarra gade-aye səkkə karapka shiro Old Catholic Church gultində suwudə,[125]

Kəlakəl Italy ye saa 1860s ye də, lardə'a Papal ye'a kəllono, Rome kəlanzə'a kunten ro saa 1870 lan, mairi Italy yero, adəye kərmai papacy ye də'a dawono.Jaawuwa dəro, Pope Pius IX ye mai Victor Emmanuel II'a duzəna, cididə'a biyatəro waano, kuru doka Italy ye də'a wazəna, shi do shiro daraja taganasbe cina də. Kəlanzə'a hukuma Italiye ro kəngatəro, shidə "Fursana Vaticanbe" ro wallono.[126] Nasha adə, shidoni koro Romanbero manatənadə, Lateran Treaties 1929bedəye sha sulhuzəna, na shilan Holy Seedə kərmai Italybe kəla Papal States kureyedən kasatsəna, biya nankaro kuru Italyye kərmai Papalbe kəla Vatican Cityben kasatsəna kuru kərmai kəlanzəbe bəlinro kasatsəna.Missionaries Catholicyedə ngawo ndəbsana, kuru banazaana, kərmai Europeyedə Africa'a kəriwutə dareram karnu kən mewun lagarmen. Futu gargamma adinbe Adrian Hastingsye gulzənadə, missionaries Catholicyedə hakkuwa Africaye faitəro saraanyi au amma Africayedə kəlanza Europeyeya kalkalro sorinro ndəlamzayinba, missionaries Protestantyedəa gade, sandidoni nəm zalum kərmai notoyedəa kasatsanyidə.[128]

Karnu kǝn 20th

Suro karnu kən 20yen, cocidəye nəmfaraknzə dunya sammason wurajin, citə kərmai nəmzalumye Catholic watəmaso-a Mairiwa Europebe wurtə-a son, kuru adin kəngaye ngawotə Nasarawabe-a son. Cidiya Popes Benedict XV-a, Pius XII-a yen, Holy See də kəriwuwa dunyabe lan nəm dawudi jamaye rotəro mazəna, nəm sulhuye ro walzə kuru am kəriwudəye zamzənaro bana cin. Suro saa 1960-yen, Pope John XXIII-ye majalis Vaticanbe kənindimidə bowono,shi do ne faltə kura coci ye-a kəndo-a ro suwudəna ma, kuru dareram karnu kən 20th ye lan, kərmai kuruwu Pope John Paul II ye də banazəgə communism Europe ye dəga sukuruwuna, kuru faida bəlin jamaye-a dunyaye-a ro papacy ye.[129][130] Dareram karnu kən 20-milan, Coci Catholicbedə kaidawanzə kəla nəmkamyen zorzana, kamuwaro raktənyi-a, kuru lamarra nəmzalumye kəlaro cista-ayen.

Pope Pius X (1903-1914) ye kərmai kəlabe kərmai Pope ye dəga bəlinzəna kərmai catholic ye dəga baro sədəna lan, kuru waratatəwu Benedict XV (1914-1922)-a Pius XI-a (1922-1939) lan.kərmai kəlabe zamanbe kəriye Vaticanbe suro Italyben dawono.[131] Benedict XV də sha karrada loktu kəriwu dunyabe buro salakbedən. Shiye kate kərmaidəyen nəmkam kəltəro jarabsəna kuru ofis banaye Vaticanbe kokkono, am kəriwudəye zamzənadə banatəro kuru yallanza'a waltəm kəltəro.[132] Kəriwu kate Pope Pius XI yedə kərmai papacy ye dəga zamanyero kalaksəna, bishops 40 lardəye'a walzə kuru concordats mewun lokko uwu'a tamozəna, surodən Lateran Treaty Italy'a shidoni kəriye Vatican Cityye koksənadə kunten.[133]

Shiga waratazənadə Pope Pius XII shima Coci Catholicbedəga kəriwu dunyabe kənindimi-a badiyaram kəriwu amusube-a fuwuzəgəna. Futu am ngawonzəye yeyi, Pius XII ye Vatican ye nəm dawudi kəriwuye dəga jama mewu lan rozəna kuru banaye am do kəriwu dəga banatəro koksəna, amma shiyePope Pius XII də shiro jaza banazəgə Jews duwu miya kada'a sətayin loktu Holocaust yen, [147] [148] coci də'a zorzana kəla shiye karnuwa kadaro antisemitism'a kərazənaro zorzana kuru Nazi atroc dəga dabtəro awo sədin ba. Am zalǝmma Nazibe kada ngawo kǝriwu dunyabe kǝn indimiben tǝmowona, kuru dalil banama dunowa Vaticanbe mbeji nankaro.[151][152][153] Howom Pius XII ye də zauro zauro wallono, dalilnzədə gargam coci ye zamanzə nuncio-a, cardinal secretary of state-a pope-a yedə nasha laan zakkata au kuwami yaye cidatənyi.[154]kuru nəmkam ndikate adinwa kəristabe gənyi-a, musammanno adin Yehudiyabe-a, suro kakkadinzə Nostra aetateben.[159]

Majilisdə, attəson, kambiyi kada suwudəna kəla futu sandiya yasayen: am "Spirit of Vatican II" dəga banazayinma alamanna ilmuma adinye Swissbe Hans Küng yeyi wono Vatican II də "cintəro lezənyi" letəgəram cocibe faltəro.[160] Catholics adabe, alamanna Archbishop Marcel Lefebvre yeyi, sonyayi, majalisdəga zauro zorzana, adinnza faltədəye "Sacrifice Massbe-a sacramentsbe-a bannatə" suwudəna, lamarra gadeson.[161]kuru telebijin-a radio-a faidatə ilmu cocibe tartəgəro. Shiye kuru daraja cidabe-a hakkuwa cidawube-aro duno cina kəla alwoshi ngəla-a kuru kəndaram nəlefabe-a suro Laborem exercensben.[168] Shiye kəra cocibe kadaro duno cina, suronzan nəmngalwo kəla fitə-a, euthanasia-a, kuru kəla hukuma kərmube faidatə-a, suro Evangelium Vitaeben.[169]

Karnu kǝn 21st

Pope Benedict XVI, 2005 lan kartənadə, sha nozana kəla adawa kəristabe adabe kəla nəmgadetəben, [170] kuru Tridentine Mass faidatə sərayin futu Roman Missal 1962ben təbandənadə, shidoni "Futu ajabba" gulzənadə.[171] Nəm duno nəm kuraye fəlezəna, Benedict ye suro saa 2013 yen cidanzə kolzəna, shima pope buro salakye suro saa 600 karəngəyen cidanzə kolzənawo.[172]

