Abuja
| Inception | 1828  |
|---|---|
| Official name | Abuja |
| Native label | Abuja |
| Demonym | Abujanais, Abujanaise |
| Country | Nigeria |
| Capital of | Nigeria, Federal Capital Territory, Abuja Municipal |
| Located in the administrative territorial entity | Federal Capital Territory |
| Located in time zone | UTC+01:00 |
| Coordinate location | 9°3′20″N 7°29′29″E |
| Member of | World Tourism Cities Federation |
| Twinned administrative body | Brasília |
| Official website | https://fcta.gov.ng/ |
| Time of earliest written record | 1700 |
| Category for the view of the item | Category:Views of Abuja |
Abuja[1] (/əˈbuːdʒə/) shima bərni kura lardə Nigeria yǝ kuru bərni nəm nguwu jamayǝ kən arakkəmi. Dawu lardə dəyen kara suro bərni kura lardəyǝ (FCT) yǝn, bərni doni 1980s lan gartəna də, fasal kura do ye Internationally Planning Associates (IPA) yǝ garzanama. cidaram fasal gar bə yakkə America bǝ doni Wallace-a, Roberts-a, McHarg-a Todd-a (WRMT- karabka fasal garbǝ) sandima fuwumawo, Archi systems International (cidaram cidaram Howard Hughes bǝ), kuru cidaram kulashi fasal bǝ wa. Dawu kasuwu bǝ Abuja bǝ də fasal garbe Japan bǝ Kenzo Tange shiro kurzə. Lagos də'a falzəna, bərni kura lardəye də'a bərni kura lardə yǝ də'a kəntawu Jimada gaji ye kawunzə 12 suro saa 1991 bǝ lan. Just
Ilmu Cidi yǝ
[yasa | usullu yasa]Abuja də sha Aso Rock lan bayanzəna, mita 400 (1,300 ft) njiye kolzəna. Shi fato kura lardə bedə, majalis lardə bə, Supreme Court kuru bərni dəbe ngəwunzəso fəte kawu bǝdəro lezəna. Zuma Rock, shido mita 792 (2,598 ft) lan bowotin madə, yala bərni dəben kəla zawal kura Kaduna ro lejin dən kara.
Kom-komi saa 2006 yedən, bərni Abuja yedə nəm nguwu amye 776,298 kuru fatowa 179,674 adəye sha bərni'a mewu do nəm nguwu am nguwu'a Nigeria ye dəro səkkəna (kən uskuye suro saa 2006 yen). Futu United Nations yǝ bayanzəna yeyi, Abuja də kashi 139.7% kate saa 2000-a 2010-a yen wurazəna, adəye sha bərni do zauro wurajin ma dinalan.[18] Saa 2015 lan, bərnidə wuratə saa woson gananzə yayi kashi 35% yeyi sədin, nashanzə bərni do zauro wurajinma suro Africa yen kuru bərni do zauro wurajinma dinalan. Saa 2016 lan, nasha kura Abuja yedə am miliyon arakkə'a somtəna, Lagos bas lan sha ngawozəna nasha bərni kura Nigeria yǝ do am nguwu'a də.[2]
Nawa adinbe kura kurasodə suronzan mashidi lardə Nigeriabe a kuru dawudi adinbe lardə Nigeriabe a mbeji. Bərnidə faraskəram maara sami bə Nnamdi Azikiwe bə shiro cidajin. Abuja də sha bərni kura lardəye Africa lan gartəna dəro nozana, kuru shima bərni kura galiwu ye wo.[21]
Abuja shima bərni kura kərmaiye-a siyasaye-a Nigeria ye wo. Shidə bərni kura lardə Africaye dalil siyasa Nigeria ye lamar nashadəye'a sədin nankaro.[22] Abuja də na samnoye kuru samnowa kada saa woson sədin, alamanna samno kura gomnatiye Commonwealth ye saa 2003 ye'a kuru samno kəlakəl arziyi dunyabe (Africa) ye saa 2014 ye'a.[22][23] Abuja də UNESCO be Dunya bə Bərniwa Kərabero 2016 lan karaa.
Gargam
[yasa | usullu yasa]Gar Majilas Lardǝ be Mace-a, Abuja-a, Nigeria-a
Park duwuye
"Abuja" də badiyaram karnu kən 20th ye lan su bəla karəngəye kərma dəro Suleja lan bowotin də.
Amma asal Abuja ye də sandima Abawa (Ganagana), Basa, Gwandara, Gbagyi (Gwari) sandima kammabowo nashadən. Kufuwa gade nadəyedə sandima Gade-a, Dibo-a, Egburra-a, Nupe-a Koro-a.[25]
Amma təlamma Gwandara yǝ manazan də Abuja lan nguwuso AMAC wa Bwari'wa lan towondin. Bəladiyanza laadə sandima Wuse, Asokoro də kərmadə Sabon Wuse ro napsana, Aso Niger lan kuru kəriyewa mashinza gadeya. Gabsənadə sandima Karshi-a, Kurudu-a, Nyanya]-a, Idu-a, Gwagwa'a, Jiwa'a, Sheretti'a, Karmo'a, Takunshara-a, Burum-a, Dutse Alhaji-a, Zuba-a, Kuje-a, Kwoi-a, Karon-Magaji-a, Ija-a, Kanwu-a, Sherre-a. [26] Nur do kaduwuwa-a adin-a yektə Nigeria ye də lan, dawari'a tədən tən kərmai kəlabe Nigeria ye səwandənan bərni kura lardəye də'a na do kaduwu'a kura kura'a dawu-dawuro gozana lan, kuru nasha'a Nigeria ye samma'a karunguro. Nadə dawu lardədəyen badiyaram saa 1970s yen sha gozana sau nəm dawu-dawu-a nəm tilo lardəye-a fəlejin.[27]
Awo gade Abuja'a banazəgənadə shima nəm nguwu jama Lagos yedə shidoni bərnidə'a zauro jama'a kuru kəndaramma zə'a sədinma.[28] Lagos də fuwutə arziyibe zauro sədin dəro, kərmai Nigeria yedə arziyinzə'a nasha suro lardədəyero kalaktəro məradənzə'a sərana, daji bərni kura lardəye də'a Abuja ro kalaktəro shawari cido.[29] Shi dawari faidatənadə futu Brazil ye bərni kuranzə Brasília də'a dawarzəna də'a samun.
Gomnati askərraye Nigeria yedə doka No. 6 kəntawu Sawan ye kawunzə 4 saa 1976 lan warmajiwo, shi done bərni kura lardəye Lagos lan səta Abuja ro kalaktə badizənadə. Cida buro salak bə Abuja bə dawartə-a kuru futu shilan faidatə-adə Gomnati Askərra bə Murtala Muhammed-a Olusegun Obasanjo-a sandima sadə. Attəson yayi, kərmai Abujayedə cidiya kərmai Shehu Shagari yen suro saa 1979yen.[30] Gardə suro saa 1979 lan badiyetə amma, dalil razəwu'a siyasa'a nankaro, kataffa bərnidəye buroyedə tamotənyi sai dareram saa 1980s yen.[32]