Addiction

Addiction

Subclass of	Kǝndo, health problem, habit
Studied by	addictology, addiction psychology

Addiction də shima awo do ne neuropsychological disorder gultin ma shi do ne sambisoro kurun faidatə au hal do ne shimtiti suwudin ma, zauro tajirwa-a awowa gade-a mbeji yayi. Kurunna waltə-waltə faidatəye cida kərgənbe faljin suro synapsesben alama shimti alagəlabe misallo kəmbu au kərawo nankaro futu kərawo-a kuru kəlanza kaltəgə-a dunowaro sədin am doni awowa suronzalan mbejiro. Lamar adə – kurunna faida kərgənbe faljin – adəye səkə asutəram kəla awo kərgənro təkənadə shima awo kərgənbe shiro psychosocial gultində-a kuru awoa neurobiologicalbe-a dəwo awo shiro addiction gultində suwudinma.Sandi jilwa cocaine tinadə alamaram duno-a kuru notənyi-a fəlezana yayi, [a] adamganaro adə zauro tuskaata, hal-a leyata au hal nəmkambe-a leyata. Alama’a kəla awo kamma zortəyen də suronzan awo’a ngəlaro tədinma, awo’a au halro hangal gənatə’a, kuru faidatə goza’a kotə’a awo’a kuttu’a tuwondin yayi. Halwa-a kuru futu-a do awo kamma zortəye'a leyata də, sandima awo do tiyi lan tədin ma (shimtiti loktu ganaye), kuru awo banna'a tədinma (kunguna loktu kuruwuye). Misalwa awowa suronzaro njistaayedə sandima: mbal kənza-a, cannabis-a, amphetamine-a, cocaine-a, nicotine-a, opioid-a, kuru kəmbu au kəmbu-a.may include gambling addiction, shopping addiction, stalking, internet addiction, social media addiction, video game addiction, and sexual addiction. The DSM-5 and ICD-10 only recognize gambling addictions as behavioral addictions, but the ICD-11 also recognizes gaming addictions.

Alama-a kuru alama-a

Alama-a kuru alama-a kurun kǝnzabe dǝ jili kurun kǝnzabe dǝro wumiya gadejin. Alamagǝnzǝdǝ suronzan: Kurunna faidatə gozaa kotə yaye shilan faidatə notəna Daraja kungənaye cistəgənyi loktu kurun yiwoyen Kurunna kalkalro təbandinro tawattəgə Kurunna ngəwu məradəzəna loktu laa lan faidawa samunnam fando nankaro Kənənga naptəram jamabe-a cidabe-adə dalil kurun faidatəben lezəna Kurunna faidatə koltə jarabtə kənasartənyi Sambisoro kurunna faidatǝro mǝradǝtǝ Alama-a kuru alama-a gadesodǝ raktǝ diwal-a kalkalro yaktin:

Ma'ana

Kalima "addiction" də Latin lan gowotə "addico", ma'ananzə "kəlaro cin" ma'ananzə ngəla (abəttə, himma) kuru ma'ana kuttu'a (am kusuwu'a kəla shara Roman yen). Maana indi adə suro dictionaries adabe Nasaraben mbeji, suronzan shararo təmowo-a kuru halro njilartə-a mbeji. Dare, kən 19thkarnu 19th temperance movements dəye ma'ana addiction ye dəga kwasuwa kurun-a lezənaro fuluzəna, hal addiction ye dəga kozəna kuru mowontə addiction positive au neutral ye dəga kozəna. Raayi kaltəgəbe adə asutə kərmabe kəla nəmzalumben sədin. "Addiction" a "hal donyi kǝrawu" a dǝ sandima polysemes donyi bayanjin ma kǝla awowa kǝrǝn lan tuwondin ma, alama neuropsychological, au awowa donyi kǝnǝnga lan faidatin ba ma.Faidatə "addiction" ye suro kurun yen də shima alama neuropsychological ye do ne fəlejin awo do ne zauro tartəyin ma kuru zauro dunowaro waljin ma kəla hal do ne mburo waljin ma (misallo, mbal, betel quid, kurun, jima'i, caca, video).[16][17][18][19][20]Addictive disorders au addiction disorders də shima awo do ne hangal lan faidatin ma (alama neuropsychological symptoms) shi do ne nəm kasadə faidatəye suwudin ma (ma’ana, awo do ne amsoye cidanza’a/yallanza’a kuru cidanza’a dapcin); jili indi kasuwa anyibedə sandima awo faidatəbe-a kuru halbe-a.[21][15[19][20]DSM-5 ye addiction də shima kataf do zauro zauro awo faidatəye, dalil nəm kaltəgə ba'a kuru halwa duno'a mbeji yaye.[22] Shidə bayan duwo kakkadəwa ilmu kimiyabe kadaye faidatayinma kuru rifot kadaye faidatayinmawo.[23][24][25]"Dependence" də shiye polyseme do alama'a kəla awo hangalye au awo hangalye'a wuzəna. Suro DSM-5 yen, awo təngatəgəyedə awo kərawuye'a gade kuru awo kərawuye baro waljin; [26] ngawo adəyen, awo faidatəye təngatəgədə shima kataffa awo faidatəye zauro zauwo (ma'ana hangalye kazəyiya) lamarra awo kərawuye'a koltəye mbeji.[27] Suro ICD-11 yen, "awo faidatəro təngatəgə" də maana fal "awo faidatəro təngatəgə" (ma'ana alama'a neuropsychological) shi do ne raksə amma mburo walzənyi awo faidatəye suronzən mbeje.[28]

Kurun kǝnzabe

shi donyi jili kasuwa donyi substance-related disorders ye dǝ, shi donyi kasuwa kǝrǝnbe donyi kurun gǝnatǝ-a kuru kurun faidatǝ-a suwudin ma, awo donyi tajirwa suwudin dǝman.[31] Jili addictionbe adəye circuitry kərgənbedəga faljin sau shi nizam shimtiti kərgənbedəga fulujin, [32] kuru awo faidabe suwudin kəla kazəyiyaro cista-a kuru kəlanzə kaltəgə-aro.[31] Banna donyi faida donyi nasha tiyi lan tuwondin ma du raksǝ kǝnǝnga lan tuwandin kuru kǝrmu suwudin kurun tǝdǝnyi ma.[31] Awowa donyi kurun kǝnzabe lan faidatayin dǝ sandima: mbal-a, nicotine-a, marijuana-a, opioids-a, cocaine-a, amphetamines-a, kuru kǝmbu donyi kaisǝ-a shiwur-a nguwuwa.[33]Addictionsdə raksə jarabtəlan badijin nasha naptəram jamaben[34] kuru raksə kurun ruwotəna faidatəlan cijin au kataffa gade kadalan.[35] Kurunna kəratədə nasha awoa wakajinben cidajinro fəlezana, awoa kəndobe-a (cidatəbe-a kuru kurebe-a), awoa asutəbe-a, kuru awoa awoa kalaktəbe-a. Attəson yayi, awo falma awo faidatəye fəlejin ba.[36] Awowa tajirwabe suronzan: Hal kuttuwa (musammanno loktu ganayen) Karewa mbeji[34]

• Daraja razəgəbe bəlaye Jaraptǝ[34] *Epigenetics Impulsivity (hangal gənatə,

moto, au dawartəba)[37]

• Ya-a awa-a ye kəla wutəye ba[34]
• Nzundu kamanza watəye ba[34]
• Kasuwa hangalbe[34]
• Dawari awo gotənadə [31]
• Faidatə awowa suro nəmzayeben[34]

