Ada Lovelace
| Sex or gender | female  |
|---|---|
| Country of citizenship | United Kingdom of Great Britain and Ireland |
| Name in native language | Augusta Ada King, Countess of Lovelace |
| Birth name | Augusta Ada Byron |
| Given name | Augusta, Ada |
| Family name | King, Byron |
| Noble title | countess |
| Pseudonym | A. A. L. |
| Date of birth | 10 Jimada gaji 1815 |
| Place of birth | London |
| Date of death | 27 Jumada auwal 1852 |
| Place of death | Marylebone |
| Cause of death | uterine cancer |
| Place of burial | Church of St. Mary Magdalene, Hucknall |
| Father | George Byron |
| Mother | Anne Isabella Byron |
| Sibling | Allegra Byron, Elizabeth Medora Leigh |
| Spouse | William King-Noel, 1st Earl of Lovelace |
| Child | Anne Blunt, 15th Baroness Wentworth, Ralph King-Milbanke, 2nd Earl of Lovelace, Byron King-Noel, Viscount Ockham |
| Significant person | Charles Babbage |
| Native language | English |
| Languages spoken, written or signed | English |
| Writing language | English |
| Field of work | Mathematics, computing |
| Employer | University of Cambridge |
| Student of | Mary Somerville, Augustus De Morgan, William Frend |
| Honorific prefix | The Right Honourable |
| Ethnic group | |
| Social classification | nobility |
| Influenced by | Charles Babbage |
Augusta Ada King,
Countess of Lovelace (née Byron; 10 December 1815 ⁇ 27 November 1852) shiye ilmuwu isawubeso kuru ruwowo lardǝ England bə wo, zaumaro nowotǝnama cida shiro Injin Analytical be Charles Babbagebe suwudǝna kǝla injin naptǝ kambo-a, kuru naptǝ kambo-a lan. Shi dǝ shima buro salakye mashin dǝye faidatǝnzǝ kalkallo gǝnyi sǝdǝna dǝga asutǝ.Lovelace də shima tada nazəmuma Lord Byron-a Anne Isabella Milbanke-a ye. Yanzəganawa retaye samma, Lord Byronbe dulinzə gadedə, kamuwa gadero nyazanyilan katambo.[2][1] Lord Byron də kamunzə dəga yakkata ngawo Ada tamboyen kəntawu fal lan kuru England dəga abadanro kolzəna. Shidə Greece lan bawono sa shiye saa usku. Lady Byron də kəla feronzəye wuratəyen hangalzə cizəna kuru Lovelace ye məradənzə isawu-a mantiq-a ye dəga fuwuzəgəna kəla shiye awo bawanzəye sədin dəga dabtəro. Adəman, Lovelace də baanzə'a səraana, tadanzə indidə Byron-a Gordon-a ro sunzə co. Ngawo kərmunzəyen, shiga batau bawanzəyen rəbkada kəla məradənzəyen. Gananzən ngəwusoro dondizəna yayi, Lovelaceye kəranzə zauro gozəna. William King'a nya'ano saa 1835 lan. King də'a Earl Lovelace yero cado saa 1838 lan, Ada də Countess Lovelace yero wallono.[2]
kǝnǝngan nzǝ buro yǝ
[yasa | usullu yasa]Lord Byron ye tadanzə "tada daraja" ro təmazəna kuru Lady Byron ye fero sambindən karəgənzə bannatəna.[10] Tadadə sunzə Byronbe yanzəgana feroye, Augusta Leigh, kuru Byron kəlanzəye sha "Ada" lan bowono.[11] Yim kawu kəntawu be 16 kəntagə January be saa 1816-lan, amari Lord Byronbelan, Lady Byron fato yanzaso-a Kirkby Malloryro lewono, feronza mawu uwuye gozəna.[10] Wala Nasaraye loktudən duli ngəlaro gənatə bawanzəro co yaye, Lord Byron ye hakkinzə ya-a awa-aye gotə jarabsənyi,[12] amma yanzəgana feroye shiro kəla nəlefa Adayen gulzəro wono.Yim kawu kəntawube 21 kəntawu Aprilbelan, Lord Byronye kakkadə yaktəbedəro musko səkkəna, amma zauro wazəna, kuru ngawo kawu gana laayen England kolzəna.[14] Yektə kəla kəltəyen dawun baro, Lady Byron ye kənənganzə sammason kəla hal kwanzəye nəm battiyen zortə gozə kowono.[15] Awowa anyiye Lovelace'a suro jama Victorian ben nowata ro sədəna. Ada-a bawanzə-a nəmkam ba. Suro saa 1824 lan bawono sa shiye saa usku lan. Yanzədə shima kam ya-a awa-aye faida'a suro kənəngəyen.[16] Lovelace ro foto fatobe bawanzəye fəlezayi sai loktu tambonzə kən 20th yelan.[17]Lovelace-a yanzə-a nəmkam karəngə ba. Shiga ngəwusoro kakanzə Judith, Hon. Kamu Milbanke, shi do shiga zauro səraanadə. Son yaye, dalil hal jamaye loktudən-shidoni kwa'a yaktəlan banazəyinma, kuru nəlefa tadaye fulutəro waljin-Lady Byron də kəlanzə'a ya kərawoma jama sammaro fəlezəna. Suronzan wasika kəla nəlefa feronzəyen Lady Milbanke ro ruwotə mbeji, kuru ruwo kəladən ruwotəna mbeji wasikadə'a gənazə waneye faidatə kazəyiya feronzəye fəlejiya.[18] Suro wasika fal Lady Milbanke ro cinayen, feronzəro "shi" gulzəna: "Shiro manayin kəji fantə nankaro, kəlanzəro gənyi, kuru zauro kurnojin sa cidiyanzən mbejiro waljiya." Lovelace ye kuruwu anyiro "Furies" gulzəna kuru dareye kalla ngəwuzəna kuru hawarra kəlanzən tətandin.[20]