Pope Francis, kərma dəro Pope Coci Catholic ye də, suro saa 2013 yen shima Pope buro salak ye America ye wo, buro salak ye Hemisphere Anəmye lan, kuru Pope buro salak ye diya Europe ye lan tən karnu kən uskuye Gregory III lan. Francis ye kasadənzə Catholicism ye cociwa gədiye'a nəm gadetə'a daptəro.[175]Shiga kərmaidəro Patriarch Bartholomew I Constantinoplebe Coci Orthodoxbe gədibedəye hadarzəna, [176] buro salakkin tən Schism kura saa 1054bedən shi Patriarch gədibe Constantinoplebedə kərmaidəro hadarzəna, Coci Orthodoxbe gədibe, suro saa 2016ben; adə shima samno kura kate coci indiye buro salakbewo tun Great Schism saa 1054ben.[178] Suro saa 2017 lan loktu ziyara Egyptbe sədənan, Pope Francisye waltə baptisma Coci Coptic Orthodoxbe-a asutə badiwono.[179]

Jamiya

Coci Catholicbedə letəgəram episcopalbe zayin, bishops sandima sacrament Holy Ordersbe sowandanadə sandima kərmai cocibedə sandiro kərmai kərmaitəbe cedo.[180][181] Malumma adinbe martawa yakkə mbeji: episcopatedə, bishops doni nasha laa diocese au eparchy lan bowotin dəga kərmai sadinma. presbyterate də, shima maləmma adinbe bishops soye sha sadəna kuru dioceses fatobe au adinlan cidazayin; kuru diaconate də, deacons dəwo bishops-a priests-a banazayin cidawa gade-gaden. Dareram lan Coci Catholic samma so'a fuwuzəyin də shima bishop Rome ye.pope lan notəna (Latin lan: papa, lit. 'awa'), shidoni kərmaizə Holy See lan bowotin də (Latin lan Sancta Sedes). Gar diocesan ye də'a gadezəna, cidaram adin ye kada mbeji kəlanza lan cidazayin, nguwusoro kərmai pope ye dəro karzayin, amma loktu laan bishop fatoye dəro karzayin. Mowontiya adinbe ngəwuso konga au kamuwa bas mbeji amma laadə indiso mbeji. Kuruson, am laybedə cidawa adinbe kada banazayin loktu ibadaben. Coci Catholic ye də sha karapka lardəwa kadaye dinalan shiro dinawo bawo.[183][184][185]

Holy See-a, nəmkura papabe-a, Roman Curia-a, kuru jami'a Cardinalbe-a

Daraja Coci Catholicbedə popedə shima kəlanzən, kərmadəro Pope Francis, shidoni yim kawu 13 March 2013lan samno papalbe karzənadə.[191] Ofis popebedə shiro papacy gultin. Coci Catholicbedəye Christdə shima papacydə badizə kəla Saint Peterro suwuram Samibe cinadən. Huwomzə cocibedə shiga Holy See lan bowotin, au Apostolic See (maananzə kuru apostle Peterbe).[192][193] Pope ro daataro cidajin də shima Roman Curia, karapka do cida Coci Catholic ye dəga sunotin ma.

Pope də shima kərmai bəla Vatican ye wo,[194]Bərni gana laa suro bərni Rome yen kəllata, shidoni Holy See'a gadezənadə. Shidə kura Holy See ye, kura Vatican City State ye gənyi, shi pope də ambassadors lardəye sowondin kuru sandiro wakillanzə diplomaticye zuzəyin.[195] Holy See də shima amari-a, zaye-a, medal-a cin, alama amari kəriwube zaman daubedən fəlangzənaso.

Saint Peter's Basilica də bərni Vatican yen kara, sami na adaye kawar Saint Peter ye dəyen, cathedral papal ye Diocese Rome ye də shima Archbasilica Saint John Lateran ye də, suro bərni Rome yen kara, amma daraja'a bəla gadeye shiro Holly ye kasatsəna də'a.Nasha cardinal ye də shima daraja do pope ye malumma adinye soro cin ma, alamanna kazadalawa suro Roman Curia yeso, bishops do bərni kura kura lan cidazayin so, kuru ilmuwu adinye nowata so. Shawari-a bana-a kərmaitəro, popedə raksə College of Cardinalsro waljin.[196]

Ngawo kərmu au cida pope ye kolzənayen, [note 7] jamiwa College of Cardinals ye do sa’anza 80 sədiya’a də sandima koleji karnoye ro walzayin, samno papal ye lan saftayin kəla waratatəma karzayin.[198] Samnodəye konga Catholic ndaso yayi Pope ro karzəyin yaye, tun saa 1389 lan cardinal bas karzayin.[199]Catholic canon law (Latin: jus canonicum)[200] shima nizam doka-a kaidawa sharabe-a doni hukuma Coci Catholicbeye sadəna kuru mbuzayinma kəla karafkanza diyabe-a gumnatinza-a kaltəro kuru cidawa Catholicbe-a kəla cida cocibero amariya yiwo-a.[21] Doka canon Coci Latinbedə shima shara zamanbe fəteye buro salakbewo,[202] kuru shima nizam sharabe kureye cidajinma fətelan,[203][204] amma adawa gade-gade doka canon Catholicbe gədibedə cociwa Catholicbe gədibe 23 sui iuris dəga sunotin.

Walawa cocibe ngəladə, walawa alaktəbe faltinba au walawa alagəlaben daataro au kəla daataro gənyiro, walawa dunyabelan kərmai nowatadə sawandin.

Wala Canonbe

Catholic canon law (Latin: jus canonicum)[200] shima nizam doka-a kaidawa sharabe-a doni hukuma Coci Catholicbeye sadəna kuru mbuzayinma kəla karafkanza diyabe-a gumnatinza-a kaltəro kuru cidawa Catholicbe-a kəla cida cocibero amariya yiwo-a.[21] Doka canon Coci Latinbedə shima shara zamanbe fəteye buro salakbewo,[202] kuru shima nizam sharabe kureye cidajinma fətelan,[203][204] amma adawa gade-gade doka canon Catholicbe gədibedə cociwa Catholicbe gədibe 23 sui iuris dəga sunotin.

Walawa cocibe ngəladə, walawa alaktəbe faltinba au walawa alagəlaben daataro au kəla daataro gənyiro, walawa dunyabelan kərmai nowatadə sawandin.majalisku kuraye warmatəgəlan—the Supreme Pontiff—shidoni kərmai majaliskuye-a, executive-a kuru sharaye-a sammaso nanzən mbejidə,[205] amma doka laadə kərmai majaliskuye majalisku kuraye cidiyazənadən səbandin, aubiya. Mauduwu canonsbedə doka au hal bas gənyi, amma kəndaaram adamganabe sammaso surodən mbeji. Shilan awowa noata sammaso mbeji: [206] sharawa, shararamma, lawyers, sharawu, [206] doka sharabe Coci Latinbe [207] kuru doka Eastern Catholicbe.Cociwa,[207] kaidawa fasari sharabe,[208] kuru azawu dunon.[209][210]

Canon lawdə kəndaramma Coci Catholicbe-a nizamzə-a lezəna kuru shidə shara jamabe-a gade. Fannu kəlanzəyen shiye duno shara kəla jamaye ro cin amma lamarra taganasbe alamanna duli ganaro cistayen bas.[211] Adəgai lan, shara kəndaramyedə raksə shara canonyero duno cin, amma shara taganasbe baslan, futu nyiya canonicalye lan.[212] Kərmadəro, doka Canon Lawbe saa 1983bedə Coci Latinbero faidajin.[213] Code Canons Cociwa Gədibe saa 1990bedə (CCEO, ngawo harawwa Latinben) Cociwa Catholicbe Gədibe kəlanza kəlanzabedəro faidatin.[214]

Cociwa Latinbe-a Gədibe-a

Saa duwu buroye gargam Catholicbedən, adin kəristabe jili gade-gade nashawa kəristabe fəteye-a gədiye-a Europe-a, Asia-a Africa-ayen fuwuzana. Cociwa ada gədibe ngəwunzaso Coci Catholicbe'a kəltanyi yaye ngawo nəmgadetə kura saa 1054yedən (kuru nəmgadetə Nestorianbe-a Chalcedonianbe-a).Cociwa kəlanzabe 23 ada gədibedə kəlakəl Catholicbedəro isayin, kuru sandiya "cociwa sui iuris" (Latin: "hakku kəlanzabe") lan nowotə. Coci shiro kurawo ba kuru zauro nowatadə shima Coci Latinbewo, coci ada-Fəteye basdə, am biliyon 1 ma kozəna dunya sammason. Coci Latinbedəro nəmganadə, sandima Cociwa Catholicbe gədibe kəlanza kərmaitəma 23dəwo amnza kəllatadə miliyon 17.3 suro saa 2010ben.[215][216][217][218]

Coci Latinbedə pope-a bishops diocesanbe-a sandima shiga sunotin. Popedə cida patriarchalbe daataro kəla Coci Latinben sədin, shidoni adin kəristabe fəteyedə asalnzəro gotənadə.nzasarawa laa adawa laa Europe-a yala-fəte Africa-a lan fəlangzanadə, laadə diwalla kəristabe kadaye waratazana shidoni fərtənza Protestant Reformationlan gozanadə.[219]

Cociwa Catholicbe gədiyedə adawa adin kəristabe gədiyedə zasayin kuru sandima cociwa doni sambisoro Coci Catholicbe'a nəmkam kəlzayin au walta nəmkam kəlzayin karnuwa ngawo East-West Schism au yektəwa buroyedən. Cociwa anyi sandima jama kəristanna Catholicbewo shidoni ibadanzadə gargam-a ada-a gade-gade fəlejin nəmgade-gade adinbe gənyiro.Pope ye Coci Catholic gədiye asuzənadə, attəson, nəmkam ndikate cociwa Orthodox gədibe-a cociwa gade gədibe-ayen kambiyi suwudəna. Gargammamen, kazəyido ada adin kəristabe fəteyedə Coci Latinye ngəwusoye sadində adaa Catholic gədiyedəro gawo suwudəna (Liturgical Latinisation). Kakkadə majalis Vaticanbe kən indimidə, Orientalium Ecclesiarum, kəla yasawa kureben garzəna hakku Catholics gədibe kəndowanza adinbe gade-gadedəga tawattəgəro.[220]

Coci sui iuris də suro Code of Canons yen Coci Gədiye lan bayantəna "kufu am kəristabe do nəm kuranza kəlzana" shi do pope ye sha kərmai kura ro asuzəna də.kəla lamar kaidawa suro cociben.[221] Cociwa Catholicbe gədibedə pope'a kəllata, amma gar kərmaitəbe-a adawa adinbe-adə Coci Latinbedəa gadezana.[216] Coci Latinbe canonsnzədə kalmadəga zahirro faidatinba yayi, shidə kalkalro asutəna.

Cociwa laa Catholic gədiyedə patriarch sandiya sunotin shidoni synod bishops cocidəye karzəyinma,[222] laadə archbishop kuraye sandiya sunotin,[223] laadə cidiya metropolitanyen,[224] kuru laadə eparchies fal-falro dawarzana.[225] Coci wo so raksə kəla awowa suronzən dagənayen mbeji, awowa adinbe-a, kalanda adinbe-a, awowa gade-a.nashawanzə ruhaniyabedə, kərmai popebe basro kara.[226] Roman Curia də fella taganasbe mbeji, Cociwa Orientalbe, nəmkam ndikate sandiya nzəliwo nankaro.[227] Pope də bishops au clergy Coci Catholic ye gədiye dəro walzəyin ba, kərmai suronzaye dəro dawarjin, amma məradətənaro waljiya raksə cidaro gayin.

Dioceses-a, coci-a, karafkawa-a, kuru cidaramma-a

Lardə'a, nasha'a, bərni'a kura kura də, coci'a dioceses lan notəna də sandima cidazayin, coci Latin ye lan, au eparchies suro Coci Catholic gədiye lan, falnzawoso bishop sha sunotin. Saa 2021 lan, Coci Catholicbedə dioceses 3,171 dunyalan mbeji.[229] Bishops lardə laayedə sandima wakilla samno episcopalye lardəye au nashaye.[230]

Dioceses də parishes ro yakkata, falnzawoso maləm adinbe fal au kada, deacons, au wa'aziwu cocibe.[231] Parishesdə sandima kəlele sacramentsbe-a kuru am laitybe-a kəlelezayin.[232] Saa 2016 lan, cociwa 221,700 dunya sammason mbeji.[8]Coci Latinbedən, konga Catholicbedə raksa deacon au maləm adinbero walzayin futu sacramentalro awo sadinlan. Konga-a kamuwa-adə raksa cidawu Holy Communionbero walzayin, kəratəwu (lectors), au altarro cidatəwu. Gargamlan, kongawa-a kongawa-adə sandiro altar servers basro koltəna; sonyayi, suro saa 1990s yen, ferowa-a kamuwa-a ye amari tina.[233][note 8]

Catholics sodə raksa kənənga adinbero gayin kəlanzalan, naptə hermitben au feroben, au cidaram kənəngabe adinbero kəltayin (cidaramma adinbe au cidaram adinbe) shidoni nəmzaye shawariwa evangelicalbe yakkə nəmngəla-a, nəmtala-a, nəmkənga-a kəngaro tawatsəyinma.Misallo cidaramma kənəngabe tahirbedə sandima Benedictines-a, Carmelites-a, Dominicans-a, Franciscans-a, Missionary sada'a-a, askərra Christbe-a kuru yanzəganawa kanjimalibe-a.

"Cida adinbe" də kalma zamanbe shidoni "kaidawa adinbe"-a "jami adinbe-a" indiso suronzən mbejidə, sandi doni loktu laan shara canonben gadezanadə.[235] Kalimawa "tartip adinbe"-a "cidaram adinbe"-adə maana falro faidatin.[236]

Futu bana Catholicbe-a ngawonzə-ayen, Coci Catholicbedə shima ilmu-a nəlewa-a gumnatibe gənyi dunyalan sədinma kurawo.[26]

Wakiltə

Saa 2020 lan, adin Catholicbedə shima adin kən indimi dunyalan ngawo Islam Sunniben.[237] Catholicsdə reta kəristanna sammasoye wakilzayin.[238] Futu bayanna kəristabe dunyabe fəlezənadə, Catholics biliyon 1.278 dunyalan mbeji, saa 2024lan.[4] Futu Annuario Pontificio ye bayanzəna yeyi, am coci ye də, am Catholic ye do baptisma ro gozana də, biliyon 1.378 dareram saa 2021 yen, shi do ne kashi 17.7% nəm nguwu jama dunyaye lan:[5]

Brazil də shima lardə do nəm nguwu Catholic ye dinalan, ngawonzən Mexico-a, Philippines-a, America-a.

Samtəram nasha Catholicbe dunya sammason faltin,goza kozana, kashi 19.3% Africa lan, kashi 48.0% America lan, kashi 11.0% Asia lan, kashi 20.9% Europe lan, kuru kashi 0.8% Oceania lan.[5]

Waziri Catholicbedə suronzan malumma adinbe-a, wa'azi cocibe-a, missionaries-a, katechists-a mbeji. Kuru dareram saa 2021 yen, malumma adinbe 462,388 mbeji, bishops 5,353 mbeji, maləmma adinbe 407,730 (diocesan-a adinbe-a), kuru deacons 50,150 (abadan).[5] Waziri'a do ne kərmai dəro təkkənyi də suronzan katechist 3,157,568 mbeji, wa'aziwu 367,679, kuru wa'aziwu coci ye 39,951.[240]

Catholics do adinro kǝlanza sakǝna au kǝnǝnga sandiro sadǝna dǝ susu nyiya au celibacy ro, kǝndaram nza au nǝmkam nzaye ro, suronzan konga adinbe 49,414 kuru kamuwa adinbe 599,228.Sandi anyi sandiya adartənyi, kuru ministersro gotənyi sai loktu ministers lay categories samibedən cidazaiya.[5]

Kaida

Kaida Catholicbedə karnuwa kadaro fuwuzəna, kəra kəristanna burobedə fəlejin, ma'anawa nzasarawa hereticalbe-a orthodoxbe-a majalisawa ecumenicalbe-a papal bulls-aye, kuru gashiptə ilmu tauhidbe maləmmaye. Cocidəye kasatsəna kəla sambisoro Ruhu Tahirye shiga shimozəyin sau lamarra tiyolojibe bəlin asujin kuru shiga kalkalro nzəliwo kəla taltə kaidaben sa shawari kəla lamarben tədinro waljiya.[241][242]

Shiye gulzəna kəla shi wahyidə furtunzə fal, Ala, kuru futu gade-gade indi: kitawu Sacredbe-a kuru Sacred Traditionbe-a,[243][244] kuru sandi anyi jireyero Magisteriumbe fasarzəna.[245][246] Kitawu Sacredbedə suronzən kitawuwa 73 Bible Catholicbe mbeji,suronzən ruwowa kitawu kurebe 46-a kitawu bəlinbe 27-a mbeji. Ada Sacreddə suronzən ilmuwa cocibe zaman Apostlesben sətanaro kasatsənadə mbeji.[247] Kitawu Tahir-a Ada Tahir-adə sammaso "iman gənatə" (depositum fidei təlam Latinben) lan nowotə. Sandi anyi Magisterium ye fasarzəna (magister lan, Latin lan "maləm"), coci ye kərmai kəra gultəye, shi do ne pope-a College of Bishops-a ye kəltayin ma, Bishop Rome ye.[248] Kaida Catholicbedə suro Catechism Coci Catholicbedən kasarrataro fəlezana, Holy Seeye baksənadə.[249][250]

Alama Alabe

Coci Catholicbedəye Ala abadanbe fal mbejiro gozəna, shidəwo perichoresis ("kam falro naptə") hypostases yakkəbe, au "am": Ala Awadə; Ala Tada; kuru Ala Ruhu Tahir (kuru shiga Ruhu Tahirro bowotin), sandi sammaso "Holy Trinity" lan bowotin.[251]

Catholicsodə Yesu Christudə shima "Kam kən indimi" suro Trinityben, Ala Tadadəwo. Suro lamarra shiro Incarnation gultindəben, duno Ruhu Tahirben, Alaye alagə adamganabe-a kəllata futu Christbe suro suro Maryam Barakatəben gotəben. Christdə, adə nankaro, shiga asutin kəla shidə alama kuru kam, ro adamganabe mbeji.Shi Christbe cidanzə dunyalan sədinmadə suronzən amsoro kərawanzə kənjo-a kuru misallanzə sandiro yiwo-a mbeji futu Injilwa diyaudən ruwotənadə.[252] Jesusdə shiga dunyalan zunubi baro walzənaro kasattəna, kuru shiye kəlanzəga ​​kolzəna kəla shiga kəla kərmuben cezənaro, kəlanzəga ​​sada'aro adamganaso-a Ala-a kəltəro; sulhu adə sha Paschal Mystery lan nowotə.[253] Kalima Greekbe "Christ"-a Hebrewbe "Messiah"-adə sammaso maananza "kam shafatəna", shidəwo kərmu Jesusbe-a citəzə-adə shima kitawu Old Testamentbe manazənadəga galtəwo.[254]Coci Catholicbedəye gulzəna kəla "Ruhu Kuradə abadanro Awa-a Tada-alan fəlangjin, kaidawa indilan gənyi amma kaida fallan".[255] Shiye wono Awadə, namtə "kaida kaida baro", shima furtu Ruhube buro salakbewo, amma kuru shidə, namtə Awa Tada falbedən, shidə Tadadəga kaida faldəwo Ruhudə cijinmawo.[256] Imani adə suro Filioque clauseben bayantəna shidoni Latinbe Nicene Creedbe saa 381bedəro kəllata amma Greekbe creeddəwo adin kəristabe gədiben faidatindəro kəltənyi.[257]

Alama cocibe

Coci Catholicbedə shima "coci fal jireyewo",[16][258] "sacrament dunyabe shafa adamganabe",[259][260] kuru "adin jireye faldə".[261] Futu Catechismbe bayanzənadə, Coci Catholicbedə waltə suro Nicene Creedben bayantəna kəla "Coci fal, tahir, Catholicbe, kuru apostolicbe".[262] Sandi anyi sammaso alamawa diyau Cocibe lan nowotə. Cocidəye wono kam shiga koksənadə shima Yesu Christuwo.[263][44] Kitawu New Testamentbedə awowa kada Coci Catholicbe koktəro faidaaro gozanadə ruwozəna, surodən cidawa Jesusbe-a kərazə-a kuru manzowa shaida cidanzəbe-a, azawunzə-a, citəzə-aro waltəgə-a mbeji. Shi komishin kuradǝ,ngawo citəzəyen, manzowadəro cidanzə gozaa kozayinro wono. Ruhu Kurabe kəla manzowaben isənadə, lamarra Pentecostlan notənadən, shima badiyaram cida jamabe Coci Catholicbewo.[47] Cocidəye gulzəna bishopwa sammaso nəm waratanza apostle Christbe lan mbeji, shi doni apostolic succession lan notənadə.[264] Hasatanma, Bishop Romebedə (popedə) shima waratatəma apostle Simon Peterbewo, nasha shilan nəmkura cocibedə səbandəna.[265]

Imani Catholicbedə cocidə "shima Jesusbe dunyalan mbejiro gozəgə kozəna"[266] kuru shi basdə shima diwal shafabe sammaso nanzən mbeji.[267] Futu suro kitawuwa Injilben bayantənadə, Christbe shiga kərmuro səkkənadən,gulzana Christbe kəlanzəga ​​Ala Awaro sadǝna kǝla adamganaso-a Ala-a sulhu nankaro;[268] Citə Jesusbedə shiga buro salakkin suro kərmuben sədəna, buro salakkin suro yanzəganawa kadaben.[269] Ala-a sulhutə-a kuru kalmawa-a kəndowa-a Christbe-a zəgaiya, kamye raksə Mairi Alabero gayin.[270] Cocidəye ibadanzə-a sacramentsnzə-adə nəmngəla doni Christbe sada'anzən təbandində shima nəmkam kam-a Christ-aye dunowaro sədin kuru banazəgə zunubi kəriwujin.[271]

Howom dareye

Coci Catholicbedəye gulzəna, ngawo kərmuben, ro kamwoso shara laa Alalan səbandin, kəla zunuwunzaben kuru nəmkamza Christaben.[272][273] Shi kəra adəye yim gade Christbe suro shara adamgana sammaben namjinro tawatsəgəna. Howom dareye adə, futu cocidəye gulzənadə, gargam adamganabe dajin kuru badiyaram sami-a cidi-a bəlin-a ngəla-a Alaye nəm adalan sunotinmadə suwudin.[274]

Huwomdo ngawo kǝrmuben tinadǝro wumiya, rodǝ raksǝ kǝnǝnga ngawo kǝrmube yakkǝdǝro gayinro kasatkata:

Samidə kəndaaram kəltə datəgəram baa shi alama Alabea, ontologically gəyi, amma nəmngəlan. Shidə kəndəga abadanbe, shilan rodə Alaga nəmngəlanzən fəlejin.[275] Purgatorydǝ shima shartəwa loktu ganabe rodəga tahirtəro shidoni, Samiro kadaru yaye, zunubin cotto tətanyi kuru adə nankaro raksə Samiro gayinba.[276] Purgatory lan, rodə kaziyi sədin, kuru shiga tərayin kuru kamiljin. Rowa do purgatory lan dasawunadǝ banazayin samiro letǝro sala am sandiro kǝnǝngatǝma dunyabe-a kuru duwa am alwutabe-a men.[277] Final Damnation: Dareram lan, am donyi kǝndaram zunubi kǝrmube lan kǝnǝngatǝyin kuru kawu kǝrmunzaro tǝmzayin ba dǝ, kǝlanza kannuro sadǝna, Ala-a yaktǝ abadanro.[278] Cocidəye wono nduma kannuro təkənyi shiye Alaga waatəro shawari gozənyiro.[279] Nduma kannuro kadartənyi kuru nduma raksə tawadəro nojinba kəla ndu shiro kannuro kadartənadə.[280]Catholicismdəye gulzəna kəla kanjimarinzə Alaben kamye raksə təmoyin kawu kərmunzəro, jire adin Catholicbedə shiro nurtəyin, kuru adəgailan shafa səwandin.[281] Ilmuwu adinbe Catholicbe laaye wono ro tiwalla baptistənyi-a kuru kəristanna gənyi-a zunubi kərmube baro amma zunubi buroyedən bazanadə limboro təkkin, amma adə dogma cocibe gənyi yaye.[282] Coci Catholicbedə shi basdə shima diwal shafabe sammaso nanzən mbejiro gulzəna yayi,[267] kuru shiye kasatsəna kəla Ruhu Tahirdə raksə jamawa kəristabe kəlanzən yakkatadə faidatə "kəltəram Catholicbero duno cin"[283]kuru "Coci Catholicbero lezayin",[283] kuru adəye amma shafaro suwudin, dalildə shima bəlaa yekkatadə suronzan awowa laa kaidaye kalkal mbeji, amma taltəwa kəllata. Shiye gulzəna kam ndaso yayi shafatənadə Coci Catholicben shafatə amma amsodə raksa shafazayin diya awo noataben shiro baptism of desire gultindən, kuru kawu baptismaro shahidtəlan, shiro baptism of blood gultində, kuru loktu kəndaaram jahiltə kənasartəyibe mbejiro waljiya, amma kəlanzəma jahiltə kənasartəyidə gənyi.

Sandi-a kuru ibada-a

Saint (kuru gargamlan hallow lan nowotə) shima kam duwo nəm tahir gade-gade mbejiro asuzanadə au Ala'a samənzəna, amma canonizationdə shima kundo duwo coci kəristabe kam bazənadə saintro warmatəgə, shi kamdə suro "canon of sa]ts", au listben təkkəna. Am buro salakkin alwutaro darajatənadə sandima shahidwo. Gargamma kərmunzabedə jire imaninza kəla Christben tawattəgəro gozana. Karnu kən diyaumen, attəson, "confessors"—am duwo imaninza kərmulan gəyi amma azawulan bowozanadə—amsoye sandiya darajatə badizana.

Coci Catholicbe lan, cociwa Latinbe-a gədibe-a indison,cida canonizationbedə Apostolic See ro gənatəna kuru dareram lamarra kuruwuben wakajin shido hujja kada məradəzəna kəla kam canonizationro waltəbedə kənəngatə kuru bawono futu misalbe kuru tahirro shiga saintro asutəro. Cocidəye nəm tahirro asutənzədəye maananzə kamdə kərmadə Samilan kara kuru shiga fetero bowotin kuru suro ibada cociben bowotin, Litany of the Saints kunten. Canonizationdəye kolzə dunya sammason shi al-amin dəga suro ibada Roman Riteben; izni fatolan basro ibada diwo nankaro, beatification bas məradətəna.[287]

Abadawadə sandima"kəndowa diyabe nəmzaye" shidoni nasha ibada Coci Catholicbe gənyi amma nasha kəndowa ruhaniya Catholicbe nowatadə.[288] Suronzan awowa kada mbeji kəla alwutawa bowotəben, taanasmaro Virgin Mary bowotə. Kundowa ibadabe gadesodə suronzan Tashawa Kərebe-a, Karəgə Jesusbe Tahir-a, Fuska Jesusbe Tahir-a,[289] scapulars gade-gade-a, novenas alwuta gade-gade-a,[290] ibada-a [291] kuru ibada Sacrament Barakatəbe-a, [290] kuru ibada alwutabe-a. Bishopwa majalis Vaticanbe kənindimidəye Catholicsodəro taksayin kəla "abadadə futu loktuwa ibadabea kalkalro tədinro.liturgy darajaadə'a kalkalzəna, futu laan shilan gowotə, kuru amso'a shiro gozayin, sau, haiyaro, liturgydə alamanzə ndasowoso'a kozəna."[293]

Maryam feroye

Catholic Mariologydə dogma-a kuru ilmu-a kəla kəndəga Maryam, yanzə Jesusbe-a, kuru Maryamga am sandiro njistəgə-aben kara. Mary dəga daraja taganasbero gozana, shiga Ya Alabero warmatəgəna (Greek: Θεοτόκος, romanized: Theotokos, lit. 'Ala-gotəma'), kuru shidə dogmaro kasatsana kəla shidə suro kənəngabe sammason fero gənyiro kara.[294] Darasəwa gadesoye suronzan kaidawa Immaculate Conceptionbe mbeji (suronzə kəlanzəye zunubi buroye baro) kuru Maryam gotə-a (shi tiyinzə datəgəram kənəngəben samiro gotə).Kaidawa anyi indiso dogma kalkal gənyiro bayanzana, Pope Pius IX suro saa 1854-a Pope Pius XII suro saa 1950-aye,[295] amma ngawo bishopwa Catholicbe dunya sammason kəla kəlzanan shi adə nzasara Catholicbe tawatəgəro.[296] Cociwa Catholicbe gədibedən, attəson, kəlele Assumptionbedə cidiya su Dormition Ya Alaben yim faldən sadin.[297] Kəra shi Marydə bawono kawu shiga taidazə gotinnodə shima raayi shi bazənyidəga kawuzəna. St John Damascenye wono "St Juvenal, Bishop Yerusalembe, Majilis Chalcedonbe (451),Emperor Marcian-a Pulcheria-a ro nozana, sandi doni tiyi Ya Alabe gozaiya saraanadə, Marydə na Apostles sammaben bawono, amma kawarnzə, sa katənadən, St Thomasbe məradənzən, dero təbandəna; na shimadən Apostlesdəye tiyidə Samiro gozanaro tamozana."[298]Maryro ibadadə nasha ibada Catholicbe amma Alaro ibadadəa gade.[299] Kəndowadəye suronzan sala-a kuru kisandi Marianbe-a, kaya-a, kuru fasal garbe-a mbeji. Kəlelewa adinbe Marianbe kada suro saa Cociben tədin kuru shiro daraja kada alamanna Queen of Heaven yeyi. Pope Paul VI ye shiga Ya Cocibero bowono dalildə, Christ sambin, shidə ya ruhaniyabe membawa Tiyi Christbe wosoro gozana.[295] Dalil faidanzə suro kəndəga Jesusben nankaro, sala-a ibada-a alamanna Hail Mary-a, Rosary-a, Salve Regina-a Memorare-adə awowa Catholicbe nowata.[300] Nawa Marianbe kadaro ibadaro letə cocidəye tawatsəgəna, alamanna Lourdes-a, Fátima-a, Guadalupe-a,[301] sandima ibada Catholicbe nowatawo.[302]

Sakramentwa

Coci Catholicbedə shiro sacraments tulur Christbe koksənadə amanatəna guljin. Adadu-a kuru jili-a sacramentsbedə majalisawa dunyabe kadaye bayanzana, karəngə adə majalisa Trentbe. Sacramentsdə adawa turinma Catholicsoye alamaram Alaye mbejiro sorin kuru diwalwa nəmngəla Alaye am sammaro nəmngəlan səbandinro (ex opere operato).[304] Catechism Coci Catholicbedə sacramentsdəga kashi yakkəro yakkono."sacraments kəristabe baditəbe", "sacraments raantəbe" kuru "sacraments cida kəla kəltəbe-a kuru cida am imanibe-a". Jamiwa anyi martawa kənənga amsobe alabe-a ruhaniyabe-a fəlezayin shidoni sacrament woson faidatəro nyatənadə.[305]

Liturgies sacramentsbedə sandima dawudi cida cocibewo. Futu Catechismbe bayanzənadə:

Suro adin New Covenantben awo adinbe woso, musammanno kəlele Eucharist-a sacraments-adə, kate Christ-a Coci-ayen kəlta. Samno adinbedə nəmkamzadə "kəltəram Ruhu Tahirben" səbandəna.shi duwo duli Alabe-a Tiyi Christbe falro sapsənadə. Samno adǝ nǝm gade launube-a, adabe-a, nǝm kambe-a kozǝna—haiyaro, nǝmkam ndikate adamganabe sammaso.[306]

Futu kaida cocibe gulzənadə, sacraments cocibedə futu kalkal-a, lamarra-a, məradə-a kəleledə kalkalro məradəzəna.[307] Nzǝrailan, doka Canonbe Coci Latinbe-a kuru Coci Catholicbe Gǝdibe-adǝ shima nduwo sacraments laa kǝlelejinmawo, kuru doka zauro kǝla nduwo sacramentsdǝga sǝmoyinben.[308] Nowatadə, dalil cocidəye Christdə suro Eucharistben mbejiro gulzənadə,[309]sandi donyi kǝndaram zunubi kǝrmube lan kararo nozana dǝ, sacrament dǝga sǝmowo haramza hatta sacrament Reconciliation (Penance) ye dǝlan awo sǝmowonyi ro.[310] Catholics sodə gananzə yayi awa falro kəmbu kolzayin kawu sacramentdə samoyinro.[310] Catholic gənyi so dəro Eucharist fando dabsana.[308][311]

Catholics də, tajirwa kərmuye lan kara yayi kuru raksa wa'azi Catholicye'a lezayin ba yayi, raksa sacraments Eucharist ye'a, penance'a au kam dondi'a shafatə'a kam laa lan majin ba, misallo wa'azi Protestant ye, shi do ne notənyi ma kəla awo Catholic ye gulzənayen.[313] Adǝgai lan, mǝradǝ zauro dunowa lan yayi, wa’azǝwu Catholicbe dǝ raksa sacraments anyi am do nzasara Catholicbe suro sacrament dǝyen fǝlezanyi dǝro sadin ba. Cociwa adin kəristabe gədibedə Holy See-a kəltəgənyidəro, Coci Catholicbedə kəla kəltə gana, wono "kəltəram laa suro sacrisben, kuru Eucharistlan, kəndaram ngəla-a kuru hukuma Cocibe kasattə-adə, mowonjin bas gənyi amma ndəlamtəgəna][14]."

Sakramentwa baditəbe

Futu Coci Catholicbe kurunzən, Baptismdə shima buro salakbe suro sacraments yakkəben kəristabe baditəbewo.[315] Zunuwu sammaso tuljin, zunuwu buroye-a kuru zunuwu kəlanzəye-a.[316] Kamga memba cocibero sədin.[317] Namtə awo Alaye kəlanzən gənyi shidoni kam baptistənadəro nəmngəla məradəzənyidə, duliro ma tədin,[318] sandidə, zunuwu kəlanzabe ba yaye, zunuwu buroyedə nankaro məradəzana.[319] Tada bəlin tambodə tajirwa kərmube lan kararo waljiya, ndu yaye—liyita yayi, nurse yayi, au yaye yayi—raksə tadadəga baptizəyin.[320] Baptismdə kamga abadanro fəlejin kuru waltə waltəyinba.[321] Coci Catholicbedə baptisma am Catholic au Christian gənyisoye sadində kalkalro asuzəna, amma baptisma diwo nyazaiya.("awo Cociye sədinmadə diwo nankaro sa baptisma sədinlan") kuru sandiye fasal baptisma Trinitarianbe faidatayin.[322]

Tawattəgə

Coci Catholicbedə sacrament tawattəgəbedə nəmngəla baptismalan tinadə tamotəro məradətənaro surin.[323] Sa am kurawa baptisma tədiya, tawattəgədə ngawodən tədin,[324] awo shima adə tiwalla bəlin baptisma Cociwa Catholicbe gədibedən tədin.[325] Nasha fəteyedən duli tawattəgədə taktəyin hatta sandiye nəm kuranza asuzayin au bishopbe kəlanzən.[326] Adin kəristabe fəteyedən, musammanno adin Catholicbedən, sacramentdə tawattəgəro bowotin, dalildə shima nəmngəla baptismabe tawatsəyin kuru dunozəyin; Cociwa gədibedən, shiga chrismationlan bowotin, dalildə shima kamdəga chrismlan shafatəwo,[327]tuskano kəndawu zaitunbe-a awo laa kanum-a, ngəwusoro balsam, bishopbe albarkazəna.[327][328] Sandi do tawattəgə sowandanadə mburo walzəna suro nəmngəlaben kara, shidəwo am do saa hangalbe nazanadəro maananzə buro salakkin sacrament Penanceben sandiya ruhaniyaro tərayin; kuru sandiye nyiyanza sacrament fandobe mbeji, kuru kənənganzalan sandiya kəristabe fəletəro dawarzayin.[329]

Ukaristi

Catholicsro, Eucharistdə shima sakrament doni kəristabe baditə tamozəyinmawo. Shiga "furtu kuru samno kǝnǝnga Kiristabe" ro bayantǝna.[330] Kəlele do Catholic ye buro salak lan Eucharist səwandəna də sha First Communion lan nowotə.

Kəlele Eucharisticbedə, shiro Mass au Divine liturgy gultin, suronzən sala-a kitawu kəra-a mbeji, kuru burodi-a mbol-a, sandidə altarro caudo kuru liitadəye tiyi-a bu-a Jesus Christbero kalakcin, faltə shiro transubstantiation gultində. kalma do Yesuye loktu Last Supperben gulzənadə,na duwo Christbe tiyinzə-a buwanzə-a Apostlesnzəro cinadən bəne kawu shiga kəla kərmuben gənazayinro. Sacramentdə waltə-sadəna (sadəna) sada'a Jesusbe kəla kəreben,[333] kuru shiga sambisoro sədin. Kərmu Christbe-a citəzə-adə nəmngəla cin sacrament duwo am sandiga Christ-a kamanza-a kəljindən, zunubi kəske-a, kuru zunubi nəmngəlabe diwo-a banazəyin (zunubi kəlanzəmadə sacrament penanceben gawurtin yaye).[334]

Sakramentwa ngatəye

Sacrament indi do raantəyedə sandima Sacrament Penancebe-a kuru Kam dondibe-a.

Penance Hawar kura: Sakrament Penancebe Sacrament Penancebedə (kuru shiga Sulhu-a, Gaurtə-a, Nzəliwo-a, Faltə-a lan bowotin) mbeji am duwo, ngawo baptismaben, kəlanza Christa-a zunuben yaksanadə nankaro.[336] Sacrament adəro faidadə shima kundowa biwumadəbe (hangalnzə jarabtə, nəmzalum waltəm zunubi diwobaro shawari, limanro fəletə, kuru cida laa diwo banna zunube suwudəna yasabe) kuru limanbe (cida yasabedə diwo-a kuru ngawotə-a).[337]Zunuwu zauro kura (zunuwu kərmube) gananzəyayi saa fallan bayantə kuru sambisoro kawu Holy Communion səbandinro, amma zunuwu gana-ganadə bayantəye mburo walzəna.[338] Shi maləm adinbedə shiro azawu zauro kəla "seal of confession" dəga rotəben, sirro kəla zunubi shiro confessionben fəlezanaben.[339]

Amari Tahir

Sacrament do ne Holy Orders gultin də shima kəristanna laa so dəga banazə kuru wakilzə tiyi samma ro cidazayin nəm wakilla yakkəro: episcopate (bishops), presbyterate (maləmma adinbe) kuru diaconate (deacons). Cocidəye kaidawa kəla nduwo maləm adinbero təkkinben bayanzəna. Coci Latinbedən, nəmkura adinbedə konga'a celibate'aro dazəna, kuru nəm-episcopatedə sambisoro konga'a celibate'aro dazəna.[347] Konga'a do nyiyazana də sandiya coci Catholic ye gədiye lan lardə nguwu lan, [348] kuru am kəlanzaye də raksa deacon ro walzayin Coci Latin ye lan yayi (Clerical marriage wune). Amma ngawo maləm adin Catholicbero walzənayen, kamdə nyiyajinba (Clerical celibacy wune)sai shiga hukumamen laicizedro waljiya.

Malumma adinye samma, deacons yayi, priests yayi au bishops yayi, raksa wa'azi sadin, kəra gulzayin, baptisma sadin, nyiya shaidazayin kuru ibada shitərabe sadin.[351] Bishops-a kuru maləmma adinbe-a bas raksa sacraments Eucharistbe-a, Sulhu-a (Penance)-a kuru Kam dondibe-a sadin.[352][353] Bishops bas raksa sacrament Holy Ordersbedə sadin, shidoni kam laa maləmma adinbero sədinma.[354]

Nyiya

Coci Catholic ye dəye nyiya də shima nəmkam ndikate konga-a kamuwa-a ye, nəm ngəla kamu-a kwanza-a yero amariya; futu ilmu Catholicbe kəla nəmngalwo jima'iben gulzənadə, shima awo jima'iyero kalkalzənadəwo. Nyiya Catholicbe, au nyiya kate am baptisma adin kəristabe ndasowoso, sacramentro gotin. Nyiya sacramentalbedə, loktu tamotiya, raktə tartinba illa kərmulan.[355][note 11] Cocidəye sharawa laa asuzəna, misallo nəmkambe kasattəbe, futu nyiya ndasowoso kalkalro məradətənadə; Nzəralan, cocidəye kaidawa-a adawa-a taganasbe koksəna, shidoni canonical formlan notənadə, shidoni Catholicsoye zasayinma.[358]Cocidə dəptə nyiya ngəlaro datəgəro asuzənyi kuru dəptə do kəriyeye kasatsənadə shima diwal do ləman-a nəlefa-a kamu-a kwanza-a ndulinza-aye nzəliwo bas nankaro. Amma, lamarra laa kəla coci cociben tədinmadə nyiyadə battiro warmatəgəro sədin, warmatəgədə shiro annulment gultin. Ngawo dəptəyen waltəm nyiyatə muwonjin ba sai nyiya buroyedə battiro gotiya.[359]

Liturgy

Suro cociwa kəlanzabe 24 (sui iuris) dəyen, adawa adinbe-a adawa gade-a kada mbeji, sandiya rites lan bowotin, shidoni nəmgade-gade gargambe-a adabe-a fəlejin nəmgadegade nzasarabe yayero.[360] Suro ma'ana Code of Canons of the Eastern Churches yen, "adadə shima adin, nəm ilmu adinbe, ruhaniya, kuru tarbiya, ada-a kəndaramma gargam am gade-gadebe-a, shidoni futu kənəngabe adinbedə Coci woson fəlejin".[361]

Sacrament Eucharistbedə, shiro Mass fətelan bowotin kuru Divine Liturgy au suwa gade gədilan bowotin, shima ibada kura Coci Catholicbewo.[362]Dalildə shima shidə sada'a kəlanzəbe Christbero gotənadə.[363] Futu shiga zauro faidatanadə shima ibada Romanbewo futu Paul VI suro saa 1969yen wurmazənadə (wuyi Missale Romanum) kuru waltə fafaltə Pope John Paul II suro saa 2002yen (wune Liturgiam Authenticam). Kəndaramma laan, jili Roman Ritebe saa 1962bedə Coci Latinbedən hukumatəna. Cociwa Catholicbe gədibedə adanza kəlanzabe mbeji. Liturgies Eucharistbe-a sacraments gade-adə ibada-a ibada-aro gadezana, awowa adinbe gade-gade fəlejin.

Adawa Nasarabe

Roman Rite də shima ibada do Coci Catholic ye faidatin ma, shi do ne Ordinary Form Roman Rite ye də shima Mass wo. Faidatənzə dina samman təwandin, Rome lan fəlangzə kuru Europe sammaro tartəgəna, ibada fatoye dəga falzəna.[364] Jili Massbe kərmabedə suro Roman Riteben, suro Roman Missalben ngawo saa 1969ben təbandənadə, ngəwusoro təlam fatobedən tədin, fasari hukumabe kasatkata ruwo Latinben faidatin. Kurtə awowa adinbe kura-kurabedə suro sidebarben təbandin.

Saa 2007 lanPope Benedict XVI ye tawatsəgəna kəla faidatə gozaa kotə Roman Missal 1962 ye dəga "jili ajabba" (forma extraordinaria) Rite Roman ye ro, shiye manazəna kəla shidə usus antiquior ("faidatə kureye"), kuru kaidawa faidatəye bəlin sutuluwuna.[35] Amariya ngawo saa diyauyen cedodəye kəla jili indi au faidatəwa Roman Ritebe popeye kasatsənadə shima jili noata-a jili ajabba-a ("shi forma ordinariadə" kuru "shi forma extraordinariadə").[366]

Saa 1962 lan kitawu Roman Missal ye də, kəntawu gana laa kawu majalis Vatican kən indimi katəro baktəna də, shima dareram do Mass dəga suro saa 1570 lan fəlezəna dəwo.Pope Pius V ye kəla məradə majalis Trent ye lan kuru adə nankaro Tridentine Mass lan nowotə.[309] Pope Pius V ye Missal Roman ye də waltə ganaro waltəgə Pope Clement VIII ye saa 1604 lan, Pope Urban VIII ye saa 1634 lan, Pope Pius X ye saa 1911 lan, Pope Pius XII ye saa 1955 lan, kuru Pope John XXIII ye suro saa 1962 yen. Sa shi saa 1962 lan Paul VI ye falzənadən, suro saa 1969 lan warmatəgənadən, faidatə gozaa kotədə buro salakkin izin bishopsbe məradəzəna;parish priests ro hukuma cina, cidiya sharawa laayen, shilan faidatə Mass jamaye lan yayi. Kəra kitawubedə dawunbaro, shidoni Pope Benedictye təlam bəlaben warmatəgəro kasatsənadə, təlam Latinben bas kəleletin.[368] Izinwa anyi ngəwunzaso Pope Francisye suro saa 2021yen tutuluwu, shidoni motu proprio adayedə sutuluwunadə futu Pope Paul VI-a John Paul II-aye warmazanadəro.[369]

Tun saa 2014 lan, malumma adinye suro kəlanza ganayen karafka Anglican kureye nankaro koksana cidiya kakkadi 2009ye Anglicanorum Coetibus[370] yen. Greek-a Slavonic-a lan), ada Alexandriabe-a, ada Syriabe fəteye-a, ada Armeniabe-a, kuru ada gədi Syriabe-a. Cociwa Catholicbe gədibedə sandima nəm kəlanzabe mbeji kəla futu adinnzabe-a ibadanzabe-aben, suro kalkallo adanza adinbedəga nzəliwo nankaro.[377] Zaman kureyedən adawa laa Cociwa Catholicbe gədibe faidatayində sandiya Latinizationro təkkəna. Attəson yayi, saa karəngə adən Cociwa Catholicbe gədibedə ada gədibero walzana futu Vatican IIbe doka Orientalium Ecclesiarumbedən.[378] Coci woson kalanda adinbe kəlanzəye mbeji.[379]

Catholicbe ilmu naptəram jamabe

Kəra naptəram jamabe Catholicbedə, hangal gənatə Jesusye talaawaro fəlezənadə, cidawa kanjimalibe-a cidawa kanjimalibe ruhaniyabe-aro zauro hangal gənazəna, misallo bana-a hangal gənatə-a kəla am dondibe-a, talaawa-a kuru am kaziyi-aro.[380][381] Coci ye kərazəna də talaa’a banatəro bowojin amma doka canon ye dəye wono "Am kəristaye də’a nəm ada’a jamaye fuwuzayin kuru, shara Lord ye də’a hangal gənazayin tala’a banazayin.” daraja cidawu ye-a kuru hakku cidawu ye kəlakəl cidawu ye-a.Pope Francis ye awo faidatəye-a fuwutə kəla kəltə-a zorzəna, kuru kor bannatə-a dunya gəttəgə-adə karəgənzə bannazəna.[384] Pope dəye kazəyiyanzə fəlezəna kəla gəttəgə dunyabedə alamaram kaziyi kurabe: lardəwa fuwuzanasodə dunyadəga bannatəro lamarnza badə sau amsodə riwa razəgəbe loktu ganabe mazayin.[385]