Food addiction

Shartəwa kəmbu au kəmbu kəmbube asutəbedə yaktənyi au bayantənyi suro kitawuwa alamanna Diagnostic a kuru Statistical Manual of Mental Disorders (DSM au DSM-5) kuru shidə futu awo kəlanzən asuzənaben kara kuru awo faidatəbe samunnam.[12][37] Food addiction də am do ne kəmbu lan awo kəmbuye lan tuwondin, amma am do ne kəmbu lan awo kəmbuye mbeji də samma gənyi awo kəmbuye lan tuwondin kuru am do ne kəmbu lan awo kəmbuye mbeji də samma gənyi awo kəmbuye lan tuwondin.[12] Loktu kuruwuro kuru ngəwuro kəmbu kaisə-a, manda-a, au shiwur-a, alamanna chocolate yeyi, raksə awo shiro addiction gultində suwudin [38] [39] kurun-a samun sau shidə nizam shimti kərgənbe suwudin, alamanna kamdə kəmbu faldəga loktu ngəwuro sərayin.[40]12[37] Alama donyi kǝmbu zauro kǝji kǝmbu lan tuwandin ma dǝ raksǝ alama tiyi ye kǝmbu kǝjiro sǝdin ma dǝga kalkaljin kuru kǝmbu kǝji fantǝye dǝga suwudin.[40] Am donyi alamaram kǝmbu kǝnzabe fǝlezayin dǝ, kǝmbu dǝga kasatsana, shi donyi kǝmbu nguwuro kǝmbu zayin ma, kǝmbu dǝ sǝkǝ kǝmbu dǝga sǝtǝnyi yayi.[40] Chocolate ye lelenzə tamtamma-a kareyanzə kurun kəndoye-adə notəna kəla kərawu duno'a sədin au kam faidatəmaye 'addictive' sədin.[41] Kam do chocolate zauro səraana də kəlanzəro chocoholic guljin.Awowa donyi kǝmbu ngǝwuro sǝdinma dǝ sandima zauro kǝmbu kǝmbu-a kuru kǝla kǝl kǝmbu-a.[37] Yale Food Addiction Scale (YFAS), version 2.0, shima awo kərmaaro ngaltəram kamye alamaram kəmbu zamtəye fəlejinno notəyewo.[42][12][37] Shidə suro saa 2009 yen jamiya Yale yen tətandəna kəla jarabi kəmbu doni kaisə-a, shiwur-a, manda-a nguwu'adə awo kəmbuye'a banazəyin.[43][40] YFAS də sha awo-a 11 awo-a lezəna-a kuru awo-a kərawu-a (SRADs) kaltəro dawartəna, awo-25 kəlanzəro rifot koroye faidatəlan, futu awo SRADs notəye DSM-5 lan.[44][12] ASRADs indi suro 11 yen mbejiro asutin kuru cidawa kunbalinye zauro bannajin.[45] Barratt Impulsiveness Scale də, musamman maro BIS-11 scale də, kuru UPPS-P Impulsive Behaviour ye də, awo do ne kəla awo kəlaro təmman tədin ba ma, kuru awo do ne kəla awo kəmbuye lan təmman faidatin ba ma də, alaka mbejiro fəlezana.[37]

SANYA

CRAFFT (Moto-Relax-Runzə-Njestə-Yalla-a Sawa-a-Kaziyi) də shima awo do ne nasha liyitayen faidatin ma. CRAFFT də suro jili 2.1 yen kara kuru shilan jili nicotine-a tafa-a faidatəye mbeji shiro CRAFFT 2.1+N gultin.[76] Kare adə faidatə awo faidatəye asutin, awo faidatəye fujiwo moto gonəm lezənama, kuru awo suro am kurawayen awo kamma zortəye. Kare cidabe adə korowa kada faidatin awowa gade-gadero.[77] Loktu jaawuwa kəllatalan, koroa gade-gade faidatə jaawuwa kalkallo təbandin. Ngawo korowadəben, DSM-5.criteria də faidatə kam do awo faidatəye lan awo faidatəye mbejiro asutin.[77] Ngawo jarabtəwa anyi tədənan, kurunmadəye "5 RS" shawari gana laa cin. Rs uwu shawari gana laayedə suronzan:

1. REVIEW screening results
2. RECOMMEND to not use
3. RIDING/DRIVING risk counseling
4. RESPONSE: elicit self-motivational statements
5. REINFORCE self-efficacy[77]

Jaraptǝ Kurunna Zamtǝgǝbe (DAST-10)

Jaraptə kurun faidatəye (DAST) də shima awo kəlanzəro hawar cinma shi do awo faidatəye kaziyi'a ngaljin ma.[78] Jaawuwa kəla jarawa adəben ruwotəna futu jaawuwa ee au a’aben, kuru lamba kate kuri-a 28-aben jaza. Kurunna faidatə au təngatəgə, jaza 6 kamtəlan fəlejin.[78] Jili yakkə kare cidabe adəbe faidatin: DAST-28, DAST-20, kuru DAST-10. Karewa anyi sammaso hakkinza Dr. Harvey A. Katti.[78]

Sambi-a, Tawa-a, kuru Kare-a Ngǝlaro Jaraptǝ (ASSIST)

Jaraptə kəla mbal kənzaben, tawa kənzaben, kuru awoa kəladən faidatəben (ASSIST) shima korowa kəla intabiuben tədinma kuru suronzən korowa usku mbeji shidəwo WHObe sətandənadə.[79] Korowa kəla faidatə kənəngaben tədənadə; nəm nguwu faidatəye; faidatəro mburo walzəna; nəm nguwu nəlewabe, kungənabe, naptəram jamabe, au sharabe faidatəro lezəna; cidawa diwo ba; kam laaye kəla faidatəyen kazəyiya səsangənaro waljiya; faidatə fulutə au datəgəram jarabtə; kuru injection lan faidatin.[80]

Tiwori kəla nəmkamben

Personality theories of addiction də sandima awo do ne psychological models gultin ma dəwo traits nəmkamye au futu taktəye (maana, affective states) kamye awo laa sədin dəga kəljin. Bayanna kulashiye fəlezəna kəla awo hangalye am kurun faidatayin ma-a faidatayinba-a də gade-gade kuru awo hangalye kurun faidatədə gadejin.[81]Models of addiction risk do ne suro adab psychology yen shawari tǝna dǝ suronzan: awo do ne dysregulation model gultin ma dǝ shima awo do ne faida’a kuru awo do ne faida’a ba ma, awo do ne sensitivity theory lan bowotin ma kuru hal do ne suro lan dabcin ma, kuru awo do ne impulsivity model lan bowotin ma.[82][83][84][85][86]

Ilmu kǝrǝnbe

Shi transtheoretical model of change (TTM) də raksə futu kamye awo shiro alcohol gultin dəga asujin kuru tafakar kəlanzən kara, surodən awo shiro alcohol gultin dəga notənyi mbeji.[87] Cognitive control-a stimulus control-a də, shi do ne operant-a classical conditioning-a ro kəllata də, awo gade-gade wakiljin (ma’ana, suro’a diya’a au kor, sammason) shi do ne hal kamye’a kaltəro gaska sadin ma.[88] kaltəgə asutəbe,kuru taganasmaro hal kəlaro kaltəgə daptəyedə, awo shiro addiction gultində-a kuru hangal gənatəgə-a indison bannatəna.[89][90] Hal do stimulus-driven ye də (ma’ana, stimulus control) shi do ne stimulus laa shiro shimtiti’a lezəna ma də, hal kamye də’a nəm nguwuro sədin.[90]

Hal kaltəgə stimulusbe

Suro operant conditioningben, haldə awowa diyabe sha lejin, misallo kurun. Shi operant conditioning theory of learningdə faidaa nasha asutəben kəla ayi nankaro hangal-faljin au awoa banazəyinma kurun faidatədə raksə faidatə gozaa kozənaro banazəyin (misallo duno ngəla) kuru ayi nankaro kam shiro alcohol gultindəye faidatə gozə kozənaro koltəro majin (misallo duno kuttu). Stimulus control də shima awo do ne stimulus gultin də ba lan faidatə hal do ne suwudin ma dəga faljin.[87]

Hal kaltəgə asutəbe

Cognitive controldə shima tafakar-a, halwa-a, fantə-a kartə, futu kəndaramndeben kara. Kurunnadə futu kərgəndeye cidajin-a, kuru garnzə-a faljinro fəletəna.[91][32] Cidawa asutəbe alamanna kəlo-a, hangal-a, kuru awo suro hangalben dagəna-adə, kurunna sandiya lejin.[91] Awowa anyiye kurun faidatədə banazəyin, kuru raktə shilan faidatəye dabcin.[91] Nzəra dopamine ye lan tuwandin də, kurun faidatə lan zauro nowata, musamman maro suro ventral striatum ye lan, kuru nucleus accumbens lan. Dopaminedə shima awo kəji fantəye suwudin, kuru andega cidawa kəndəgaye faidaa dioro səkkə. Kurunna do ne addictive gultin də, nizam shimtiti ye dəga tərayin, kuru dopamine signaling ye tərayin kuru hal shimtiti matəye tərayin, kurun faidatə dəga banazəyin.[91][32]Adəye fuwutə kurun maladaptivebe-a nəmkam stimulusbe-aro banazəyin.[92] Kurunna faidatə buroyedə kəlakəl maladaptivebe anyiro suwudin, darelan duluwuwa asutəbe faidatənadəga lejin, shidoni sandiya koltəro məradətənadə.[91][87]

Dalilwa tajirwabe

Dalilwa tajirwa geneticbe-a kuru korbe-a kada mbeji shidonyi nǝmzalǝm suwudinma.[3][93] Tajirwa geneticbe-a kuru korbe-adə falnzawoso reta tajirwa kamye kəla awo shiro alcohol gultindəben sədin;[3] banado epigeneticbedə tajirwa sammasoro notənyi.[93] Kam donyi tajirwa geneticbe gana dǝma, kurun donyi kǝrǝn ro gǝnatǝye loktu kuruwuro (misallo, mawu-kǝntawu) dǝ raksǝ kǝrǝn ro gǝrjin.[3] Awowa nəmtadalan wakajinsodə awowa nəlewabe batti-a leyata, misallo awowa faidatəye-a. Tadaro zortə au nəmzalum fitənayero fəletədə hangalza au hangalzaro fəletə-a leyata, kuru awo gadero təngatəgə-a.[94]

Dalilwa kaduwube

Dalilla geneticbe-a, kuru dalilla naptəram jamabe-a (misallo, psychosocial) dalilladə, sandima banazayin kəla nəmzalumro.[3][93][95][12] Kulashi kəla am 350 do kurunro təngatəgənayen tədənadəye fəlezəna retanza kozənadə shartəwa mbol kənzaye'a galzana, kuru awowa fatobeye zauro ngəwu.[96] Dalilla geneticbedə kashi 40-60% awowa tajirwa mbol kənzabe suwudin.[97] Adadu waratatəbe jili gade kurun kəndobedə fəletəna, musammanno suro jinwa doni Alpha5 Nicotinic Acetylcholine Receptordəga encoding sədindən.[98] Knestler ye suro saa 1964 yen bayanzəna kəla gene au karapka gene ye də banazəyin futu nguwu lan awo kəla awo kamma suro awo kamma lorujin yen. Misallo, daraja faltənaprotein donyi normal ye dalil kǝndaram ye lan, gar donyi kǝrǝn lan faidajin ma faljin loktu wurajin lan. Neurons kərənbe faltəna anyi raksa nəmkam kəla kurun faidatəben lejin. Jarabi adǝro banatǝgǝro, kulashi dabbawabe fǝlezǝna kǝla awowa kǝndarambe alama kazǝyidǝ raksǝ bayan geneticbe dabbabedǝa lejin.[98] Adamganalan, kəra kawuwabe kəla awo kamma zamtəyen hujjaa ngəla kəla kəltəram adəben suwudəna, jazadəbe fəlezəna kəla kawuwa faldə kamma kamma zamtəye lejiya, kawuwa gadedəye lejin, kuru awo faldəro.[99] Shaida gade kəla awo geneticbedə shima kulashi kəra fatobelan təbandənadəwo am fatobe faldə gargamnza mbejiro waljiya. addiction lan, mowontə yallanzə au yallanzə karəngəye hal adə’a sədin də zauro nguwu kam do ne addiction ro sa’anzə gana lan fəlezənyi də’a kozəna.[100] Bayanna donyi genes taganasbe suro wuratǝ kurun kǝnzabe dǝ tuskaata genes nguwusoro. Kǝra donyi nǝm nguwu donyi genes taganas be asutin ma dǝ, hangal nza kǝla awo donyi alle frequency nzǝ 5% ma kozǝna ma suro jami samma son. Sa kwasuwa'a kəllataro waljiya, adəye tajirwa gana laa sədin shidonyi kashi 1.1-1.3 ro saadənama; adəye fuwutə suwudənakwasuwadəye.[101] Kəra kəla kəltəram genome-wide ye (GWAS) də faidatə kəltəram genetic ye-a, awo kərawu-a, kuru kurun faidatə-a kulashin.[95] Kərawa anyiye genewa proteinwa doni buron modelwa dabbawa knockoutbe-a kuru genewa kulastə-a men bayentənadə nguwuro asuzayin ba. Attəson yayi, genes nguwu donyi cida cell adhesion ye lan mbeji ma du asutin. Faida donyi endophenotypes be du, raktǝ tǝdin bawo. Genes donyi GWAS lan asutin ma kǝla kurun kǝnzabe dǝ, hal kǝrǝn be dǝga faljin kawu kurun kǝnzabe dǝro, ngawo dǝlan, au indiso.[102]

Dalilwa korbe

Awo do ne kor lan tajirwa suwudin ma kəla awo do ne kamye suro kənənganzəyen asujin ma, shi do ne kam dəye genetic composition nzə’a lezəyin ma kuru awo do ne kamye awo kamma dəga suwudin ma dəga sərayin au fulujin.[3] Misallo, ngawo COVID-19 lardə sammason fəlangzənayen, am ngəwu tawa kənza kolzana (vs. badizana); kuru tawa tawatəmasodə, nəm nguwu tawa tawazayin dəga fuluzayin.[103] Kambosoro, awowa gade-gade kəndaramye awowa tajirwaro təkənaro təkkəna, surodən awowa psychosocial stressors kada mbeji. Cidaram lardəye kəla kurun faidatəyen (NIDA) kuru kərawanzəye fəlezana ya-a awa-a bakəla wutəyen, nəm nguwu awo faidatəye, awo faidatəye mbeji, kuru nəm talaa sandima awoa tajirwaye awo faidatəye kate nduli-a zairo-ayen.[104][34] Kwasuwa kərgənbe shiro addiction gultindəye fəlezəna kəla kamye kurun kəla awo shiro addiction gultindəro fəletədə shima awo shiro tajirwa korbewo kəla awo shiro addiction gultindəben.[105] Kulashiwu kada, neuroscientists kunten, fəlezana kəla shi model kwasuwa kərgənbedə bayan kəla awo kamma zortəyen, kamil gənyi, kuru awo banna suwudinma cin.[106] Shi psychoanalytic theory model dəye bayanzəna kəla awo kəlaro təkənadə shima awo do ne təma ba’a banatə ba’a ro faitəye kuru alamaram awo do ne suro nəm tadayen tuwondin dəga kaltəro terəna (ACEs), nəm batti gade-gade nəm tadayen tədin. Na adən, awo shiro addictive gultində gana laa amma cotto banazəyin kuru fantə ngəla kaltəgəbe suwudin.[87] Kəra kəla awowa duli ganayen wakajinma do Centers for Disease Control and Prevention ye sədəna dəye nəm kam dunowa kate ACEs-a, nəlewa-a, naptəram jamaye-a, halye-a suro kənənga kamye sammason, surodən awo faidatəye mbeji.[107]Duliye wuratǝnzǝdǝ abadanro tartǝyin sa sandiro awowa kazǝyibe jili zahirro, fantǝro, au jima’i lan nǝmzalǝm, zahirro au fantǝro daftǝ, fatolan fitəna shadatǝ, au yaye au yaye suro fursǝnayen tǝkǝna aubiya kasuwa kǝrǝnbe mbejiro waljiya. Dalil adəye səkə, cida hangal tadayedə au raktənzə awowa diwi au awowa ta'adir sədinma dəga kəlaro gənatəyedə bannajin. Loktu laa lan, tada də awo faidatəye gojin nəm ngalwozəro au dalil nəm duno fulutəyen, musamman maro loktu nəm kurayen.[107][34][87] Duli kada do nəmzalumtə sorin dəye awo laa suro nəmzaironzayen au nəmkuranzayen awo laa sədin.[108] Diwal do ne awo kamma zortəye lan katəna ma də, raktə awowa korye faltəye suro kənənga kamye lan kuru bana maskuye lan.[108] Kamye sawa’anzə au kamanzə’a mbejiro waljiya, alamaram kurun faidatəye tərayin. Kazǝyi fatobe-a kuru fatolan cista-adǝ shima dalil kamye kurun faidatǝro sǝkǝ.[109]

Tiwori naptəram jamabe

Futu Travis Hirschi ye social control theory lan bayanzəna də, am kura’a do yalla’a, adin’a, ilmu’a, kuru cidaramma naptəram jamaye gade so’a zauro kəlzana də, hal do nəm zalumye’a kuru awo do ne kurun faidatəye’a sədin ma.[110]

Saa

Adolescence də shima loktu do ne zauro awo kamma suro awo laayen təmman tuwondin bawo.[111] Suro nəm kurayen, nizam shiro incentive-rewards gultində suro kərgənben ngəlaro wurajin kawu dawu cognitive control centerbedəro. Adəye səkə nizam shiro incentive-rewards gultindəro duno kalkal gənyi suro shawari halbe gotəben cin. Adə nankaro, am kurawadə awo sandiya səkkənadəga diwo kuru hal tajirwa'a, awo kamma zortəye'a ro gayin kawu wajiyanza'a asuzayinro.[112] Am kurawa bas gənyi kurun faidatə badizayin kuru sambisoro faidatin, amma loktu kurun faidatədə raksayin kuru walta faidatin.[113][114]Am ngəwuso kurun kərawube sandiro fəlezana kuru faidatayin buro salakkin loktu nəmzaironzaben.[115] Lardə United States yen, am bəlin kurun harambe faidatayin ma miliyon 2.8 ma kozəna suro saa 2013 yen (am bəlin 7,800 wajiya);[115] suronzan, 54.1% də sa’anza 18 sədiya.[115] Suro saa 2011 yen, alamanna am miliyon 20.6 yeyi suro United States yen sa’anza 12 kozəna dəwo awo kərawuye suronza lan mbeji.[116] Kashi 90% ma kozəna am do ne awo kəlanzaro təkəna də, kəmbu kənza, tawa kənza au kurun haram faidatə badizana kawu sa’anza 18 ro saadinro.[116]

Kasuwa comorbidbe

Kam donyi comorbid (ma’ana, co-occurring) lan kasuwa kǝrǝnbe alamanna hangal za’a, hangal za’a, hangal gǝnatǝ/hyperactivity disorder (ADHD) au post-traumatic stress disorder dǝ sandima zauro kasuwa awo faida’a tuwondin.[117][118][119] NIDA ye hal kəriwuwa buroyedə awo faidatəye tajirwaro sədinro bayanzəna.[104] Shi National Bureau of Economic Research dəye asuzəna kəla "kəltəram tawadə'a mbeji kate kwasuwa hangalbe-a awowa faidatə-a" kuru am nəlewa hangalbe ngəwuso awowa anyi faidatayin: kashi 38% mbal, kashi 44% cocaine, kuru kashi 40% tafa.[120]

Epigenetic

Epigenetics du shima kǝra donyi phenotypicbe faltǝ donyi DNA lan faltǝ ba ma.[121] Kurunna haram faidatəye DNA methylation lan faljin, kuru chromatin waltəm yasayin.[122] Kǝndaram epigeneticbe chromatinbedǝ shima tajirwa awoa kǝnzabe suwudin.[122] Fodutəna kəla awo do ne fantəro kazəyiya suwudin ma, kuru awo do ne naptəram jamaye lan wajin ma də, shima awo do ne epigenetic response gultin ma suwudin, shi do ne diwal do ne reward-signaling gultin ma dəga faljin ma.[122] Faltə adəye kamro awo ngəla kəla kurun faidatəyen sədin.[122]