Ilmu nzǝ
[yasa | usullu yasa]Saa 1832 lan, sa shiye saa mewun tulurinlan, raktənzə isawubedə fəletə badiwono,[24] kuru shiye kəra isawubedə shima ngəwusoro kənənganzə kurawo.[41] Yanzəye awo Byron'a zorzənadə baro diwodə dalil fal Ada'a ganalan isawu kərazanadə. Shiga kəlanzəlaro isawu-a kimiya-a kərazana William Frend-a, William King-a, [a] Mary Somerville-a, kulashima karnu kən 19thbe nowata kuru kitawu kimiyabe ruwotəma. Suro saa 1840 belan, konkomima Augustus De Morgan be banazəga kəra konkomibega banazəna suronzən darasəwa konkomibe kambatəbe suronzən “lambawa Bernoullibe” (shidonyi algorithm Babbagebe Analytical Enginebedəga gatsənadə).[42] Suro wasika Lady Byronro cinadən, De Morganbe shawariya cina kəla Adabe nzundunzə konkomibedə shima shiga "kulashima konkomibe jireyewo, waniye daraja buro salakbe".[43]Lovelaceye ngəwusoro zanna fərtəbedəga korozəna futu nazəmu-a kimiya-a kəltəben. Loktə isawu nəmgade kərajinlan, shiye De Morganro ruwozəna: Waneye tawatkəgənyi kəla faltə hangal gənatəbe fasal kadaben, təmatənyi kuru baditəramro zahirro muwonjinba asutəram futə gade-gade kuru buro salakbedən, wuye təmangəna faldə shima kaziyi kurawo nasha kəra isawube badiramlan. Yimlaan wuro sprites-a fairies-a laa kamye kərazənadə taktəyin, sandidə kərmadəro njimzən zaye fallan, kuru minti fuwubedən zaye gadelan.[44] Lovelace ye kasatsəna kəla awo suro hangalyen dagəna-a kuru awo suro hangalyen dagəna-adə zauro faidaa nasha ilmu isawube-a kimiyabe-a faidatəlan. Shiye metaphysics dəga darajazəna futu isawu yeyiro, awo indiso dəga kareya cidabe ro surin "dunyawa korndeye turinba dəga".[45]
kǝrmu nzǝ
[yasa | usullu yasa]Lovelace də sa'anzə 36 lan bawono kəntagə November ye kaunzə 27 saa 1852 lan, kwasa kansa suroye lan. Kwasadə kəntawu kadaro lezəna, loktudən Annabellaye kam Adaye surunadəro kərmai səmowona, kuru sawawanzə-a am shiro kasattəna sammaso-a kolzəna. Cidiya duno yanzəyen, Ada ye adinnzə faltəna kuru sha halnzə kureye dəro təmatəro sha zorzana kuru Annabella dəga kam shiro executor gultin dəro cido.[48] Shiye kwanzə'a kəltə baro wallono ngawo awo laa shiro gulzənayen yim kawu kəntawu August be kaunzə 30lan shi done səkə shiye kəla dezəlnzəyen kolzənadə. Awo shiro gulzənadə notənyi.[49] Shiga rəbkada, məradənzəlan, batau bawanzəyen Coci St. Mary Magdaleneye Hucknall, Nottinghamshirelan.
Cida nzǝ
[yasa | usullu yasa]Suro kənənganzəyen, Lovelacedə zauro fuwutə ilmu kimiyabe-a awowa zamanne-a lan tamtamzə mbeji, surodən phrenology-a mesmerism-a mbeji.[52] Ngawo cidanzə Babbage-a yedən, Lovelace ye cidawa gade gozə kowono. Suro saa 1844, shiye sawanzə Woronzow Greig ro kəla məradənzə isawube kəla futu kərgənbe tafakar-a zar-a fantə-a suwudinben bayanna cina ("isom zar tiyibe").[53] Shiye ngaltema awo adəga səwandənyi, attəson. Nasha laa lan, hangalnzə kəla kərgənbedə hangalnzə tussəna, yanzən waratatəna, kəla "raktə" nəmzolinzəyen. Nasha kulashinzə kəla cida adəben, shiye injiniya konnube Andrew Crosse dəga ziyarazəna suro saa 1844ben futu jarabtə konnube diwobe səliworo.[54] Suro saa faldəben, shiye waltəm ruwozəna kəla kakkadə Baron Karl von Reichenbach be, Kulashi kəla Magnetismben, amma adəga baktənyi kuru alamaram fuwutəbe buro salakbedəga kozənaro walzənyi.[55] Suro saa 1851 lan, saa kawu kwasa kansaye sədinro, yanzəro ruwozəna "cidawa laa" kəla nəmkam isawu-a kaiyya-ayen cidajin dəga gulzəna.[56]Lovelace ye buro salak lan charles babbage'a kǝla kǝllada suro kǝntawu yuni sagǝ 1833 yen, sawanza Mary Somerville men. Dareram kəntawu shima dəyen, Babbage ye Lovelace'a bowono awo samənzəna injinzə gadetəye dəga kururo.[57] Shiye mashin dəga zauro səraa kuru nəmkam ndikate sha Somerville-a ye faidatə Babbage'a ziyarajin. Babbage də hangal Lovelace ye-a nzundunzə-a sha kurnozəna. Shiye sha "Lambabe Nzəra" lan bowono.[58][b] Saa 1843 lan, shiro ruwozəna: