Alexander the Great

Alexander the Great

human

Sex or gender	male
Country of citizenship	Macedonia
Name in native language	Ἀλέξανδρος Γ' ὁ Μέγας
Given name	Alexandros
Noble title	pharaoh, king
Date of birth	20 Maraam 356 BCE
Place of birth	Pella
Date of death	10 Ajji 323 BCE
Place of death	Babylon
Manner of death	natural causes
Cause of death	typhoid fever
Place of burial	Alexandria
Father	Philip II of Macedon
Mother	Olympias
Spouse	Roxana, Stateira, Parysatis II
Unmarried partner	Barsine, Bagoas, Hephaestion, Campaspe
Child	Alexandros IV of Macedon, Heracles of Macedon
Relative	Eurydice I of Macedon, Amyntas III of Macedon, Neoptolemus I of Epirus
Family	Argead dynasty
Languages spoken, written or signed	Ancient Greek
Writing language	Ancient Greek
Occupation	politician, military leader, monarch
Position held	king of Macedonia, pharaoh
Student of	Aristotle, Anaximenes of Lampsacus
Religion or worldview	Ancient Greek religion, Greek mythology
Eye color	black, blue
Medical condition	heterochromia iridum
Military or police rank	commander-in-chief
Conflict	Wars of Alexander the Great
Owner of	Bucephalus
Influenced by	Aristotle
Present in work	Vows of the Peacock, Civilization VI, Civilization V
Time period	Macedonia, Greco-Roman Egypt, Hellenistic period, Macedonian Era (Egypt)
Described at URL	http://www.digiporta.net/index.php?id=634550643
Mount	Bucephalus

Alexander the Great Au Alexandros bə lan sun nzu notunaman sha chasambo yim findin bə lan au findin tilon bə lan. kǝntawu maram bə lan suro saa yar yaskin fiwun Araskin bə lan.(20/21-july-356 B.C)Alexander the Great lan notəna də, mai mairi Greek yǝ kureye Macedon yǝ də, baanzə Philip II yǝ kərmai dəro 336 BC lan kərmai dəga gozəna, sa'anzə 20 lan kuru saa kərmaizə yǝ nguwuso kərmai dəga sədin. kəriwu askərraye kuruwu fəte Asia bǝ sammason, Asia dawube-a, nashawa Asia anəmbe-a, Egypt-a sammason. Saanzə 30 lan, mairi kura gargamlan sətandəna, Greece lan səta yala-fəte Indiabero saadəna.[1] Shiga kəriwulan kənasartənyi kuru shidə komanda askərraye kura kuru kənasartəna gargamlan gozana.Saanzə 16 ro saadənan, Alexander də Aristotle ye sha kərazəna. Suro saa 335 BC yen, ngawo kərmai kəla Macedonben sətanaben, Balkanslan kəriwuzə kuru waltə kərmai Thracebe-a nasha Illyriabe-a sədin kawu bərni Thebesbero lejinro, shi dəwo darelan kəriwulan bannatənadə. Alexander ye daji kəlakəl Corinth ye dəga fuwuzəna, kuru kərmaizə faidatə cida pan-Hellenic ye do baanzəye təmazəna dəga badiwono, kəla Greek sammayen kərmai Persia ye kəriwutəyen gozəna. Suro saa 334 BC yen, mairi Persiabe Achaemenidbe dəro bətərəm cido kuru kəriwuwa kada saa 10 ro gozəna badiwono. Ngawo Asia Minor'a kəriwuzənayen, Alexanderye duno Achaemenid Persiabedə'a namzəna kəriwuwa shawaribe kadalan, kəriwuwa Issus-a Gaugamela-a kunten; Daren Darius III dəga kəriwuzə kuru mairi Achaemenid ye dəga sammaso kəriwuzəna [e] Ngawo Persia ye sukurinan, mairi Macedonia ye də nasha kura kate kuluwu Adriatic ye-a kəmoduwu Indus ye-a rozəna. Alexander ye "datəgəram dunyabe-a kuluwu diyabe kura-a" natəro kasatsəna kuru Indiaro saa 326 BC lan bətərəm cina.kənasar faida'a kəla Porus yen səwandəna, mai Indiaye kureye Punjab kərmayero, kəriwu Hydaspes yedən. Dalil askərranzə fato'a kəriwutəye nankaro, kəmoduwu Beas ye dəro waltə kuru dare suro saa 323 BC yen Babylon lan bawono, bərni Mesopotamia ye do bərni kura mairinzəye ro koktəro dawarzəna də. Kərmu Alexanderbedəye kəriwuwa askərraye-a kasuwube-a kada dawarzana dəwo Greek be Arabiaro bətərəm sadənan baditənadə kolzənyi. Saa ngawo kərmunzəyen, kəriwuwa fatobe kada suro Daula Macedonia ben fəlangzəna, gana-ganan musko Diadochiben tartəgəna.Kərmunzədə shima badiyaram zaman Hellenisticbewo, awo Alexanderbe waratazənadə suronzən adawa tartəgə-a nəmkam kəltə-a mbeji kənasarwanzəye suwudənaso, alama Greco-Buddhism-a Hellenistic Judaism-a. Bərni findi kozəna kokkono, bərni shiro nowatadə shima bərni Alexandria suro Egypt ben. Alexander ye Greek'a noto'a kuru ada Greek ye tartə'a dəye səkə kəla furum zamanbe'a Hellenisticye'a duno'aro codo kuru gədi Indian subcontinent ye'a suwudə. Loktu Hellenisticbedə Mairi Roman ben fuwuzə ada Nasarabe zamanbero wallono; təlam Greek bedə shima təlam nadəyewo kuru shima təlamma do mairi Byzantine ye lan nowata də hatta dawu karnu kən 15th AD ye lan wurzənaro. Alexander də kam kura ro wallono, nasha Achilles ye lan, ada'a ada Greek ye-a Greek gənyi ye-a lan zauro nowata. Kǝnasarnzǝ askǝrrabe-a kuru kǝnasarnzǝ kǝriwube tǝmatǝnyi-a dǝ shima awo do am kura’a askǝrrabe kadaye kǝlanza’a rataltǝyinmawo, [f] kuru nzunduwanzǝ dǝ shima maudu’u kǝrabe faida’a suro mowontiya askǝrrabe dunya sammason.[7] Gargamma Alexanderbe exploits də karnu kən yakkəme Alexander Romance ro kəllata shidoni, zaman zamanbedən, waltəgəram miya kozənaro lezənadə, fasari-a, awo gade-a kuru təlamma Europe be sammaso-a təlamma dunya Islam be sammaso-aro fasartəna.[8] Ngawo Bible ben, shima adab Europe be zauro nowatawo.[9]

Kǝnǝnga buroye

Kaduwu-a kuru nəmtada-a Na kareya adabe Pellabe, Greece be, na Alexanderbe tambobe Alexander III də sha Pella lan katambo, bərni kura mairi Macedon ye lan, yim kən arakkəmi kəntawu Greek ye kureye Hekatombaion ye də, shi do ne 20 July 356 BC ye dəga tilojin ma (amma loktu də tawadə ba).[11] [12] Shidə tada mai Macedonbe kureye, Philip II, kuru kamunzədə kən diyaume, Olympias (fero Neoptolemus I, mai Epirus be).Gargam kada kəla tambo Alexanderbe-a nəmganazə-ayen.[15] Futu gargam Greekbe kureye Plutarch ye gulzənadə, yim nyiyanzə Philip'a tamotəyen, Olympias ye kənashinzən suronzəro fərəmtəye fəlezəna kuru konnuye tartəgəna "cintəro kuru farakro" kawu bajinro. Loktu laa ngawo nyiyabedən, Philipye kəlanzəga ​​kururo gulzana, kənashinzən, suro kamunzədəbe suronzən awo bəndibe fəlezənalan səsangəna.[16] Plutarch ye fasari kada kənashinzə adəro cina: Olympias də suro ro walzəna kawu nyiyanzəro, adəye fəlezəna surozə zaktəye; au shi Alexanderbe babanzədə Zeus. Sharhabiwu kureyedə kəla waneye məradəga Olympias ye hawar kəla Alexander ye ya-a awa-anzəyen warmajiwo, shiye Alexander ro gulzəna, au shawari dəga nəm zahirro səraanyi wono.[16] Yim Alexander katambodən, Philipdə bərni Potidea kəla cidi Chalcidiceben bətərəm gənatəro dawarjin. Yim shimadǝn, Philip ye hawar sǝbandǝna kǝla shi generalnzǝ Parmenion dǝye askǝrra Illyrian-a Paeonian-a ye dǝga kǝnasarzǝna kuru fərnzǝ so dǝye kǝnasar sǝdǝna suro biske Olympic ye dǝlan. Kuru yim adəlan, fato ibadabe Artemisbe suro Ephesusbedə, suro awowa ajabba dunyabe tulurben faldə, wartəna. Adəye səkə Hegesias Magnesia ye dəye wono, wartəna dalil Artemis də ba nankaro, tambo Alexander ye dəro lezəna.[17]Gargamma jili anyi waneye loktu Alexander mairo walzənadən fəlangzana, kuru waneye shiye səkə, shidə kam kozəna kuru surolan nəm kuraro kadaru sədinro fəletəro.[15] Saa buroye lan, Alexander də nas lan ciwono, Lanike, yanzəgana Alexander ye fuwulan jeneral Cleitus Black ye. Dare lan, Alexander də sha Leonidas, yallanzə, kuru Lysimachus Acarnania ye sha kərazana.[18] Alexander də sha futu nəm zairo Macedonia ye lan wurazəna, kəra səliyin, lyre zayejin, bəlaro lejin, luwala sədin, bara sədin.[19] Sa Alexander ye saa mewun sətanadən, kasuwuma Thessaly ye Philipro fər suwudə, shiye fərdə talanta mewun yakkəro səladinro wono. Shi fərdə waltəro waano sǝrǝna, kuru Philipye shiga sǝrǝna. Alexander, sonyayi, fərdəye ritənzə kaimenzəro asuzənadən, fərdəga təmtəgəro wono, kuru dareramdən shiye təmzəna.[15] Plutarch ye wono Philip də, nəm kərashim-a məradə-a fəlezəna dəro zauro kurnotəna, tadanzə'a nguwuro nzəmbozəna, wono: "Tadanyi, mairi kura məradənəmro sətinma səbandin. Macedon də nyiro zauro gana", kuru shiro fərdə cawu.[20] Alexander ye sunzə Bucephalas, ma'ananzə "kəla daye". Bucephalas ye Alexander gozə Indiaro caino. Sa dabbadə bazənadən (sawu nəmkura nankaro, futu Plutarchye gulzənadə, saa 30 lan), Alexanderye bərni laa shiro Bucephala gulzə.[21]Sa Alexanderdə sa’anzə 13, Philipye allamtəma matə badiwono, kuru ilmuwu jili Isocrates-a Speusippus-a dəga gozəna, dareyedə cidanzə kəra gultuwuyedə kolzə cidadə gotəro kasatsəna. Dareramdən, Philipbe Aristotle karzə kuru fato ibadabe Nymphsbe Miezabedəga njim kərabero co. Kəra gultəgə nankaro Alexander, Philip ye kasatsəna bəla Aristotle ye Stageira də waltəm gartəro, shi do Philip ye wurzəna də, kuru waltə amso'a bəladən naptəro, am bəladəye kala'a də'a yiwo'a, au am do suro lardəyen dasa'ana də'a afutə.[22] Miezadə alamanna maaranta naptəye Alexander-a duli am kurawa Macedoniabe-a, alamanna Ptolemy-a, Hephaistion-a, Cassander-a. Fuwurawa anyi ngəwunzaso sawa'anzəro walzayin kuru fuwulan generalsro walzayin, kuru sandiya "Companions" lan nowotə. Aristotle ye Alexander-a sawanzə-a ro ilmu kurun-a, falsafa-a, halwa-a, adin-a, mantik-a, ada-a səkkəliwo. Cidiya kəra Aristotleben, Alexanderdə cidawa Homerbe-a, musammanno Iliad-adə zauro səraana; Aristotle ye shiro ruwo ruwoata cina, shi do Alexander ye dare kampainzə gozəna də.[23]Alexander ye raksə Euripides'a bayanzəna.[24] Suro nəm ganazəyen, Alexander ye Persia'a do suro shararam Macedonian yen nasara'a də'a nozəna, sandi do Philip II ye saa kadaro nzətkawo sowandana də, Artaxerxes III'a kəriwuzana dəro. Suronzan Artabazos II-a feronzə Barsine-a, waneye fuwulan Alexanderro kazadalaro waljin, shidoni shararam Macedoniaben saa 352 səta 342 BCro saadənama, kuru Amminapes, fuwulan satrap Alexanderbe-a, kuru kam daraja Persiabe sunzə Sisines-a. Adəye shararam Macedonia ye dəro ilmu ngəla kəla lamar Persia ye lan cina, kuru awowa bəlin kəla kəriye Macedonia ye dəga wuzəna dəga falzəna.[28]Sudaye ruwozəna kəla Anaximenes Lampsacusbedə maləmma Alexanderbe fal, kuru Anaximenesdəye Alexanderga kəriwuwanzən sortəna.[31]

Wartatəma Philip IIbe

Saanzə 16 lan, kəra Alexanderbe cidiya Aristotleben dawono. Philip II ye kəriwu Thracians yalaye'a sədənaye, shi do Alexander'a kolzəna kərmairo kuru waratatəma.[15] Loktu Philip badən, təlamma Thracian Maediyedə Macedoniaro kəriwuzana. Alexanderye duwaro jaawuwa co kuru sandiya nashanzadən duwono. Kalangaidə sandiya kərmaitə, kuru bərni laa, sunzə Alexandropolis, kokkatə.[32] Ngawo Philip ye waltənayen, Alexander dəga soja'a gana'a zuza kəriwuwa anəm Thrace ye dəga dabtəro. Kamfen kəla bərni Greekbe Perinthusben sədin,Alexander ye rowa bawanzəye səkaana. Daji, bərni Amphissa yedə cidiya Apollo ye daraja'a karəngə Delphi ye lan cidatə badiwono, awo daraja'a dəye Philipro dama lamarra Greek ye ro cistaye cina. Sokku Philip də Thrace lan sətanadən, Alexander ro askərra sabtəro amariya codo kəriwu anəm Greece ye dəro. Lardəwa Greekbe gadesoye surodəro gayinro zəktənadə, Alexanderye Illyriaro bətərəm gənatəro dawari sədinro sədəna. Loktu fitəna adəyen, Illyrians sodə Macedonia ro bətərəm sadəna, amma Alexander ye sandiya duwono.[33]Philip-a sojanzə-a tadanzəro kəllata saa 338 BC lan, kuru anəmro Thermopylae men leza, ngawo soja'anzə Thebanbe kəriwuzanayen gozana. Sandiye bərni Elatea dəga səmowona, kawu gana laa bas Athens-a Thebes-a lan lezayin. Am Atheniansbe, Demosthenes shima fuwumanzamadə, karza kəlakəl Thebes'a Macedonia'a matəro karza. Athens-a Philip-a indiso embassies zuza Thebes'a banatəro, amma Athens də gasadən zuwuna.[34] Philip ye Amphissa ro lewono (amphictyonic League ye məradənzəro cidajin),askərra kungənaye Demosthenesye nadəro zuzənadə'a sətana kuru bərnidəye kəlanzə'a kasatsana. Philip ye daji Elatea ro waltəgəna, Athens-a Thebes-a ro nəlefa dareye zuzəna, sandi indiso waada.[35] Dawari kəriwube kəriwu Chaeroneaben Philip ye anəmro lejindən, gawilmanzəye sha Chaeronea, Boeotia lan dafkada. Loktu kəriwu Chaeronea ye do ngawodən wazəna dən, Philip ye kəmburam dəga amari cina kuru Alexander ye wofila dəga, shiga karapka generals Philip ye kasatkata'a soro. Futu am kureye gulzanadə, sandi indidə loktu laaro zauro luwala sadəna. Philipye notəlan askəranzəro ngaworo kalaktəro amariya co, kəla hoplites Athenianbe jarabtənyidə zəgayin, adəye lainza namzayin. Alexander shima buro salakkin lai Thebanbedə namzə, ngawodən jeneralwa Philipbe. Kəltə watəmaye bannazənadən, Philipye askəranzəro fuwuro leza duwaro sandiya cezə. Athenians sodə fattəgənadən, Thebans sodə sandiya dəriza kəlzana. Sandi tilonza kəriwuro koltəna, sandiya kənasartəna.[36] Ngawo kənasar Chaeronea lan, Philip-a Alexander-a də am kəlanza kəltənyi lan Peloponnese ro lezana, Laconia nguwu bannaza kuru Spartans'a nasha gade-gaden duwada.[37] Corinth lan, Philip ye "Hellenic Alliance" kokkono (kəlakəl Persia'a kəriwuwa Greco-Persian ye də'a wuzəna), shidoni bərni'a Greek ye nguwuso suronzən mbeji Sparta dawun baro.Philip də sha Hegemon (nguwusoro "Supreme Commander" lan fasartəna) kəlakəl adəye (maləmma zamanye sha kəlakəl Corinth yen nozana), kuru dawari kərmai Persia yero bətərəm gənatəye warmajiwo.[38][39] Duno-a kuru waltǝ-a Sa Philip ye Pella ro waltənadən, Cleopatra Eurydice'a kərawozə kuru nya'ano saa 338 BC lan, shi dəwo yanzəgana Attalus ye. Nyiyadəye səkkə Alexander ye darajanzə waratatəyedə nzəliwo gana, dalildə tada Cleopatra Eurydice ye ndaso yayi waratatəma Macedoniaye cotto waljin, amma Alexander də reta Macedoniaye bas.[42]Loktu kəlele nyiyabedən, Attalus saaranzədə fetero ilawadəro duwawono kəla kəltədə waratatəma halal sutuluwinro.[41] Suro nyiya Cleopatra ye lan, shi do Philip ye kərawozəna kuru nyazəna də, shi də shiro gana, rawanzə Attalus də suro awo kənzayen Macedonia so dəga ilawa dəga rozəna kəla sandiro mairi dəga waratatəro. Adəye Alexander'a zauro gərzəgəna hattaa kowo faldə kəlanzəro gəbsəgə, "Nyi villain," wono, "ayi, daji wudə batti?" Daji Philip ye, Attalus ye cidanzə gozə, cizə tadanzə'a fəlejin; amma sandi indisoro sa'a ngəla,au gəratənzə zauro duno'adə, au mbol sətanadə, shilanzə'a sələmzəna, hatta cidiro cukkurowo, nadən Alexanderye shiga zazəna: "Nadən ruyi," wono, "kam duwo Europelan Asiaro kotəro dawari sədinmadə, kuris fallan na gadero kozənadən fəlezəna." — Plutarch, bayanzəna kəla nəmgadegade nyiya Philipben.[43] Suro saa 337 BC yen, Alexander ye yanzə'a Macedon lan sowosa, sha yanzəgana'a, mai Alexander I Epirus ye'a Dodona lan, bərni kura Molossians ye lan kollono. Shiye Illyriaro gozə kowono[44] na shiye mai Illyriabe fal au kadaro nzəliwo mazənadən.waneye Glaucias'a, kuru shiga kəsoto ro gozana, kəriwulan sandiya kənasartəna dəman saa gana laa kozənadən.[45] Son yaye, alamaram Philip ye tadanzə siyasa-a askərra-aro allamtənadə'a watəro nyazənyi.[44] Futu shiye gulzənadən, Alexanderdə Macedonro waltəna ngawo kəntawu arakkəben dalil kasadə sawanzə fatobe, Demaratus, shidoni kate am indidəben dawari sədinmadə.[46] Saa fuwuyedən, kərmai Persiabe Cariabedə, Pixodarus, feronzə kuradə yanzəgana Alexanderbe Philip Arrhidaeusro cina. Olympias-a sawawa Alexanderbe kada-aye shawari cina kəla Philipbe Arrhidaeus-a waratatəmanzəro sədinno.[44] Alexanderye bikke makkaryema, Thessalus dəga zuzəna.Corinth, Pixodarusro musko feronzəye tada haramro cinbaro gulzə, amma susudəro Alexanderro. Sa Philip ye adə fanzənadən, shawaridə dazə Alexander'a zazəna kəla fero Carianbe nyiya səraanaro, shiro kamu ngla səraanaro bayanzəna.[44] Philipye sawa'a Alexanderbe diyau, Harpalus-a, Nearchus-a, Ptolemy-a Erigyius-a, duzəna, kuru am Korintabedə Thessalus'a shiro sartəlan caudo.[47]

Mai Macedonbe

Yim kən 24 kəntawu Macedonianbe Dios, shidoni waneye kəntagə Octoberbe kawunzə 25 saa 336 BC'a tilojinmadə, loktu Aegaelan nyiya feronzə Cleopatrabe yanzəgana Olympiasbe, Alexander I Epirusbedəro lezənadən. Perdikkas-a Leonnatus-a. Alexander də sha mairo wormazana nadən am kura'a soja'a ye sa'anzə 20 lan.[50][51][52]

Duno saptǝ

Alexander ye kərmaizə badiwono am kərmai dəro gaska sadinma so dəga baro sədin. Shiye yanzəgana, Amyntas IV kureyedə, cezəna.[53] Shiye kuru mairiwa Macedoniaye indi nasha Lyncestis ye dəga cezəna kəla bawanzə cezənayen, amma kən yakkəme dəga, Alexander Lyncestes dəga kolzəna. Olympias ye Cleopatra Eurydice-a, Europa-a, feronzǝ Philip ye-a rowaro warzǝna. Sa Alexanderye awo adəga fazənadən, zauro gəragatə. Alexander ye Attalus ye cezəro amariya co, shi do ne gardi soja'a Asia Minor ye dəga kuru awa Cleopatra ye dəga.[54]Attalus də loktudən Demosthenes'a kəltayin, kəla Athensro letəyen. Attalus ye zauro Alexander'a zazəna, kuru ngawo Cleopatra'a cezənayen, Alexander ye shiga zauro tajirwa'aro gozəna.[54] Alexander ye Arrhidaeus'a kolzəna, shi do ne hangalnzə ba'a də, waneye dalil Olympias ye poisonzənayen.[50][52][55] Hawar kərmu Philipbedə lardəa kada kəriwuro səsangəna, Thebes-a, Athens-a, Thessaly-a, kuru jiliwa Thracianbe yala Macedonbe-a kunten. Sa hawar kəriwudəye Alexanderro nazənadən, shiye duwaro jaawuwa co. Diplomacy faidatəro shawari tina yaye, Alexanderye am Macedoniabe 3,000 sabkono askərra faraskəramma kuru anəmro Thessalyro lezana. Shiye soja Thessalianbedə nasha kate Mount Olympus-a Mount Ossa-ayen səbandəna, kuru amnzəro Mount Ossaro lezayinro amariya co. Sa Thessalians sodə wazənanzə'a cizanadən, Alexander'a ngawonzalan sowondəna kuru tənyi kəlanza'a cedo, soja'anza kəriwubedə soja'a Alexanderbero kəlza. Daji anəmro gozə kowono nasha Peloponnesebero.[56] Alexander də Thermopylae lan dawono na do shiga kura kəlakəl Amphictyonic ye ro asuzana kawu anəm Corinth ro lejinro. Athens ye nəlefa mazəna kuru Alexander ye am tawayewu dəga afuzəna. Də kəla kəlta nowata kate Alexander-a Diogenes-a Cynicbedə loktu Alexanderbe Corinthlan naptənzən wakawono. Sa Alexanderye Diogenesro awo shiro sədinma soworindən, falsafamadəye Alexanderro gana shitilan dazə wono, sau shidə nur kəngalbe dafcin.[57] Jaawuwa adəye Alexander'a kurnozəna shi done wono, "Amma tawadəro wa, wu Alexander gənyiro wallono-a, Diogenesro waltə ra'akkəna." Shiye kuru hawar fitəna Thracianbe səbandəna.[59]

Kamfen Balkanbe

Kawu Asiaro farjinro, Alexanderye kalangaiwanzə yalabedə nzəliwo səraa. Suro saa 335 BC yen, fitəna kada daptəro fuwuzə. Amphipolis lan badizə, gədiro bəlawurozə lardə "Thracians kəlanzabe" ro lewono, kuru Mount Haemus lan, soja'a Macedonianbedə soja'a Thracianbe doni kəladən dasagənadəro bətərəm sadə kuru kənasarzana.[60] Macedonia sodə lardə Triballi yero gasaana kuru sojanza'a kəriwuzana nasha kəmoduwu Lyginus yen [61] (kəmoduwu Danube). Alexander ye daji yakkəro lewono kawu Danubero letə, təlamma Getae'a ci kəmaduwuyedən kəla kəlzana. Bənye kəmoduwudə fartəlan, sandiya ajabsə kuru sojanza'a ngaworo kalaktəro dunozəgəna ngawo kəriwu buro salakbedən.[62] Hawar do Alexander ro lezəna kəla shi kura Illyriaye Cleitus-a mai Glaukias Taulantii-adə kərmaizəro kəriwuzana. Fətəro Illyriaro lezənadən, Alexanderye falnzawoso kənasarzəna, maiwa indidə'a askəranza'a sowosa. Kǝnasarwa anyilan, shiye kalangainzǝ yalabe dǝga sǝbandǝna.[63]

Thebes'a bannatə

Sa Alexander ye yalaro kəriwu sədindən, Thebans-a Athenians-a walta kəriwuzana. Alexander ye loktudən anəmro lewono.[64] Bərniwa gadedə walta təmzayin yayi, Thebesbe kəriwuro shawari cido. Resistance Theban ye də faida ba kuru Alexander ye bərni də'a wurzə kuru kalangaizə'a kate bərni'a Boeotian ye gade dəro yekkono. Dareram Thebesbedə Athens'a zorzəna, Greece sammaso loktu ganaro nəlefa kolzəna.[64] Alexander ye daji kəriwu Asiabe ro lewono, Antipater'a kərmairo kolzəna.[65]

Mairi Persiabe Achaemenidbe kənasartə

Alexander ye Persia ro bətərəm sədəna də misal kura "strategic line" kəriwu diwoye ro gotəna, lai do "chain of logic do cidawa falro kəljinma" lan bowotin də. Suro kitawunzə Strategy yen, cidama askərraye Soviet ye kuru ilmuma Alexander Svechin ye kataffa Alexander ye dəga bayanzəna. Ngawo nashanzə Greekbe-a Balkans-a sətanayen, gawilmanzə siyasabe-a kəriwutəlan, kuru ngawo sojinzəbe sətanayen ci kəmaduwu Afro-Asiabe sammaso kəriwutəlan, na shi mara njiye Persianbedə dazəna kuru na shiro awo kəmbube suwudindən, Alexander, Persians'a daataro kəriwutəro lewono. Daji shiye kaziyi abadanbe soja'a do cida suro kalangai watəmaben sadin dəga sulhuzəna, Svechin ye wono, "futu misalbe" lan.[66]

Asia Gana

Ngawo kənasarnzə kəriwu Chaeronea yedən (338 BC), Philip II ye cida kəlanzə hēgemṓn (Greek: ἡγεμών) ro gənatəye badiwono, kəlakəl do Diodorus ye gulzənadən, kəriwu kəla Persians ye lan sədin. ci kəmaduwube-a kuru jazirawa-a kərmai Achaemenidben. Suro saa 336-yen Parmenion-a, Amyntas-a, Andromenes-a, Attalus-a, kuru soja 10,000-a zuzəna.konga'a Anatoliaro dawari bətərəmro sadinro.[67][68] Bərniwa Greekbe ci kəmaduwu fəte Anatoliabedə kəriwuzana hatta hawar Philipdə cezəna kuru tadanzə gana Alexanderye shiga waratazənaro isəna. Am Macedoniayedə kərmu Philipyedə sandiya hangalza bannazəna kuru darelan sandiya kəriwuzana karəngə Magnesiayen Achaemenidsye cidiya kərmai soja'a Memnon Rhodesyedən.[67][68] Cida bətərəm Philip II ye dəga goza, soja'a Alexander ye də Hellespont farza suro saa 334 BC yen soja'a 48,100 yeyi'a, 6,100'a.askərra faraskəramma, kuru mara njiye 120'a cidawu 38,000'a Macedon'a bərni'a Greek ye'a lan gozana, askərra kungənaye'a, kuru askərra Thrace'a, Paionia'a, Illyria'a lan gozana'a. ying shiye Asia dǝga kasatsǝna kǝla awo ilawabe sadǝnaben. Adəye fəlezəna Alexander ye kəriwuro shawazəna, awo bawanzəye diplomacy səraana də'a gadezəna.[64] Ngawo kənasar buro salakbe kəla askərra Persiabe kəriwu Granicusben sətanayen, Alexanderye bərni kura Persiabe-a gənatəram Sardisbe-a səmowona; daji ci kəmaduwu Ionianbedən lezə, bərniwadəro kərmai kəlabe-a demokradiya-a co. Miletus də, soja'a Achaemenid ye satanadə, cida bətərəmtəye zauro məradəzəna, soja'a Persiaye karəngənza mbeji. Fuwutə anəmye lan, Halicarnassus lan, Caria lan, Alexander ye kənasartəna bətərəm kura buro salak ye lan, gana-ganan gawilmanzə'a, captain soja'a Memnon Rhodes ye'a, Persian satrap Caria ye'a, Orontobates'a, kuluwu lan gərzayin.[70]Alexander ye gumnati Caria ye dəga kolzə jami kərmai Hecatomnid ye ro, Ada ro, shi do Alexander'a gozəna də.[71]Halicarnassus lan, Alexander ye Lycia kəla kauye-a, Pamphylian plain-a ro lewono, bərniwa ci kəmaduwuye samma so'a kərmaitəro sədin, Persia'a soja'a njiye'a daptəro. Pamphylia lan səta fuwuro saadənan, ci kəmaduwubedə ci njiye kura-kura ba kuru Alexanderdə cidiro lewono. Termessos lan, Alexander ye kəlanzə'a fəlezə kuru bərni Pisidian ye dəro bətərəm gənazənyi.[72] Bərni kura Phrygian ye kureye Gordium lan, Alexander ye "undid" Gordian Knot do kuro sulhu matəyima də'a, awo do fuwulan "mai Asia ye" də'a jejinro gulzana də.[73] Futu hawardəye fəlezənadə, Alexanderye wono futu kəltəramdəga tətandənadə faida ba, kuru kashagənzən shiga wurzəna.[74]

Levant-a Syria-a

Suro saa 333 BC yen, Alexander ye Taurus farzə Cilicia ro lewono. Ngawo loktu kuruwuro dalil dondiben dazənayen, nasha Syriabero lewono. Soja'a Darius ye zauro kura dəye sha kozana yayi, Cilicia ro waltəgəna, na do Darius'a Issus lan kəriwuzəna. Darius ye kəriwu dəga sowosa, sojinzə'a wurzəna, kuru kamunzə də'a, feronzə indi'a, yanzə Sisygambis'a, kuru arzinyi zauro ngəla'a kolzəna.[75] Shiye tawadǝ nǝlefabe sǝdǝna shido suronzǝn cidiwa shiye fattǝgǝnadǝ mbeji, kuru ransom talenta 10,000 yallanzǝro. Alexander ye ja'auzəna kərma də shi mai Asia ye dəro, shi tilonzə nasha'a yaktəye shawari cina.[76]Alexander ye Syria'a, kuru ci kəmaduwu Levant ye'a səmowona.[71] Saa fuwuyedən, 332 BC, shiga Tyrero bətərəm gənatəro mbuzaana, shidoni ngawo bətərəm kuruwu kuru zauro zauyen səmowonadə.[77][78] Konga'a do sa'anza askərraye də'a ceza kuru kamuwa'a nduli'a də'a kaliro saladəna.[79]

Egypt

Sokku Alexanderye Tyre'a bannazənadən, bərniwa ngəwuso diwal Egyptro lezayin dəye duwaro kəlanza'a cedo. Attǝson, Alexander dǝ Gaza lan kǝla kǝlzayin. Gar duno'adə zauro duno'aro gartəna kuru kəla kauyen garratə, bətərəm məradəzəna. Sa "ilmuwu nzunduye shiro fəlezana kəla dalil nəm kuruwu kaudəyedə mowonjinbaro... adəye Alexander'a zauro ndəlamzəgəna jarabtəro".[80]Ngawo bətərəm yakkə kənasartənyiyen, fato duno'adə cukkuro, amma kawu Alexanderro tunu zauro kəlazən sətanaro gənyi. Futu Tyre lan yeyi, konga'a do sa'a askərraye'a də'a kəriwuro sakkəna, kuru kamuwa'a nduli'a də'a kaliro saladin.[81] Egypt də shima nasha nguwu do Alexander ye Persia lan gozəna dəye falnza. Ngawo bəlawurozə Siwa ro lezənayen, Alexander dəga suro ibadaram Ptah Memphis yedən kərmai kərmai sadəna. Alama am Egyptbedə shidə diyaro walzənadə hangalnza cizənyi – kuru shidə kərmaizə sammason bawo.[82]Alexander ye fatowa ibadabe do Persians ye kolzana dəga waltə kalaksəna kuru awoa tarihibe bəlin ilawa Egyptbe ro suwudəna. Suro ibadaram Luxorben, karəngə Karnakben, fato ibadabe barge darajaadəro garzəna. Loktu kəntagəwanzə gana suro Egyptben, nizam harajibedə Greekbe falzəna kuru lardədə'a askərraye səmowo dawarzəna, amma badiyaram saa 331 BCben Asiaro lezə Persians'a zəgayin.[82] Alexander ye dareram saa 332 BC ye lan Egypt ro fuwuzəna na do shiga nəmkam kəlabe ro gozana də.[83] Ro kərmai dəga shararo kalaktə kuru shidə suro firaunawa kuruwuben asutə, Alexanderye ilawadəro Memphislan sada'a sədin kuru oracle Amun-Rabe nowatadə Siwa Oasis suro sahara Libyaben lezə, [82] nadən shiga tada ilawa Amunbero bowozana. Fuwulan, Alexander ye Zeus-Ammon dəga baanzə jireyero bowono, kuru ngawo kərmunzəyen, kungənaye shiga kangadi lan zayezana, kangadi Ammon ye dəga faidatə alamaram nəm ilahiyanzəyero.[85]Greeksoye kawuli adəga fasarzana – shido ilawadəye firaunawa sammaro manazanadə – nazaru.[82] Sokku Egypt lan naptənzən, Alexandria kokkono, shidoni bərni kura kərmai Ptolemaic ye ro waljinma ngawo kərmunzəyen.[86] Kərmai Egyptbedə Ptolemy I (tada Lagosbe) ro kowono, shi kərmai Ptolemaicbe (305-30 BC) ngawo kərmu Alexanderben.[87]

Assiriya-a Babilon-a

Masar kolzə saa 331 BC lan, Alexander ye gədiro lezə Assyria Achaemenid ye suro Mesopotamia samibe (kərmadə yala Iraqbe) kuru Darius'a waltə kəriwu Gaugamelaben kənasarzəna.[88] Darius waltə suro fatodəben cuwoso, kuru Alexanderbe shiga Arbelaro duwono. Gaugamela də shima dareram kuru shawari kate sandi indiyewo.[89] Darius ye kəla kauyen Ecbatana ro cuwoso (Hamadan zamanbe) kuru Alexander ye Babylon'a səmowona.[90] Diaries ilmu shillewube Babylonianbedəye wono "mai dunyabe, Alexander" scoutsnzəro kawuli am Babylonbero zuzəna kawu bərnidəro gayinro: "Wuye fatowanzəro gayinba".[91]

Persia

Babylon lan, Alexander ye Susa ro lezə, bərni kura Achaemenid ye fal, kuru na gənatəramzəye səmowona.[90] Shiye soja'anzə nguwuso bərni kura kəleleye Persiaye Persepolis ro zuzəna diwal mairi Persiaye men. Alexander kəlanzəma askərra kartəna gozəna kəla diwal bərnidəro daataro lejindən. Daji cinna Persiabe (suro kau Zagros zamanbedən) shidoni soja Persiabe cidiya Ariobarzanesben dafsanadə'a fəlezəna kuru Persepolisro duwaro lewono kawu soja'anzəye gənatəramdə'a zamzayinro.[92]Persepolisro gagənadən, Alexanderye askəranzə'a kolzə bərnidə'a kawu kadaro luwata.[93] Alexander də Persepolis lan kəntawu uwuro napkono. Loktu shiye dazənadən, konnu suro fato mairi Xerxes I gədibedən fəlango kuru bərnidə sammasoro tartəgəna. Dalilla waneye tajirwa saarabe au nadiro wartə kəla Acropolis Athensbe loktu kəriwu Persiabe kənindimi Xerxesben [95] Plutarch-a Diodorus-aye sawanzə Alexanderbe, shi hetaera Thaïsdə, shima konnudəga suwudə kuru badizə wono; Bərnidə warjin dəga suruna yayi, Alexander ye shawarizə dəro nəmkayiwu badiwono.[96][97][98]Plutarch ye wono shiye amnzəro konnu dəga təmzayinro amariya co amma konnudə bərni ngəwuro tartəgəna.[96] Curtius ye wono Alexander də shawarizəro nəmkamzənyi sai wazənanzəro.[96] Plutarchye hawar laa waltə gulzəna shilan Alexanderbe dazə kuru gunki Xerxesbe sukuruwunadə kam rowaro manazəna: Wuye kozəna nyiga nadən kolnge dalil bəlawuro Greecero sədənaye nankaro, au waltəm nyiga kolnge dalil nəmkuranəm-a nəm ngəlanəm-a nasha gaden?[99]

Mairi Persiabe-a Gədibe-aye sukuri

Alexander ye Darius'a duwono, buron Media ro, kuru Parthia ro. Mai Persiabedə kadarunzə'a kaltəyinba, kuru Bessus, Bactrian satrapnzə-a yallanzə-aye sha fursanaro gozana.[102] Sa Alexander ye karəngəzənadən, Bessus ye amnzə so'a mai kura də'a cezə kuru kəlanzə'a Darius ye waratatəma Artaxerxes V ro warmajiwo, kawu Central Asia ro waltə kəriwu Alexander ye badijinro.[103] Alexander ye kamin Darius ye dəga rəbkono batau am ngawonzəye Achaemenid ye lan.[104]Shiye wono, loktu bajindən, Dariusye shiga waratatəma kərmai Achaemenidbero suwudəna.[105] Daula Achaemenid ye də sha Darius'a sukuriwo.[106] Amma, kəndaramma bəlayedəa kuru garno gomnatiyedəa Alexanderye cissəgəna kuru waltə cishango cidiya kərmaizəyen, shi, kalma Iranologist Pierre Briantyedən "waneye sha laiya kadalan kəndozənaro gotin Achaemenids dareyero."[107]Alexander ye Bessus dəga nəm zalumtəma ro surin kuru shiga kəriwutəro cido. Campaign adə, burolan kəla Bessusben, waltə Asia dawubedəro wallono. Alexander də bərni'a bəlin kada garzəna, samma so Alexandria lan bowotin, kandahar zamanye suro Afghanistan ye'a, Alexandria Eschate ("Shima shiro cintəwo bama") suro Tajikistan zamanye'a kunten. Kamfanidə Alexander'a Media-a, Parthia-a, Aria-a (Fəte Afghanistanbe-a), Drangiana-a, Arachosia-a (Afghanistan Anəm-a Dawu-a), Bactria-a (Afghanistan Yala-a Dawu-a), Scythia-a men gozəna. Suro saa 329 BC yen, Spitamenes, shi do ne daraja notənyi suro kərmai Sogdiana ye lan sətana də, Bessus dəga Ptolemy ro cinzəna, shi do ne Alexander ye sawa'anzə kasatkata ma fal də, kuru Bessus dəga cezəna.[109]Sonyayi, ngawo loktu laayen loktu Alexander də kəla Jaxartes yen soja'a fərye'a kəriwutəyen, Spitamenes ye Sogdiana'a kəriwuro səsangəna. Alexander kəlanzəma Scythians'a kəriwu Jaxartesben kənasarzəna kuru loktudən kəriwu Spitamenesbe badizəna, kəriwu Gabaiben shiga kənasarzəna. Ngawo kənasartənayen, Spitamenes dəga amnzəye cezəna, sandiye nəlefa nankaro shara sadəna.[110]

Kazǝi-a kuru plot-a

Loktu adəlan, Alexanderye kazəmu Persiabe-a adawanzə-a shararamzən gozəna, masammanno ada proskynesisbedə, alamaram musko nzoktəbe, au cidiro sujudə, shidoni Persiabe am kuranzaro fəlezanadə.[111] Adə shima nasha fal Alexanderbe dawari kura bana-a bana-a am darajaa Iranbe fando nankaro.[107] Greeksodə sonyayi gesture proskynesisbedə kəriye alawabero gozana kuru Alexanderdə kəlanzəga ​​alaktə məradəzənaro kasatsana. Adəye shiro kanjimali am lardənzəye kadaye səsangəna, kuru dareramdən shiye kolzəna.[112]Loktu kərmai kuruwu Achaemenids ye lan, nəm kura'a nasha'a mairi ye də'a, gomnati dauye'a, askərra'a, nəm kura'a də am Iranye'a, am kura'a Persia ye'a ro gənatəna.[107] Sandi dareyedə loktuwa ngəwuson kəlakəl nyiyabe yalla mairi Achaemenidbe-a kəllata.[107] Adəye Alexander ro kaziyi suwudəna kəla shiye nasha gade-gade'a am do mairi dəro nəm duno'a nəm tilo'a loktu kuruwuro codo də'a faidatəro.[107] Pierre Briant ye bayanzəna kəla Alexander ye asuzəna kəla awo suronzəye dəga faidatə bas lan sətin bawo.nəm gade-gade suro nizam mairibe alamanna Asia Minor-a, Babylonia-a au Egypt-a lan; shiye kuru gomnati daube bana am Iranbe mbeji au baro sədin.[107] Saa 334 BC lan shiye notənzə fəlezəna, sa mai Darius III dəga kambiyizənadən "awowa kura-kura raayi kərmai Achaemenidbedəga gotəlan, musammanno mauduwu mai cidi-a talaa-a nzəkəliwobedə".[107] Alexander ye suro saa 332 BC ye lan Darius III ro wasika ruwozəna, surodən shi Darius'a kozənaro "kərmai Achaemenid ye kənasartəro" wono.[107] Son yaye, Alexander ye dareram lan shawari do mairi Achaemenid ye Persepolis ye dəga wartəye gozəna də.rokko awo kura-a kuru adawa-a "am Persianbe sammaso" ye səkə shiye kəlanzə'a Darius'a warratatəma sharaye ro gotəro muwonjinba.[107] Kəla Bessus (Artaxerxes V) yen, Briant ye waltə wono, Alexander ye waltə tawatsəgəna "shiye nəm shawa Darius III ye dəga wuzəna də".[107] Kənənganzəro nəmzalum fəlezana, kuru cidamanzə fal, Philotas dəga cezəna kəla Alexanderro bayantəro terənayen. Kərmu tadanzəyedəye kərmu baanzəye mburo walzəna, kuru adə nankaro Parmenion, shidoni na gənatəram Ecbatanayedə, Alexanderye amarinzən cezəna, nəmzalum diwo nankaro. Ngəwuso notənyilan, Alexander kəlanzəlaro kam duwo kənənganzə Granicuslan səsangənadə cezəna, Cleitus the Blackdə, loktu luwala fitənayen Maracandalan (Samarkand zaman kərmabe suro Uzbekistanben), shilan Cleitusye Alexanderga taltəwa sharabe kada sədənaro zorzəna kuru musammanno kəla shiye kənənganzəga ​​njessənaben. ] Dare lan, suro kamfen Central Asiabedən, nəmzalum kən indimi kəla kənənganzəben fəlezana. Shi adə warakkanzə mairibe sha səsangəna. Gargammanzə kuradə, Callisthenes Olynthusbedə, suro hawardəben mbeji, kuru suro Anabasis Alexanderben, Arrianbe wono Callisthenes-a warakkadə daji kəla rackben azabtəna, kuru waneye ngawodən bawono.[114] Callisthenes də tawadəro suro awodəyen mbejiro tawadə ba, kawu zortənzəro shiye kəlanzən suluwuna kəla am am adawaye proskynesis yitagattəgəro.[115]

Macedon suro Aleksanderbe bayen

Sokku Alexander ye Asia ro lezənadən, shiye jeneralnzə Antipater dəga kolzəna, shi dəwo kazadala askərraye-a siyasaye-a nozənama, kuru nasha laa Philip II ye "Old Guard" ye dəwo Macedon ro kərmai sədin ma.[65] Alexanderbe Thebes'a duzənadəye səkə Greecedə loktu shi badən napsəna.[65] Shi awo fal do shilan faidatin ba də shima mai Spartan ye Agis III ye suro saa 331 BC yen, shi do Antipater ye kəriwu Megalopolis ye lan kəriwuzə cezəna də.[65] Antipater ye huwom Spartans ye dəga League of Corinth ro suwudəna, shi do daji Alexander ro kalaksəna də, shi do sandiya afuzəna də.[116] Kuru kate Antipater-a Olympias-ayen nəmgade mbeji, kuru falnzawoso Alexanderro kəla gadeben kalla fizəna.[117] Sammason, Greece ye loktu nəlefa-a fuwutə-a səwandəna loktu kəriwu Alexanderbe Asialan sədindən.[118] Alexander ye kungəna nguwu kənasar zə lan zuzəna, shi do ne razəwu'a kasuwu'a suro daulanzəyen sərana də.[119] Son yaye, Alexander ye sambisoro askərra məradənzə-a kuru hijra am Macedoniaye suro daulanzəye sammason duno Macedon ye'a baro sədəna, zauro duno'a ngawo Alexander ye lan, kuru dareram lan Rome ye sha kərmaizəna ngawo kəriwu Macedonia ye kən yakkəme yen (171-168 BC).[19]

Kungǝna

Kənasar do Philip II ye Pangaeum ye sədəna də, kuru kərmai Thasos ye kate saa 356-a 342 BC-a ye də, dinar-a liwula-a nguwu cidiya kərmai Macedonia ye lan suwudəna.[121] Alexander ye alamaram kungəna bəlin Cilicia suro Tarsus ye lan suwudəna, ngawo kəriwu Issus ye suro saa 333 BC yen, shi do kungəna kura mairi dəye ro wallono.[122] Alexanderye dinar-a, liwula tetradrachms-a drachims-a, kuru dinar ngarkime kada-a sətandəna. Jili coins anyibedə suro daulanzəben sambisoro mbeji. Shi dinardǝ kǝla Athenaben mbeji kuru ngawonzǝn Nike (Victory) mbeji.[123] Shi kungəna liwulabedə kəla Heraclesbe kəladən karayi bəndibe səkkəna kuru Zeus aetophoros ('eagle bearer') muskonzə wofilan kərmai kərmaibe mbeji, ngawonzən.[124]There are both Greek and non-Greek aspects to this design. Heracles and Zeus were important deities for the Macedonians, with Heracles considered to be the ancestor of the Temenid dynasty and Zeus the patron of the main Macedonian sanctuary, Dium.[122] The lion was also the symbolic animal of the Anatolian god Sandas, worshipped at Tarsus.[122] The reverse design of Alexander's tetradrachms is closely modelled on the depiction of the god Baaltars (Baal of Tarsus), on the silver staters minted at Tarsus by the Persian satrap Mazaeus before Alexander's conquest.[122]Fasal ngawobe Alexanderbe tetradrachmsbedə foto awo ala Baaltarsbe (Baal of Tarsus) dəga samənzəna, kəla awo liwulabe Tarsuslan kərmai Persiabe Mazaeusbe kawu Alexanderbe kənasar sədinno.[122] Alexander ye kəriwuwanzə bəlin sammason kungəna mairibe falro ikko jarabsənyi. Kungəna Persiabedə suro mairidəye sammason tartəyin.[125]

Kamfen Indiabe

Ngawo Spitamenes ye kərmunzə-a Roxana-a nyazənayen (Raoxshna təlam Iranye kureye lan) nəmkam ndikate am kurawanzə bəlin-a dəga dunotəro, Alexander də nasha Indiaye ro wallono. Shiye kurawa satrapy Gandharabe kureyedə (nasha kərmaaro gədi Afghanistanbe-a yala Pakistanbe-a) bowono, shiro isa kərmainzəro kəngaro. Omphis (su Indiaye Ambhi), mai Taxilaye, mairinzə Indus lan səta Hydaspes (Jhelum) ro saadənadə, kasatsəna, amma kura'a kaduwuwa kəla kauye laadə,suronzan nashawa Aspasioi-a Assakenoi-a Kambojasbedə (suro kitawuwa Indiaben Ashvayanas-a Ashvakayanas-aro notənadə), kəlanzaro waada.[126] Ambhi ye duwaro Alexander'a ritənzə'a baro sədin kuru shiro kazəyiya faida'a kəla kəlzəna, kəlanzə'a askəranzə'a sammaso'a shiro gənazəna. Alexander ye Ambhi ro ka'alazə-a kazəyiyanzə-a kalaksənyi amma shiro kazəmu "Kazəmu Persianbe-a, zaye dinar-a liwula-a, fər 30-a dinar talent 1,000-a" cina. Alexander ye dunozə sojinzə'a yaktəro səkkəna, kuru Ambhi ye Hephaestion-a Perdiccas-a banazə kotowo kəla Indus yen garza na do Hund lan dungoktəna də,[127]Hephaestion-a Perdiccas-a banazə kotowo kəla Indusben garzayin na doni Hund lan dungoktənadən, [127] askəranzaro karewa cina, kuru Alexander-a askəranzə sammaso bərninzə kura Taxila lan səmowona, nəm sawa-a nəm kərawu-a.Ngawo mai Macedonia ye fuwuzənayen, Taxiles ye sha soja'a 5,000'a sortəna kuru kəriwu Hydaspes ye dəro gaana. Ngawo kənasar adəyen, Alexanderye shiga Porus'a kadutəro zuzəna, shiro shartəwa ngəla cinro zorzana, amma gana laa musko watəmanzə kureyedən kəlanzə'a fatsəgəna. Ngawo adəyen, am indidə kəlanza kəltəgəna kəla Alexanderbe; Taxiles də bana zauro banazəna karewa mara njiye Hydaspes ye dəro kuru Alexander ye sha gomnati nasha kate kəmoduwu adə-a Indus-a ye dəro amanazəna. A kərmai nguwu shiro tina ngawo kərmu Philip, tada Machatas ye lan, kuru shiro kərmai dəga gotəro cedo kərmu Alexander kəlanzəye lan (323 BC), kuru ngawodən kəriyewa Triparadisus ye yaktəyen, 321 BC. Suro zaman binəmye saa 327/326 BC lan, Alexander kəlanzəma kəriwu kəla Aspasioi zərəgə Kunarbe-a, Guraeans zərəgə Guraeusbe-a, Assakenoi zərəgə Swat-a Buner-ayen kəriwuzəna.[128] Gaska zauro duno'a Aspasioi'a cido shilan Alexander'a ngawozən dart lan zau gənazəna, amma gana-ganan Aspasioi də sha faidatənyi. Alexander ye daji Assakenoi'a kəla kəlzana shidoni shiga kəriwuzanadə na duno'a Massaga-a, Ora-a, Aornos-a lan.Fort Massaga ye də fulutəna ngawo kəriwu bu ye kawu kadaro Alexander ye zauro zau fanzənayen. Futu Curtiusbe wono, "Alexanderbe nəmnguwu Massagabe sammaso cezəna bas gənyi, amma kuru garnzəsodəga wurtəro fuluzəna [129] Cetə samunnam Oralan jasha." Ngawo Massaga-a Ora-ayen, Assakenians kada fato kura Aornosbero sowosa. Alexander ye ngawonzən jasha'a kuru fato kauye də'a səmowona ngawo kawu diyau bu fəlezənayen.[126]Ngawo Aornos yen, Alexander ye Indus farzə kəriwu kura kəla mai Porus yen kənasartəna, shi do nasha kate Hydaspes-a Acesines-a (Chenab) ye dəga sunotin ma, na do kərma Punjab lan bowotin də, kəriwu Hydaspes ye suro saa 326 BC yen. Alexander də nəm kərashim Porus ye dəga kurnozəna kuru shiga kəlakəlro cido. Shiye Porus'a satrap ro wallono, kuru cidi Porus ye do buron kəlanzən gənyi də'a kəllano, nasha anəm-gədiyen, hatta Hyphasis (Beas) ro saadəna.[131][132] Am bəlaye kartəye shiga banazə cidiyawa Greece'a cintəzanadə'a sunotin.[133] Alexander ye bərni indi kəla kəmoduwu Hydaspes ye lan kokkono, falro sunzə Bucephala co, fərnzə darajatə nankaro, shi do loktu adəlan bazəna də.[134]Gadedə shima Nicaea (Kənasar), na zaman kərmabe Mong, Punjab lan kararo təmazana.[135] Philostratus kuradə suro kənənga Apollonius Tyanaben ruwozəna kəla suro soja Porusben, kəmowun laa mbeji shidəwo soja Alexanderbe'a kəriwuzənadə, kuru Alexanderye shiga Helios (Kawusuwa) ro səkə kuru sunzə Ajax co dalil dabba kura jili anyi su kura sədinro surin. Kəmowun də tiyinzən kulum dinarbe mbeji kuru kəlanzən ruwo təlam Greekben ruwotəna: "Alexander tada Zeusbedə Ajaxdə Heliosro sadəna" (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο ΔΙΩΩΑΑ Ι).[136]

Askərra Hellenicbe citə

Gədi mairi Porus ye də, batau kəmoduwu Ganges ye də, mairi Nanda ye Magadha ye də, kuru gədi lan, mairi Gangaridai ye nasha Bengal ye suro cidi India ye də. Askərra kura-kura gade'a kəla kəlzayinro rizana kuru kəriwu saa kadaye sandiya səsangənadə, askərra Alexanderbedə kəmoduwu Hyphasis (Beas) lan kəriwuzana, gədiro letəro waada.[137] Kəmoduwu adə shima gədi kənasar Alexanderbewo.[138] Amma Macedoniayedə, sonyayi, kəriwunza Porus'adəye nəmkərawunza'a dapsəna kuru fuwutə Indiaro letəyedə'a dafsəna. Sandiye awo raksayinma samma mbeji watǝma do askǝrra duwu findi-a kuru fər duwu indi-a bas sǝbandǝna dǝga duwaro, sandiye Alexander dǝga zauro kǝla kǝlzana.sa shiye kəmoduwu Gangesbe fartəro mazənadən, nəmfaraknzədə, futu nozanadə, furlongs fiyakkə-indi [6.4 km], nəmcintənzə fathoms miya [180 m], kuru ci kəmoduwunzə nasha gadedən am kəriwube-a am fərye-a kəmowun-aye zaksana. Sandiro gulzana kəla maiwa Ganderites-a Praesii-a yedə sandiya askərra fərye duwu fisku-a, askərra shiye duwu yar indi-a, darajawa duwu usku-a, kuru kəmowun kəriwube duwu arakkə-a jezayin.[139]Alexander ye soja'anzə so'a fuwuro lezayinro səkəna, amma generalnzə Coenus ye shiro raayi falzə waltəro wono; kongawadə, wono, "walta amnza kura-a, kamunza-a ndulinza-a, lardənza-a kururo saraana". Alexander ye gana-ganan kasatsə kuru anəmro walzə, Indus lan lewono. Diwaldən sojinzəye Malhi (Multan zamanbedən)-a jiliwa Indiabe gade-a kəriwuzana; sa citadel Mallian ye dəga bətərəmjin lan, Alexander ye zau fanzəna loktu kəriwuye kəriwuzəro gagə kuru fufunzəro gagənadən.[140][141]Alexander ye soja'anzə nguwu Carmania ro zuzəna (anəm Iran zamanbe) rokko general Craterus yen, kuru mara njiye ci kəmaduwu Persian Gulf ye dəga kulastəro cidiya admiral nzə Nearchus yen, kuru shiye gafsəna dəga Persia ro waltəgəna diwal anəmye zauro zauro Gedrosian Desert-a Makran-a yedən.[142] Alexander ye Susa ro saa 324 BC lan nazəna, amma kawu am kada sahara zauro kəladən fatsəyinro gənyi.[143]

Saa dareye Persia lan

Satraps-a kuru gomnati askərraye-a ngəwuso halnza batti sadəna asuzənadən, Alexanderye sandi kada misalro cezəna kəla zawalnzə Susayero lejindən.[144][145] Askəra nankaro, kusuwu soja'anzəye'a biyazəna, kuru soja'a dinaye nəm kura'a nəm maskinna'a də'a Macedon ro waltə zuzəyin wono, Craterus ye fuwumanzəro. Askəranzəye məradənzə asuzanyi kuru bəla Opisyen fitəna. Sandiye sandiya zutəro waada kuru ada Persiabe-a kazəmu-a gotə-a kuru cidawu Persiabe-a askərra-a Macedoniabero yiko-adə zorzana.[146]Ngawo kawu yakkəyen, amnzə'a ngaworo kalaktəro raksənyi, Alexander ye Persia'a ro nəm kura askərraye co kuru ka'ala askərraye Macedonia ye'a Persia ye ro co. Am Macedoniayedə duwaro gawurtə mazana, shidoni Alexanderye kasatsənadə, kuru amnzə duwu kada'a kəlele kura sadəna.[147] Kate kərmaizə Macedonian-a Persian-ayen nəm kəlewan dəga tədinro jarabtəlan, Alexander ye nyiya cidawu kura-kura Persian-a kamuwa daraja'a gade-a Susa lan sədəna, amma nyiya anyiye gana laa saa fal kozənaro dəgayin.[145] Daji, sa Persia ro waltənadən, Alexander ye fawono kəla gardima kawar Cyrus the Great ye suro Pasargadae ye dəga bannazana, kuru duwaro sandiya cezəna.[148] Alexander ye Cyrus kura dəga zauro səraana, gananzən Xenophon ye Cyropaedia dəga kərajin, shi do Cyrus ye nəm kərawunzə kəriwu-a kərmai-a lan mai-a majalisma-a ro bayanzəna də.[149] Loktu shiye Pasargadae ro ziyara sədənan, Alexander ye fasal garbe shiro Aristobulus gultindəro amariya cina kəla shiye suro njim kawar Cyrusbedəga zayezəro.[149] Ngawo adəyen, Alexander ye Ecbatana ro lezə arzinyi Persia ye dəga səbandin. Na shimadən, sawanzə karəngə, Hephaestion, kwasuwa au poison lan bawono.[150]Kərmu Hephaestionbedə Alexander'a zauro bannazəna kuru shiye Babylonlan funeral pyre zauro zauro dawartəro amariya cina kuru amsoye kawudo jamaye'a.[150] Babylonro waltəgənadən, Alexanderye kəriwuwa bəlin kada dawarzəna, Arabiaro bətərəm gənatə badiwono.[151]

Kǝrmu-a kuru warata-a

Yim kawu kəntawube 10 au 11 kəntawu Junebe saa 323 BC lan, Alexanderdə mairi Nebuchadnezzar IIben bawono, suro Babylonben, saa 32lan. Jili kərmu Alexanderbe indi mbeji, bayanna kəzəkkəlan gana gadezana. Plutarch ye hawarzədən kawu 14 kawu kərmunzəro, Alexander ye admiral Nearchus'a kəjizəna kuru bənye-a wazənanzə-a rokko Medius Larissa ye lan kəmbu sadəna.[154] Alexanderro kawudo ciwono, shidə zauro zərfandowo har raksə manajinbaro wallono. Askərra noatadə, nəlefanzəro hangalnza cizənadə, hakkinza shiga kotəye cedo loktu shiye manajinbaro sandiro kəla fəlejindən.[155]Suro hawar kən indimiben, Diodorusye waltə gulzəna kəla Alexanderdə zauro zau fanzəna ngawo tasa kura mbol kəltənyibe Heraclesro darajatə nankaro səkənaben kuru kawu 11 duno bazənaben; shiro fever fəlezənyi, susudəro ngawo zau fantəyen bawono.[156] Arrian ye awo adəga karnoro gulzəna, amma Plutarch ye tawadəro dayingata adəga kasatsanyi.[154] Nəm nguwu am kura'a Macedonia ye də'a kəriwutə'a kuru nəm gana Alexander ye də'a wumiya,[157]foul play də suro hawarra kada kərmunzəyen fəlezana. Diodorus-a, Plutarch-a, Arrian-a Justin-a sammaso tiwori Alexanderro sum təkənadə gulzana. Justin ye wono Alexander də shima awo do ne poison lan bowotin ma, Plutarch ye awo dəga təmowonyi, [158] amma Diodorus-a Arrian-a ye asuzana kəla awo dəga tamotə nankaro bas gulzana.[156] [159] Accounts də sonyayi kalkalro Antipater'a suwudə.karəngə adəlan banama mai Macedoniabero sha tutuluwu, Craterusye falzəna, kəla kərmaidəyen.[160] Waneye shiga Babylonro bowotənadə hukuma kərmubero gozəna kuru kadaru Parmenion-a Philotas-aye suruna, Antipaterye Alexanderro tadanzə Iollasye poison sədinro dawarzəna, shi dəwo Alexanderbe mbol fərtəma. Shawari laa mbeji kəla Aristotleye waneye surodən mbejiro.[159] Kambiwu dunowa kəla poison theoryben shima kawu mewun indin kozəna kate baditəram kwasuwanzəbe-a kərmunzə-aben; poisons kuruwuro faidajin jili anyi waneye mbeji ba.[163]Son yaye, suro saa 2003 yen kakkadi BBC ye kərmu Alexander ye kulashinzə lan, Leo Schep do ne New Zealand lan dawu awo sumye suwudin dəye shawari cina kəla kəska hellebore bəl də (Veratrum album), shi do ne zaman kureye lan notəna ma də, waneye shilan faidatə Alexander ro sum sədin. Suro ruwo muskobe saa 2014be suro mujalla Clinical Toxicologyben, Schepbe shawari cina kəla mbol Alexanderbedə album Veratrumben təkkəna, kuru adəye alama poisonbe suwudin shidoni lamarra Alexander Romanceben bayantənadəga samənzənadə.[167]Veratrum albumro sumtədə loktu kuruwuro gojin kuru shawari tina kəla Alexanderro sumtəgənaro waljiya, Veratrum albumdə shima dalil zauro kasatkatawo.[167][168] Bayan gade kəla poisonben suro saa 2010ben tədənaye wono kəndaaram kərmunzəbedə poison nji kəmaduwu Styxbe (Mavroneri zaman kərmabe suro Arcadia, Greeceben) shidoni suronzən calicheamicin mbejidə, awo tajirwa'a bacteriaye sətandində'a kalkalzəna.[169] Dalilwa alagəlabe kada (kwasuwa) shawari tina, malaria-a typhoid fever-a kunten. Hawar laa saa 1998 lan suro mujalla kurunbe New Englandben ruwotənadəye kərmunzədə kasuwa typhoidbero səkəna.shidonyi suro lan gǝrjinma kuru paralysis sǝrayinma.[170] Kulashi saa 2004 ye lan, kasuwa donyi spondylitis au meningitis lan tuwandin ma. Kasuwa gade so dǝ alamaram dǝro kalkaljin, suronzan kasuwa pancreatitis ye mbeji, kasuwa West Nile ye mbeji, kuru kasuwa Guillain-Barré ye mbeji. Natural-cause theories dəye waltə duno sakkəna kəla nəlefa Alexanderbedə waneye ngawo saa kadaro mbol kənza-a tunu zauro ngəwu-a sətanaben ngawozəna. Kazəyi do Alexander ye ngawo Hephaestion ye kərmunzəyen fanzəna dəye nəlefanzə fulutəro banazəgəna.[170]

Lamarra ngawo kǝrmube

Tiyi Alexanderbedə suro sarcophagus dinarbe shidoni kəmaanlan səmbərtənadən gənaada, kuru suro casket dinarben gənaada.[175][176] Futu Aelian ye gulzənadə, kuruma Aristander lan bowotin dəye wono cidi do Alexander'a gənazanadə "karəngə'a kuru kənasartəyi'a ro waljin".[177] Waneye, waratatəwudəye tiyidə'a nanzan gənatədə alamaram sharaye ro sorin, mai buroyedə'a rəptədə hakku mairibe.[178]Sa shi Alexanderbe kəlelenzə Macedonro lejindən, Ptolemyye shiga səmowona kuru loktu ganaro Memphisro gozəna. Waratatəmanzə, Ptolemy II Philadelphus, shi garnodə Alexandria ro kalaksə, nadən dawono har zaman kurebe ro. Ptolemy IX Lathyros, Ptolemy's dareye faldə, Alexanderbe sarcophagusnzə'a falzə glasslan falzə shiye asaldə'a kungənaro kalaksə.[179] Saa 2014 lan kawar kura laa yala Greeceben təbandəna, na Amphipolisben, loktu Alexander the Greatben təbandənadə [180]shiye mana-a səsangəna kəla nyiyanzə buro salakbedə shima na Alexanderbe rəptəbewo. Adəye na Alexanderbe funeral cortegenzəro nyatənadəga kalkaljin. Attəson yayi, shi awo taktəbedə shiga sawa Alexanderbe shiro Hephaestion gultindəro təbandəna.[181][182]Pompey-a, Julius Caesar-a Augustus-a sammaso kawar Alexandriabe dəga ziyarazana na shi Augustusdə, notənyilan kənza tiyi Alexanderbedəga fəlezənadə. Caligula ye wono shiye kəla Alexanderbe suro kawarben gozə faidatəro. Saa 200 AD yeyi lan, mai kura Septimius Severus ye kawar Alexander ye dəga jama mewu yero zakkono. Tadanzə-a kuru waratatəmanzə-a, Caracalla, shidə zauro sha səraana, loktu kərmaizəben kawardəga ziyarazəna. Ngawo adəben, bayanna kəla kadaru kawardəben təbandənyi.[179]Shi awo shiro "Alexander Sarcophagus" gultində, shiga batau Sidonben təbandəna kuru kərmaaro suro fato kareya adabe gənatəbe Istanbulben təbandənadə, shiro su adəga təbandənadə dalil shidə suronzən kamin Alexanderbe mbejiro təmagənyi, amma dalil shi awoa shiro reliefs gultindəbe Alexander-a sawanzə-a Persians'a kəriwuzayin kuru barazayin dəga fəlejin. Buro salakkin shidə sarcophagus Abdalonymusbe (311 BC lan bawono), mai Sidonbedə Alexanderye shiga kərmaizəna ngawo kəriwu Issusbe suro saa 331ben. Attəson yayi, suro saa 1969, Karl Schefold ye shawari cina kəla waneye kərmu Abdalonymusbe dəga kozənaro.[185]Demades ye soja'a Macedonia ye dəga, ngawo Alexander ye kərmunzəyen, Cyclops kəmbu'a ro ratalzəna dalil nəm ngalwo'a nəm tartip ba'a do sədəna dəro. Nzəralan, Leosthenes ye nəmzalum kate generals ye dəga ratalzəna, ngawo Alexander ye kərmunzən, Cyclops kəmbuma dəro "shi do ngawo shimzə bazənayen lezə muskonzən fəlejin, na sandiya gənajin nozənyi".[189]

Mairi Macedoniabe yaktə

Kərmu Alexanderbedə zauro təmatənyi hattaa loktu hawar kərmunzəbe Greecero nazənadən, loktudən kasattənyi.[65] Alexander də waratatəma zahir au sharaye ba, tadanzə Alexander IV də Roxane ye sha katambo ngawo Alexander ye kərmunzəyen.[190] Futu Diodorus ye gulzənadə, Alexander ye sawa'anzə soye shiga kəla kərmunzəyen nduro mairinzə waratazənaro soworin; jaawuwanzə kəskedə shima "tôi kratistôi"—"shi dunoaro".[156] Nazari gadedə shima waratatəmanzəsodə nadin au taltəlan "tôi Kraterôi"—"Craterusro", generaldə askərranzə Macedoniayedə fatoro gozə kuru kərmai Macedoniaye bəlinro shiro amanatəgə.[191]Arrian-a Plutarch-a ye dayingata kəla Alexander də loktudən manajinba, adəye fəlezəna shi adə hawar apocryphal.[192] Diodorus-a, Curtius-a Justin-a ye hawar zauro kasatkatadə sadəna kəla Alexanderye ringnzə Perdiccasro co, shi dəwo gardima kuru kazadala soja'a kəriwube, fuwu shaidawaben, daji shiga karzəna. Perdiccas də burwolan kərmaiya kəlanzəro gozənyi, susudəro shawari cina kəla tada Roxane yedə mairo waljin, konga yayi, shi kəlanzə-a, Craterus-a, Leonnatus-a, Antipater-a sandima gartəwuwo. Son yaye, soja'a kəriwubedə, cidiya kərmai Meleagerben, fasal adə'a kasatsanyi sau sandiya zandedən tutuluwu. Attǝro, sandiye banazana Aleksandabe yanzəgana Philip Arridaeus. Ngawo adəyen, fotowa indidə sulhu cado, kuru ngawo tambo Alexander IV ye lan, sha Philip III'a mai kəlakəlro wallono, su bas lan yayi.[193] Nəmgade-a nəmgade-adə karəngəman am Macedoniabega lezəna. Satrapies do Perdiccas ye Babylon'a yektəlan cina də, shima kərmai do general wo so kərmai matəro faidatin ma. Ngawo Perdiccas'a cezənayen suro saa 321 BC yen, kəlakəl Macedoniayedə wurtəna, kuru kəriwu saa 40 kate "Am Waratatəwu" yedən.(Diadochi) də kawu dunya Hellenisticbedə nashawa dunowa yakkəro napsayinro ciwono: Ptolemaic Egypt-a, Seleucid Syria-a Gədi-a, kuru Antigonid Macedonia-a. Suro lamarradəyen, Alexander IV-a Philip III-a indiso ceza.

Dawariwa dareye

Diodorus ye wono Alexander ye Craterus ro amariya ruwoata kəzəkkə cina loktu laa kawu kərmunzəro, shi do Alexander ye "dawari dareye" lan notəna də.[195] Craterus ye amariya Alexander ye dəga diwo badiwono, amma waratatəwu dəye walta sandiya diwo ba ro karzaana, dalil do ne faidatin ba kuru zauro zau.[195] Kuruson, Perdiccas ye kitawuwa kərazəna suronzən Alexander ye dawari dareye askərra Macedonia ye Babylon ye dəro, sandiye karza sandiro diwo ba.[65]Futu Diodorus ye wono, dawari Alexander ye dareyedə shima askərra fəte-a fəte-a Mediterranean ye dəro faraktə, gar kura-kura gartə, kuru am gədi-a fəte-a kəltə-a. Suronzan: Mara njiye 1,000 triremes'a kozəna gartə, kuru ci kəmaduwuye'a diwal do ci kəmaduwu Africaye lan lejinma hatta Pillars of Hercules ro saadəna, Carthage'a fəte Mediterranean'a ro bətərəm gənatəro faidatə;[196] Sanamri kura-kura Delos-a, Delphi-a, Dodona-a, Dium-a, Amphipolis-a lan gartə, sammaso talanta 1,500 lan cedo, kuru ibadaram kura Athena ye Troy lan gartə. Nabtəramma sənana bərni kuraro kəltadə ("synoecisms") kuru "nəm nguwu jamaye Asialan səta Europero kalaktə-a kuru nasha gade Europelan Asiaro kalaktə-adə, continent kuradə'a kəltə-a nəm sawa-a diwal nyiya-a nəmkam fatobe-aro suwudə nankaro"[197][196]Kawar kura baanzə Philip ro gartə, "shi pyramid Egyptbe kura dəga samənzənaro"[65][196] Arabiya kəriwutə[65] Afrikaye dəritə[65] Shi nəmngəwu dawari anyibedə səkə ilmuwu kadabe tarihinza kəla tarihinzaben shauwa sadin. Ernst Badian ye kambiwuzəna kəla Perdiccas ye sandiya zauro zorzəna kəla askərra Macedonia ye karza sandiya diwo baro tawattəgə nankaro.[196] Malumma gadeye shawari sadǝna kǝla sandiya ruwowu dareye suro ada Alexander Romanceben satandǝnaro.[198]

Nǝmkam kura

Alexander waneye su "the Great" dəga suwandəna dalil kənasarnzə misaltinba kəla komanda askərraye lan; ngaltema kəriwulan sha faidatənyi, nəm nguwunza kozəna yaye.[199] Adǝye dalilnzǝdǝ shima cidi faidatǝ-a, phalanx-a kuru nzundu soja'a faraskǝramye-a, nzundu kǝrashim-a, kuru kǝngawo askǝranzǝye zauro duno'a.[200] Phalanx Macedonianbedə, sarissa'a, spear mita 6 (20 ft) kuruwu'a, Philip II ye sha ngalwozə kuru kamilzəna allamtə zauro duno'a men, kuru Alexander ye kasonzə'a nəm dunonzə'a faidatə askərra Persiaye kura amma gade-gade'a kəriwuzəna.[201] Alexander ye asuzəna kəla nəm tilo ba kate askəranzə kadayen, sandi do təlamma kada-a balimi kada-a faidatana də. Shiye kəriwuro kəlanzə'a səkkəna,[94] futu mai Macedonianbe yeyi.[200] Kəriwunzə buro salakbe Asia lan, Granicus lan, Alexander ye soja'anzə gana laa faidatə, waneye soja'a kəriwube 13,000'a soja'a kəriwube 5,000'a, soja'a Persiabe kura 40,000'a kəriwuzana.[202] Alexander ye phalanx də dawu lan gənawono kuru soja'a kəriwube-a kəriwuwu-a də kəla wings yen gənawono, sau lainzə də nəm kuruwu lai soja'a kəriwube Persia ye də'a kalkalzəro, alamanna kilomita 3 (1.86 mi) yeyi. Futu gadelan, soja'a Persiabedə ngawo soja'anza kəriwubedən dazana. Adəye tawatsəgəna kəla Alexander'a kəriwuzayinbaro, amma phalanxnzədə, balimi kuruwu'a, Persians'a scimitars-a javelins-a lan nəm duno'a mbeji. Asar Macedoniabedə Persiabe'a gəremiya gana.[203]Issus lan saa 333 BC lan, kəriwunzə buro salakbe Darius'a də, nasha faldə faidatə, kuru waltə phalanx dawubedə'a dunozəna.[203] Alexander kəlanzəma kəriwudə daudən fuwuzəna, soja'a gawilmadəga zorzəna.[204] Sa Darius'a Gaugamela lan kəla kəlzanadən, Darius ye darajanzəro scythes kəla garegareyen səkkə phalanx dəga namtəro kuru soja'anzə faraskəramye dəro pikes səkkə. Alexander ye phalanx indi dawarzəna, dawudə angle lan fuwujin, sa chariots də cizəna lan yakkata kuru walta kalaksayin. Fuwutədə kənasartəna kuru dawu Dariusbedə namzəna, adəye səkə dareyedə waltə sozəna.[203]Sa gawilma do nzunduwa kəriwube notənyi faidatayinma so'a kəlzaiya, alamanna Central Asia-a India-a lan, Alexander ye soja'anzə'a fasal gawilmanzəye'a falzəna. Adə nankaro, Bactria-a Sogdiana-a lan, Alexander ye kənasartəna am javelin throwers-a archers-a faidatə nasha diyayero letəro dabtəro, kuru soja'anzə faraskəramyedə dawudən ngəwuzəna.[204] India lan, Porus's elephant corps ye sha kəriwuzana, Macedonians ye darajanza kaza kəmowun dəga zaktəro kuru sarissas nza faidata samiro baksayin kuru am kəmowun dəga gozayin dəga duzayin.[147]

Zahir zahirye

Futu gargamyedə ngəwusoro bayanna kəla Alexanderbe fəlezənaben kambiyi sadin, kuru futu buroyedə sandima bayannanza ganawo.[205] Loktu kənənganzəyen, Alexander ye hangal gənazə fotonzə'a cissəgəna cidawa am kisandiwu nowata'a kuru kura'a zaman dəye'a sədin. Suronzan awoa kəltabe Lysipposbe-a, Apellesbe kurtəwa-a kuru Pyrgotelesbe awoa kəltabe-a mbeji.[206]Ruwotəma kureye soye ruwozana kəla Alexander də fotowanzə Lysippos ye sətandənadə zauro kəjizəna hattaa am gade fotonzə kəltaye dəga dabkono; maləmma kuro, attəson, daawanzadə shauwaro sorin.[207][206] Sonyayi, Andrew Stewart ye bayanzəna kəla fotowa kisandibedə, gana gənyi dalil ndu sandiya səkkənaben gənyi, sambisoro nəmgade-gade, kuru fotowa kisandibe Alexanderbedə "shiga shararo kalaktəro məradəzana (au, nzəralan, waratatəwunzə'a),shiga lawartəwuro fasartəro, bastəwunzaro jaaptəro, kuru nəmkuranzaro sandiya yikkəm notəro", kuru adəye səkə shiga suro fasal "zazaktə-a zortə-ayen" gotin, futu nazəmu zazaktəbe yeyi. bayan zauro faida'a.[209] Curtius Rufus, gargamma Romanbe karnu kən tilomi ADbe, shi doni gargamma Alexanderbe kuradə ruwozənadə, hawar kəla Alexanderbe kəla kuris Darius IIIben namtəben cina:Daji Alexanderdə kəla kuris mairiben namgono, shidə tiyinzəro zauro kuruwu. Adə nankaro, shinzə cidiyazənadəro nazəgənyidəga, warak mairibe faldə cidiya shinzəyen tewur gənawono.[210] Curtius-a Diodorus-a indiso hawar laa sadəna kəla loktu yanzə Darius IIIbe, Sisygambis, buro salakkin Alexander-a Hephaestion-a kəllatənadən, shiye gozəna shi dareyedə Alexanderro dalil shidə kuruwu kuru zauro zaye.[211] Gargam ruwotəma Greekbe Plutarchdə (c. 45-c. 120 AD) nəmkalkal fotowanzəye zandezəna: Zahir diyabe Alexanderbedə gunkiyanzə Lysippusbe sətandənadə shima zauro fəlejin, kuru shi kisandima adə bas shi Alexander kəlanzəma shiro awo ngalwotəgəro surin. Awowa gade-gade do waratatəmanzə-a sawa’anzə-aye ngawodən nganzatə jarabsanadə, sandima, dawudəye, shidoni gana wofilan dungotənadə-a, kuru shimzəye yitə-adə, kisandima adəye kalkalro sədəna.asutəna. Apelles, sonyayi, shiga kəla thunder-boltben fentizənadən, laununzə waltə sutuluwunyi, amma zauro sələm kuru sələmro sədəna. Shidə launu ngəla, futu gulzanadə, kuru nəm ngəlanzədə kəla ngudunzəyen, kuru fuskanzən. Sonyayi, kazəyi zauro kəji karayinzən suluwuna kuru kazəyi cilanzə-a dazə-a sammason mbeji, sau kazəmuwanzə shilan səmbərtəna, adə suro Memoirs of Aristoxenusben kəranyiyena.[212]Am gargamma ye asuzana kəla shi karəgə kəji do Alexander ro tinadə shidə suro imani Greece kureyedən fəlangzəna kəla karəgə kəjidə alamaram ilawa-a kərmaiwu-aye.[206]Alexander Mosaic-a kuru coins zamanbe-adə Alexander-a fəlezana "kənza sak, fərtə gana laa suluwuna, ci cibe-a shim-a cidiya bowobe dunoaro gənatəna".[206] Shiga kuru kəlanzə gana laa samiro wofilan gozənaro bayantəna.[213] Gargamma kureye Aelian (c. 175-c. 235 AD), suro kitawunzə Varia Historia (12.14) lan, launu kunduli Alexanderbedə "ξανθὴν" (xanthín) ro bayanzəna, shidoni loktudən, maananzə bəntənəs, bəntənəs, bəntənəs au bəntənəs. Loktu laan Alexander də shim fal liwula-a fal bəntənəs-a mbejiro dayintəna, [217] Alexander Romance dəro manajin, amma sonyayi awo bəlin gənyi.account do Alexander ye gulzəna də "timinzə sharp alama fangs yeyi" kuru "Philip au Olympias yeyi gənyi". Waltəm gartə, futu fenti polychromy buroye kəla sarcophagusnzəyen gafsənadən, fəlezəna shiga shim bəntənəs-a kunduli bəntənəs-a lan gozana.[218] Shi fato kareya adabe gənatəbe acropolisbedəye fenti kime kəla gunki Alexanderbedən fəlezənadə shima fərtə dinarbe kundulinzəro fentitəbewo.[219]

Kam

Amkuraa Alexanderbe indisoye məradənzəro ndəlamzagəna. Baanzə Philip də waneye shima Alexander ye awo ngalwozənawo kuru zauro faida'a, sau shi Alexander ganadə shiye kampain sədin saa woson, kənasar ngawo kənasaryen sədin kuru tunu zauro ngəwu'a kozəna.[53] Nəmkam ndikate Alexander-a bawanzə-a yedə "kəlanzən" nasha gaskaye sədin; shiye baanzə'a kozəna məradəzəna, halnzə kəriwulan fəlezənadə.[221] Alexander ye zəktəna kəla baanzəye shiga koljinro "kənasar kura au zauro ngəla dunyaro fəletəye ba", [222] shiye kuru kənasar bawanzəye sawa'anzəro fuluzəna.[221] Alexander ye yanzə Olympia dəye məradənzə kura mbeji, kuru tadanzəro ndəlamzəgəna kadarunzə kərmai Persian ye dəga kəriwutəro.[221] Shiye shiro hangal kadarube cina,[223]kuru Plutarch ye futu məradənzəye "ruhinzə zauro ngəlaro sədin kuru saawanzəro zauro ngəlaro sədin" wono.[224] Futu Plutarch ye gulzənadə, Alexander də shiye suro hangalzəyen kuru suro hangalzəyen, [225] shi do shawari gotənzə'a faljin ma.[221] Alexander də kəla cibbu kuru amari baanzəye ngəlaro jaapsəyi yaye, shidə gashiptə tafakarbe ro kazəna.[226] Shilan nasha kədək mbeji—asutə-a, hangal-a, kuru somtə-a. Shidə ilmu zauro səraana, falsafa səraana, kuru kəratəma zauro səraana.[227] Adə shauwa bawo dalil Aristotlebe kəratənzəben; Alexander də zauro hangalzə mbeji kuru duwaro kərajin.[221] Nashanzə hangal-a kuru hangal-adə raktənzə-a kənasarnzə-aye fəlezəna.[225] Shidə kəlanzə'a kaltəgə zauro mbeji "kəji tiyibe" lan, shiye kəlanzə'a kaltəgə ba'anzə mbol kənza'a gadezəna.[228]Alexander də ilmuma kuru kisandi-a kimiya-a indiso banazəna. Son yaye, shiye biskewa makkarbe au biskewa Olympicbe lan zauro səraanyi (bawanzə yeyi gənyi), raayiwa Homericbe daraja-a (timê)-a daraja-a (kudos) bas məradəjin.[229] Shidə zauro nəm shawa-a duno-a nəmkamye mbeji, halwa shiga kazadala kuraro sədənaye.[190][225] Raktənzə gade-gadedə waltə fəlezəna kəla generalsnzə ndasomaye Macedonia'a kəltayinba kuru mairidə'a ngawo kərmunzəyen rojinba-Alexander bas raksə awo adə sədin.[190]Saa dareye lan, kuru musamman maro ngawo Hephaestion ye kərmunzən, Alexander ye alama nəm kura-a nəm rashidi-a fəletə badiwono.[161] Kǝnasarwanzǝ ajabbadǝ, kuru kadarunzǝ bayantǝnyidǝ-a kuru nǝmngǝla sawanzǝbe-a, waneye kǝllata awo adǝ suwudǝna.[230] Shiye nəm kuranzadə suro məradənzə-a kuru dunya kəriwutə-ayen turin, [161] futu shiga am kadaye məradənza kalkal gənyiro bayanzanadə, [231]Shiye kəlanzəga ​​awo alaktəbero kasatsəna, au bananzə yayi kəlanzəga ​​awo alaktəbero sədin.[161] Olympias ye sambisoro shiro tada Zeus ye guljin, [235] raayi do shiro oracle Amun ye Siwa ye dəye tawatsəgəna.[236] Shiye kəlanzə tada Zeus-Ammonbero asutə badiwono.[236] Alexander ye awowa Persian ye kazəmu-a ada-a sharalan gozəna, masammanno proskynesis, shidoni nasha fal Alexander ye dawarizə kura bana-a bana-a am daraja kura Iranye fando nankaro;[111]Hal adəye shiro kanjimali am lardənzəye kadaye səkkəna.[237] Alexander də mai do nəm zauwa am ada gade-gade kərmaitəye asuzəna, nguwunzaso bəla do mai də'a awo alaktəma ro gozana lan napsana.[238] Adə nankaro, megalomania dəro wumiya, halnzədə waneye kərmaizə dunotə-a mairinzə'a na fallo rotə-aro jarabtə.[239]

Nǝmkam ndikate amsobe

Alexander ye yakkəro nyawono: Roxana, fero kam daraja Sogdianbe Oxyartes Bactriabe, kərawo nankaro; Alexander ye tada indi Roxana ye sətana: tada buroye sunzə ba, shi do India lan katambo kuru suro kəntawu November ye saa 326 BC lan bawono, [246] kuru Alexander IV Macedon ye də, ngawo bawanzəyen katambo. Kuruson Heracles Macedonbedə tadanzə haramma shiro Barsine gultindəye tambo.Alexander ye nəmkam karəngə sawanzə-a, jeneral-a, kuru gardima Hephaestion-a mbeji, tada kam daraja Macedoniabe. Kərmu Hephaestionbedə Alexanderga zauro bannazəna. Lamar adəye banazəgə Alexanderbe nəlefanzə ba-a kuru hangalnzə-a kolzəna loktu kəntawuwanzə dareyedən.[161][170]

Jinsi

Alexanderbe nəmkamzədə zauro mana-a kambiyi-a zaman kərmabedən kara.[249] Ruwotəma zaman Romanbe Athenaeus ye wono, maləm Dicaearchus, shidoni zaman Alexanderben karadə, maidə "zauro tada'a səraana", kuru Alexanderdə kam kura Bagoas'a jama meulan nzəmbozəna.[250] Fasal adə Plutarch ye gulzəna, waneye suro bayan falyen. Gargamma William Woodthorpe Tarn ye hawar Bagoas ye dəga təmowonyi kəla shiye zaman kureye lan sha bannatəro tətandəna dəro.Alexander, nguwusoro Rufus ye gargam Alexander ye do Macedonian ye "degeneration" ada Persian ye diyaye gotə lan zorzəna də [251] Amma, suro saa 1958 Badian ye kambiyi Tarn ye dəga kəla kəlzəna, amma hangalzə də shima lamar nəm kasatsana Alexander ye dəga gənyi.[252]Zaman Alexanderbe ndasoma, sonyayi, nəmkam Alexander-a Hephaestion-adə jima'iyero bayanzanyi, amma sandi indidə Achilles-a Patroclus-aro rataltəyin, sandi indidə kamu-a kwa-aro fasartəna. Aelian ye kəla ziyara Alexander ye Troy ro sədənayen ruwozəna na do "Alexander ye kawar Achilles ye dəga zayezəna, kuru Hephaestion ye kawar Patroclus ye dəga zayezəna, dareye dəye fəlezəna shidə Alexander ye kərawonzə, futu Patroclus ye Achilles ye dəga." kuru shi nəmkam ndikate am indibedə waneye nəm kuranzaro gozaa kozana, shidoni ada naptəram jamabe bərniwa Greekbe laadəga kalkalzənyidə, alamanna Athens yeyi, [254] [255] amma kulashiwu zamanbe laaye shawari cina kəla Macedonia (au gananzə yayi shararam Macedonianbedə) waneye nəmkam ndikate am kurawaben kasatsəna.Peter Green ye kambiwuzəna kəla hujja gana mbeji kəla Alexander də kamuwaro nəm shawa sədinno; shiye waratatəma sutuluwunyi sai dareram kənənganzəyen.[221] Son yaye, Ogden ye somzəna Alexander, shi done gawilmanzəro yakkəro suro saa uskuyen suro gozənadə, shiye nəm nguwu baanzə'a kozəna saa faldən.[257] Suro indi anyiben—Stateira-a Barsine-adə sharanza shauwa.[258]Futu Diodorus Siculus ye gulzənadə, Alexander ye harem'a sabkono futu maiwa Persia ye lan, amma ganaro faidatəna, "am Macedonians ye'a zautə səraanyi",[259] kəlanzə'a kaltəgə kura fəlezəna "kəji tiyiye" lan.[228] Sonyayi, Plutarch ye futu Alexander ye Roxana ye sha səraana dəga bayanzəna kuru shiro kəlanzə'a dunonzə'a sədinba dəro zazaksəna.[260] Green ye shawari cina kəla, loktudən, Alexander ye nəm sawa duno'a kamuwa'a sətana, Ada of Caria ye mbeji, shi do sha gozəna də, kuru yanzə Darius ye Sisygambis dəma, shi do kərmu Alexander ye fanzəna lan karəgə kutta lan bawono.[221]

Gargam

Alexander ye awo warratazəna də kənasar askərraye lan kozəna, kuru kərmaizəye gargam Europe-a Asia-a ye dəga falzəna.[261] Kamfenwanzədəye nəmkam ndikate gədi-a fəte-aye sərana, kuru na'a gədiyedə zauro kəla furum Greekbe-a nəmkamza-aye fəlezana.[19] Bərniwa laa shiye koksənadə dawudi adabe kura-kura ro wallada, ngəwunzaso har karnu kən 21me ro gasaana. Am gargamzəye hawar faida'a kəla na'a do shiye lezənayen ruwozana, amma Greeks kəlanzadə dunya Mediterranean'a kozənaro nozana.[19]

Mairiwa Hellenisticbe

Alexander ye awo do ne tiyi lan warratazəna də shima kərmai Macedonia ye nasha Asia ye kura kura ro yiko. Loktu kərmunzəyen, mairi Alexanderbedə kilomita 5,200,000 (2,000,000 sq mi) yeyi zamzəna, kuru shima kəriye shiro kurawo ba zamanzən. Nashawa anyi ngəwunzaso musko Macedonianben au cidiya kərmai Greekben saa 200-300 fuwubedəro kasharu. Lardəwa waratatəmasodə, gananzə yayi burolan, dunowa, kuru saa 300 anyiro zaman Hellenistic gultin.[264] Kalangai gədi mairi Alexanderbedə wurtə badiwono zaman kənənganzəyen yayi.[190]Son yaye, kərmai dəwo yala-fəte cidi Indiabedən kolzənadəye daataro kərmai Indiabe duno'a gargamlan, Mairi Mauryabedə suwudəna. Duno de'adən faidatə, Chandragupta Maurya (Greek lan "Sandrokottos" lan bowotin), asalnzə gana, Punjab'a səmowona, kuru duno adəlan mairi Nandaye'a kəriwutə badiwono.[265]

Bərni-a koktə

Loktu kənasarwanzəyen, Alexander ye bərni kada su'anzə'a coko, nguwunzaso gədi Tigris ye lan.[112][266] Buro salakbe, kuru shiro kurawo badə, shima Alexandria suro Egyptben, shidoni bərni kura Mediterraneanbe falro waljinma. Nawa bərniwadəye diwalwa kasuwube-a kuru na nzətkawobe-a fəlejin. Buro salakkin, bərni sodə amso'a kəjiro fanzayin ba, garrisons faitəye'a kozəna.[112]Nawa bərniwadəye diwalwa kasuwube-a kuru na nzətkawobe-a fəlejin. Buro salakkin, bərni sodə amso'a kəjiro fanzayin ba, garrisons faitəye'a kozəna.[112] Ngawo kərmu Alexanderben, Greek kada nadən napsanadə Greecero waltə jarabsana.[112][266] Attəson yayi, karnu fal au kozəna ngawo kərmu Alexanderben, am Alexandrianbe ngəwunzaso fuwuzana, garra gomnatiye zauro ngəla-a kuru nəm nguwu am Greekbe-a am bəlabe-a mbeji.[112]

Sanamriro kungəna kənjo

Suro saa 334 BC yen, Alexander kuradə kungəna banazəgə fato ibadabe bəlin Athena Poliasbe suro Prieneben tamotəro, suro fəte Turkeybe zaman kərmabedən.[268] Ruwo suro fato ibadabedən, kərmaaro suro British Museumben gənatəna, bayanzəna: "King Alexanderdə [sanamram adə] Athena Poliasro sadəna."[267] Ruwo adə shima fal suro awoa kəlanzəlaro archaeologicalbe səbandənadəwo awoa kəla kənənga Alexanderben təbandənadəga tawatsəgənadə.[267]Shi fato abadabedə Pytheos shiga kurzə, shima fasal garbe dəwo Mausoleum dəwo Halicarnassus lan dagənamadəbe falnza. Libanius ye ruwozəna kəla Alexander də shima fato ibadaye Zeus Bottiaios ye dəga kokkono (Greek kureye: Βοττιαίου Δῖός), na do dare bərni Antioch ye gartəna də. Suda ye ruwozəna kəla Alexander ye Sarapis ro ibadaram kura garzəna. Suro saa 2023, maskuwa fato kareya adabe gənatəbe Britishbedəye shawari sadəna kəla waneye fato abattəbe Greekbe suro Girsu suro Iraqben dasagənadə, shi Alexander də shima garzə.According to the researchers, recent discoveries suggest that "this site honours Zeus and two divine sons. The sons are Heracles and Alexander."[273]

Hellenro kalaktə

Hellenizationdə gargamma Germanye Johann Gustav Droysenye sha suwudə təlamma Greekyeya, adanzaa nəm nguwu jamayeya suro mairi Persiaye kureyedən ngawo Alexanderye kəriwuzənayen.[264] Diwal adə bərniwa kura kura Hellenisticbe jili Alexandria-a, Antioch-a Seleucia-a (anəm Baghdad zamanbe) lan turin. Alexander ye awowa Greek ye suro ada Persia yero səkkə ada Greek ye-a Persia ye-a kəltəro mazəna, nəm nguwu am Asia-a Europe-a ye dəga falro kalaktəro. Warratawunzǝdǝ tawadǝro letəgəramma anyiga kasatsanyi yaye,Hellenizationdə nasha sammason wakawono, kuru 'Orientalization' gade-gade kuru cemi lardəwa warratatəmasoye sha zorzana.[276] Ada Hellenisticbe do kənasardəye fəlezənadə shima Athenianwo.[277] Kəlakəl karəngə amma Greece sammasoye suro askərra Alexanderyedən daataro təlamma Atticye "koine" də fəlangzəna, au "common" təlamma Greekye.[278] Koinedə dunya Hellenisticye sammason tartəgəna, təlammado cidi Hellenisticyedəro wallono, kuru dareramdən kaka Greek zamanye ro wallono.[278]Sonyayi, bəla fasaltə-a, ilmu-a, gomnati gana-a, kisandi zaman Hellenisticbe-a sammaso raayiwa Greekbe kureyedən kara, kuru jili gade-gade Hellenisticro bowotinro wallono. Kuruson, kitawu bəlində təlam Koine Greekben ruwotəna.[274] Lamarra ada Hellenisticbedə kuwami yaye adaa mairi Byzantinebedən dawu karnu kən 15medən turin.[279]

Hellenization suro Anəm-a Dawu-a Asiaben

Taasir laadə zauro nowatadə Afghanistan-a India-alan turin, nasha mairi Greco-Bactrianbe (250-125 BC) (Afghanistan zamanbe-a, Pakistan-a, Tajikistan-a) kuru Mairi Indo-Greekbe-a (180 BC-10 AD) suro Afghanistan-a India-a zamanben. Diwal kasuwube Silk Roadbedən, ada Hellenisticbedə ada Iranbe-a Buddhistbe-a kəllata. Kisandiya dunyabe-a kuru hawar kurebe-a Gandharabe (nasha doni kəmoduwuwa Indusbe-a, Swat-a Kabul-a kəltayinma suro Pakistan zamanben) karnu kən 3rd BC səta karnu kən 5th AD ro saadənan.sandima zauro shaida kəla nəmkam ndikate kəla furumgata Hellenisticbe-a South Asiabe-a, futu Edicts of Ashokabe yeyi, shidoni daataro Greekso suro kərmai Ashokaben dasagənadə Buddhismro faltana kuru wakilla Buddhistbe zaman Ashokabe suro dunya Hellenisticben mowozanadə.[281] Shi awo do ne Greco-Buddhism lan notəna də shima fuwutə adin Buddhism ye dəga suwudə kuru ada Greco-Buddhism ye dəga sutuluwuna. Mairiwa Greco-Buddhistbe anyiye am adin Buddhistbe buro salakbedə China-a, Sri Lanka-a,Asia-a Yuropa-a (Geco-Buddhist-a). Fotowa Buddhabe buro salakbe kuru zauro faida'adə loktudən fəlezana, waneye gunkiya Greekbe Apollobe zaye Greco-Buddhistben tətandəna.[283] Adawa Buddhistbe kada adin Greekbe kureyedəye sha lezəna: raayi Boddhisatvasbedə kərmaiwu Greekbe-a taksəyin,[284] kuru kəndowa kəlelewa Mahayanabe laadə (incense wartə-a, kambil-a, kəmbu kəla altarben gənatə-a) Greekbe kureyedəa samun; sonyayi, kəndowa jili anyiye suro ada Indicyedən asutəna. Mai Greekbe fal, Menander I,waneye Buddhist ro wallono, kuru adab Buddhistben shiga 'Milinda' ro kalakca.[283] Diwal Hellenizationbedə kasuwu kate gədi-a fəte-aye səsangəna.[285] Misallo, kareya cidabe ilmu shillewube Greekbe karnu kən 3rd BC lan təbandənadə suro bərni Greco-Bactrianbe Ai Khanoum suro zaman kərmabe Afghanistanben təbandəna, [286] amma shi Greekbe raayinza kəla Dunya kokorratadə shiga dunyawabe dəriza kəlzanadə gana-ganamen shi Indian cosmological group a central belief dəga falzəna. ru) alama petals yeyi kambil. [285] [287] [288] Shi Yavanajatakadə (lit. Greekbe kitawunzə ilmu shillewube) kuru Paulisa Siddhanta ruwoadəbe fəlezana kəla taasir raayi ilmu shillewube Greekbe kəla ilmu shillewube Indiaben. Ngawo kənasar Alexander the Great ye gədi lan sədənan, taasir Hellenistic ye kəla kisandi India ye də zauro kura. Suro fasal garben, misalla gana laa tartif Ionicbe har Pakistan lan fato ibadabe Jandialbe batau Taxilaben təwandin. Misalla bərni kura lardəye do am Ionic ye'a fəlezayin də, har Patna lan turin, musamman maro bərni kura lardəye Pataliputra ye də, karnu kən yakkəme BC ye lan.[289] Ka'ida Corinthian yedə zauro sha kisandi Gandhara lan wakiltəna, musamman maro bərni kura lardəye Indo-Corinthian ye men.

Taasir kəla Romeben

Alexander-a kuru awo sədəna-adə am Romabe ngəwuye sha saraana, musammanno generals, sandi doni kənasarwanzə'a kəlza saraanadə.[290] Polybius ye gargamzə badiwono am Romaye ro kənasar Alexander ye dəga taktəlan, kuru ngawo adəyen kazadalawa Romaye sha awo misaltəye ro sorin. Pompey the Great də su "Magnus" dəga gozəna kuru Alexander ye kundulinzə anastole ye dəga gozəna, kuru cidiwa gədiye kəriwutəna dəga kulassəna kəla Alexander ye kazəmu saa 260 ye dəga, shi do ne alamaram nəm kuraye səkkəna də.[290]Julius Caesar ye gunki ngarkime Lysippean ye dəga suwudəna, amma kəla Alexander ye dəga kəlanzəro falzəna, kuru Octavian ye kawar Alexander ye suro Alexandria ye dəga ziyarazə kuru loktu ganaro muhawarnzə dəga falzə kəla Alexander ye ro kalaksəna.[290] Mai Trajan ye də Alexander'a zauro saraana, Nero-a Caracalla-a ye sarana. Macriani də, yalla Roman ye do kam Macrinus ye lan kərmai kərmaiye ro cizəna də, foto Alexander ye kəlanza lan gənazana, kəla zayeyen au kareyanza lan zayezana.[291]Foto faldən, ruwotəma Romanbe laa, taganasmaro am Republicanbedə, Alexander'a faidata hawar kəla futu nəm kərmai kəlanzabedə darajaa Roman Republicbedəye kaltəyinro.[292] Alexander də ruwotəma anyiye sha misal daraja kərmaiye alamanna amicitia (sawa)-a clementia-a (kəji), amma kuru iracundia-a (kərawu)-a cupiditas gloriae-a (daraja ngəwuro məradə-a).[292] Mai Julian ye suro kitawunzə "The Caesars" yen, gaska kate mai Roman ye buroye də'a bayanzəna, Alexander the Great də sha gaska gadero bowozana, na ila'a sabtanayen.[293]Shi Itinerarium Alexandri də shima bayan Latin ye karnu kən 4th ye kəla kəriwu Alexander kura ye lan. Julius Caesar də Hispania lan cidanzə kərmai dəga sədinro lewono ngawo kamuzəye ziyarazənayen, suro zaman nəmngəwuye au badiyaram nəmkəluwuye saa 69 BC ye lan. Loktu nadən, shiye gunki Alexander the Greatbe kəla kəllano, kuru shiye asuwono kərmadə shidə saa Alexanderbe dunyadə shilan sətanadən, amma awo gana səbandənadə.[294][295]Pompey ye "Alexander bəlin" ro walzəna tun shidə kərmainzə ganayen.[296] Ngawo Caracalla ye kəriwu Alamanni ye dəga tamozənayen, shiye zauro Alexander the Great ro hangalzə gənazənaro wallono. Shiye Alexander'a futu kəlanzəyen nganzatə badiwono. Mairi Parthian ye dəro bətərəm gənatəye dawarjin lan, Caracalla ye amnzə 16,000'a phalanx'a zaye Macedonian ye ro dawarzəna, soja'a Roman ye də'a falanx də'a zaman kureye ro kalakca dəman.kəltəram. Gargamma Christopher Matthew ye wono kalma Phalangarii də maana indi mbeji, indiso maana askərraye. Buro salakbedə lai kəriwube Romanbe basro guljin kuru tawadəro amdə balimi pikesbe'a gulzənyi, kuru kən indimidə 'Marian Mules' dareram Roman Republicbedə'a samun shidoni kareyanza kəla pole kuruwuben gozənadə, shidoni faidatinma har karnu kən 2nd AD]29 ro.[29] Dalil adəye səkə, Phalangarii Legio II Parthica yedə waneye pikemen gənyi, amma askərra kəriwuye noata au waneye Triarii.Caracallaye Alexanderro nəmkərawunzədə zauro lezəna har Caracallaye Alexandriaro ziyara cina loktu bətərəm Persiabe nankaro dawari sədindən kuru falsafawu mowonti Aristotelianbedəga zalumzəna kəla Aristotleye Alexanderro sum cinaben. Adə alamaram hal Caracallabe tərayinbe. Amma nəmkərawu Alexanderbe adə, ajabba yaye, awowa Alexandrialan wakazənadəye sha fəlezəna.[298] Suro saa 39 lan, Caligula ye awo ajabba laa sədəna shiye kotowo kəla njiyen fəlejinma loktu ganaro mara njiye lan faidatə gartəro amariya co, shidəwo mil indi kozənaro lezənadə na njim tusuye Baiae lan səta ci njiye mashi Puteoli yero saadəna.[300][301] Ti shi kotowodə mai Persiabe Xerxesbe kotowonzə Hellespontbe farzənadə'a gaskajin gulzana.[301] Caligula, shi do raksə kambejin ba də, daji fərnzə səraanama Incitatus dəga kəmbaro lewono, shiye kəla Alexander the Great ye dəga səkkəna. Kundo adəye zan Tiberius ye Thrasyllus of Mendes ye Caligula də "dajiram mairo waltəye fərro kəmba Bay of Baiae ye dəga kozənaro" sədin dəga kalkalzənyi.[301] Tartəgə ada-a təlam-a Greekbedə Alexanderbe kənasarwa Fəte Asiabe-a Yala Africabe-aye səkkə "shartə" dareye Roman ye nasha adə'a faraktə'a kuru furtu Mairi Byzantine ye'a, Errington ye gulzəna.[303]

Watiyawa

Alexander ye wasika kada ruwozə kuru səbandəna, amma asalnza ba. Watiyawa gana laa bərniwa Greekbero ruwotənadə suro kawuben ruwotəna kuru awo gadedə yimlan suro gargamben ruwotəna. Sandi anyi loktu laan wasikadəga quote sadin kuru koro kaata futu quotation anyi təngatəyinro. Watiyawa bəlin kada, laadə waneye wasika jireyelan, ada Romancebero gaana.[304]

Suro hawarben

Gargamma kəla Alexanderben ngəwuso zamanzən gozana, waneye Alexander kəlanzəma shiga ndəlamzəgəna.[305] Gargamzə sharabe Callisthenesdə kəmaduwu Ciliciabedə shilan waltəgənaro fəlezəna. Ngawo kərmu Alexanderben gana laa ruwozənadən, Onesicritusye jarabtə kate Alexander-a Thalestris-a, mai kamube Amazonsbe hawarbedə sutuluwuna. Shiye gultǝnzǝdǝn, shiye ruwo adǝga kǝrazǝna kǝla shi King Lysimachus dǝro, shido Alexanderbe generalnzǝ fal kuru shiye wono, "Wuye loktudǝn nanyi dǝga wuzǝna."[306] Karnu buro salakbe ngawo kərmu Alexanderben, waneye suro Alexandriaben, karewa kada kəlta ruwo shiro Alexander Romance gultindəro wallono, darelan kattuwuro kəllata.Callisthenes kuru adə nankaro shiga Pseudo-Callisthenes lan nowotə. Ruwo adə waltəm yasa'a, fasari'a, kuru awo'a təbandəna'a suro dunya Islambe-a Europebe-a sammason zaman zaman kurebedən,[307] suronzən hawarra shauwa kada mbeji,[305] kuru təlamma findin uwuro fasartəna,[308] misallo Middle Persian-a, Syriac-a kuru Arabic-a[308].

Ada kurebe-a zamanbe-a lan

Alexander the Greatbe kənasarwanzə-a awo səbandəna-adə adawa kadalan fəlezana. Alexander də ada kura-a nowata-a lan fəlezəna, zamanzən səta kuro suwudəna. Alexander Romance də, taganasmaro, ada'a dareye lan, Persian lan səta Europe zaman dauye ro saadəna, Greek zamanyero saadəna.[308] Alexander də suro hawar Greek zamanben zauro nowata, am kurebe gadeso'a kozənaro.[310] Futu sunzǝye tǝlam Greek zamannedǝ ("O Megalexandros")su fatobe, kuru shima kəriwuma kureye suro bikke makkarye kaime Karagiozisben fəlezənadə.[310] Hawar nowata fal kate am mara njiye Greekbedə shima fermaid ruwunzəwo shidoni fuwu mara njiyedəga gozə loktu karwaben kuru captaindəga ciworo, "King Alexanderdə kənəngatin wa?" Ja'awudə shima "Shidə rowa kuru kəlewa kuru dunya samma sunotin!" shi mermaid dəga baro sədin kuru kəmaduwu dəga kalkaljin. Jaawuwa gadeye səkə shi mermaiddə Gorgonro waljin shidoni maradəga cidiya kəmaduwubero gərzəyinma, musko samma surodən.[310] Folio Shahnamehbe Alexanderbe Kaabalan sala sədin fəlejin, dawu karnu kən 16thben Suro adab Persianbe daube kawu Islambedən, Alexanderdə shiro gujastak gultin, maananzə "laana", kuru shiga fatowa ibadabe wurzəna kuru kitawuwa Zoroastrianbe warzənaro zorzana.[311]Suro Persia Islamben, cidiya duno Alexanderbe Romanceben (suro Persiaben: اسكدرنامه Iskandarnameh), bayan Alexanderbe ngəla fəlangzəna.[312] Firdausi ye Shahnameh ("Kitawu Maiyabe") də Alexander'a suro shahs Persiabe halalben mbeji, kam hawarbe doni dunya sammason fəlezəna kəla Fountain of Youthben.[313] Shahnameh lan, Alexanderbe bəlawurozə buro salakbedə shima Makkaro lezə Kaabalan salattəro.[314] Alexander də sha Hajj (ziyada Makkaro) sədinro fəlezana loktu kadaro suro kisandi-a adab-a Islambe ngawoyedən.[315]Daren ruwotəwu Persiabeye shiga falsafaro kəllata, shiga suro samnoben fəlezana am kurawa jili Socrates-a, Plato-a Aristotle-a, kəla kərmuben.[312]Shi foto Dhu al-Qarnaynbedə (Arabic: ذو القرنين; lit. "Shi Kanga-Indidə") kulashiwu zamanbe ngəwuso kəla Alqur'anben kasatsana kuru sharhiwu Islambedə Alexanderro waltəgəro kasatsana.[316] Shi adadudə kuruson maləmmaye kasatsana kəla shi adadu darebe Alexanderbedən kara.[312] Ada adəlan, shidə kam kəriwuma duwo garu garzəna kəla lardəwa Gog-a Magog-ayen faitəro.[317] Shiye kuru dunya nowatadəga bəlawurozəna Nji Kənəngabe-a Kərmube-a baro, gana-ganan nawiro wallono.[317]Shi Syriacbe Alexander Romancebedə shiga kam kəristabe dunyabe kənasartəma shidoni "Ala jireye faldəro" moduwa sədinro fəlezənadə.[312] Egypt lan, Alexander də tada Nectanebo II ro gozana, firauna dareye kawu Persia ye kəriwu sədinro.[317] Darius'a kənasartənzədə shima shafa Egyptbewo, "tawattəgə" Egyptdə kuwami yaye am Egyptbe shiga sunotin.[312] Futu Josephus ye gulzənadə, Alexander ro kitawu Danielbe fəlezana loktu Jerusalemro gagənadən, shilan mai Greekbe duno'a kərmai Persiabe'a kəriwujinma bayanzəna. Adə shima dalil Jerusalem'a koltəyewo.[318]Hindi-a Urdu-a lan, su "Sikandar" də, su Persian ye Alexander lan gowotə, nəm ilmu gana cijin ma'ananzə, kuru mai kərmai Delhi ye Alauddin Khalji də kəlanzə'a "Sikandar-i-Sani" (Alexander kura kən indimi) ro kalaksəna. Zaman daube Indiabedən, kərmaiwu Turkicbe-a Afghanbe-a nasha ada Iranbe dau Asiabedə maana adabe ngəla Alexanderbe nasha Indiabero saudəna, adəye səkə Sikandernameh (Alexander Romances) suro nazəmuwu Indo-Persianbe-a Mughra-aye ruwozana. zaman al-bedən awowa sənana Persiabe.[320]Zaman daube Europe lan, Alexander the Great də sha darajazana kəla shiye wakil am daraja'a laar ye lan; karapka kərmaiwube doni kənənganzadə halwa nəmkərawube sammaso surodən mbejiro kasattənadə.[321] Loktu kəriwu Italy ye buro salak ye lan, koro Bourrienne ye lan, Alexander au Caesar ro awo səraana də, Napoleon ye wono Alexander The Great də daraja buroye ro gənazəna, dalil kura də shima kəriwu Asia ye də.[322]Suro kitawu Greekben, nazəmuwa Alexanderro manajin mbeji.[323][324]

Gargamma 2

Ruwowa gana laa-a kuru awowa ruwotəna-a dawunbaro, ruwowa am Alexander nozanaso au am Alexander'a cidazanasoye ruwozanadə samma fattəgəna.[19] Am zamanzəye kəla kənənganzəyen ruwozanadə sandima gargamma kəriwu Alexanderbe Callisthenes-a, Alexanderbe generals-a; Ptolemy-a Nearchus-a, Aristobulus-a, cidama gana kəla kəriwuwaben, kuru Onesicritus, cidama kura Alexanderbe. Cidanzadə fattəgəna, amma cidawa darebe futu asal anyiben təbandənadə datəgəram mbeji. Shi buro salakbedə shima Diodorus Siculus (karnu kən tilomi BC).ngawodən Quintus Curtius Rufus (dawu-dareram karnu kən tilomin AD), Arrian (karnu kən tilomin səta kən indimiro saadənan), gargam ruwotəma Plutarch (karnu kən tilomin səta kən indimiro saadənan), kuru dareramlan Justin, shidoni cidanzə karnu kən diyaumelan sətanadə.[19] Suro anyiben, Arriandə shima zauro təngatəgəmawo, Ptolemy-a Aristobulus-a faidatə namtə bayanzəben, Diodorusye shiga zayin.[19]